استان سمنان در سه محور میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دارای ظرفیت های خاص و متنوع است که می توان به وجود نزدیک به ۳۰ کاروانسرا و آرامگاه شخصیت های تاریخ عارفان ایران چون شیخ علاالدوله سمنانی، بایزید بسطامی، ابوالحسن خرقانی و شیخ محمود مزدقانی، اشاره کرد که علاوه بر ویژگی های معنوی، بناهای این بقاع از نظر معماری دارای اهمیت است.
استان سمنان با وجود بیش از ۸۰۰ اثر تاریخی و وجود زائران و گردشگران بسیاری که از این منطقه عبور می کنند، باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد که لازمه آن توجه به آثار تاریخی و کاربردی شدن این آثار در راستای تاسیسات گردشگری و استفاده کاربردی از بناها است.
وزرات میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در تقویت حضور گردشگران می تواند موثر واقع شود، هر چند بسیاری از ظرفیت های گردشگری در کشور و در استان سمنان که از آن نام برده شد تحت مالکیت اداره کل اوقاف و امور خیریه و دستگاه ها و سازمان های دیگر است که رسیدگی به آنها و تبدیل آن به ظرفیت گردشگری در تخصص وزرات میراث فرهنگی است و باید با تعامل دستگاه های دولتی با این وزارتخانه و با حمایت از بخش خصوصی که در حال حاضر نیز از سیاست های اصلی وزارت میراث است، آینده ای روشن را رقم زد .
چندی پیش در حاشیه برگزاری نمایشگاه میراث وقف که آبان ۹۸ در موزه ملی ایران برگزار شد، علی‌اصغر مونسان وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمهدی خاموشی رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه کشور تفاهم نامه ای را جهت تعامل هرچه بیشتر این دو دستگاه امضا کردند تا بناها، اشیای تاریخی، وقف نامه ها و نسخ خطی که در اختیار سازمان اوقاف است صیانت شود.
طبق گفته رییس سازمان اوقاف کشور در همان مراسم، هشت هزار و ۵۰۰ بقعه متبرکه در کشور وجود دارد که برخی از آنها بناهای تاریخی محسوب شده و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برای مرمت این بناهای تاریخی می‌تواند با این سازمان همکاری کند.
همکاری با سازمان های مردم نهاد نتیجه بخش است
سازمان های مردم نهاد در دنیا از اهمیت بالایی برخوردار هستند و علاوه بر اینکه بسیاری از مواقع به عنوان یار کمکی در کنار دولت ها بوده اند همیشه بر اساس دغدغه های شخصی و یا گروهی خود دست به عمل زده اند و به همین خاطر در اکثر مواقع نتایج خوبی را به دست آورده اند.
در همین راستا شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی(ایکوموس) در سال ۱۹۶۵ در ورشو به عنوان یک تشکل غیر دولتی تشکیل شد که می توان از آن به عنوان مهم‌ترین مرجع بین‌المللی در زمینه حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی نام برد. این کمیته در در ایران در ۱۸ مهر ۱۳۸۰ به طور رسمی تشکیل شد و گروه علمی مرمت ایسکارسا نیز با معرفی این کمیته به بررسی آسیب های بناهای تاریخی در ایران فعالیت می کند.
اگر سازمان های دولتی مختلف نیز به شکل دغدغه مند به میراث فرهنگی توجه کنند و در مواردی مانند جلوگیری از حفاری چاه های غیرمجاز کشاورزی، انتخاب مسیر درست راه آهن، جانمایی ایجاد کارخانه ها و معادن با نگاهی متفاوت همراه خواهد بود و مشکلات تخریب میراث فرهنگی که نابودی هویت کشور را با خود یدک می کشد کمتر خواهد شد.
خوشبختانه در دولت تدبیر و امید توجه به سازمان های مردم نهاد و همچنین نگاه ویژه به میراث فرهنگی و گردشگری باعث شده است همکاری ها در موضوعات مختلف با سازمان های مردم نهاد از سطح استانی و ملی فراتر رفته و همکاری های بین المللی نیز با سمن ها شکل بگیرد و اگر این نگاه دغدغه‌مند در سازمان ها و نهادهای مختلف دولتی نیز وجود داشته باشد پیشرفت قابل توجهی در تمام حوزه ها به دست خواهد آمد.
تعداد آثار تاریخی با ثبت ملی در ایران ۳۳ هزار و ۷۶۲ اثر است که ۱۲ هزار و ۵۶۳ بنای تاریخی را شامل می‌شود و بودجه وزرات میراث فرهنگی برای هر مترمربع از آثار ۳۰ تا ۴۰ میلیون ریال است که با توجه به این بودجه، بدون ورود بخش خصوصی و همکاری سازمان های دیگر و مردم رسیدگی به آنها امکان پذیر نخواهد بود.
آغاز مطالعات پژوهشی در راستای حفظ و مرمت آرامگاه شیخ علاالدوله
یکی از آثار تاریخی در استان سمنان آرامگاه شیخ علاالدوله سمنانی و خانقاه آن می باشد که متعلق به اواخر قرن هشتم هجری است و در روستای صوفی آباد شهرستان سرخه با شماره ثبت ملی ۳۲۰ است که از جنبه معماری و معنوی دارای اهمیت است و مدتی است تحت تاثیر فرونشست زمین مورد تهدید قرار گرفته است.
رییس اداره بناهای تاریخی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در یک نشست خبری در سالن جلسات اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان، از آغاز مطالعات پژوهشی مجموعه تاریخی شیخ علاءالدوله سمنانی با تاکید بر پیشگیری از آسیب ناشی از فرونشست زمین توسط کمیته علمی بررسی، تحقیق و مرمت سازه‌های تاریخی (ایسکارسا) که یک سازمان مردم نهاد علمی و بین المللی متشکل از کارشناسان برجسته مرمت جهان است خبر داد و گفت : نمایندگان این کمیته تا خرداد ۹۹ پژوهش های مربوط را انجام می دهند و پس از آن گروه کارشناسان و متخصصان مرمت از ترکیه برای مطالعات تکمیلی به استان سمنان سفر خواهند کرد و امید است تا پایان سال ۹۹ طرح مرمت تهیه و عملیات اجرایی آن در سال ۱۴۰۰ آغاز شود.
علی آذری افزود : مساله فرونشست زمین در بسیاری از مناطق ایران وجود دارد و بررسی آسیب های بنای آرامگاه شیخ علاالدوله سمنانی یک نمونه پژوهشی راهبردی در ایران در این زمینه است، استفاده بی رویه از سفره های آب زیرزمینی در نقاط مختلف ایران یکی از دلایل پدیده هایی مانند فرونشست و آسیب به بناهای تاریخی است.
وی اظهار داشت: تعداد آثار تاریخی با ثبت ملی در ایران ۳۳ هزار و ۷۶۲ اثر است که ۱۲ هزار و ۵۶۳ بنای تاریخی را شامل می‌شود و بودجه وزرات میراث فرهنگی برای هر مترمربع از آثار ۳۰ تا ۴۰ میلیون ریال است که نسبت به این بودجه بدون ورود بخش خصوصی رسیدگی به آنها امکان پذیر نخواهد بود.
بیش از ۵۰ درصد آثار تاریخی سمنان تحت مالکیت اداره کل اوقاف و امور خیریه است
مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان گفت: بیش از ۵۰ درصد بناهای تاریخی استان از جمله کاروانسراها، حمام ها، آب انبارها و امامزاده ها، در اختیار اداره کل امور اوقاف و امور خیریه استان سمنان است، اما مرمت و صیانت از بناهای ثبتی بر عهده وزارت میراث فرهنگی می باشد.
مهدی جمال افزود : وظیفه مرمت و حفظ آثار ملی ثبت شده از جمله بنای آرامگاه شیخ علاالدوله سمنانی بر عهده میراث فرهنگی است که در خصوص مرمت این بنا با توجه به مشکلات فرونشست زمین در این منطقه کارشناسان کمیته علمی ایسکارسا به یاری این بنا می آیند تا به شکل تخصصی و با تاکید بر علم روز مرمت مشکلات آن را برطرف کنند.
وی خاطر نشان کرد : حضور کارشناسان بین المللی مرمت با بررسی آسیب فرونشست زمین در استان سمنان می تواند به یک فرصت علمی نیز تبدیل شود تا متخصصان و استادان در این استان با نظریه های جدید علمی نیز آشنا شوند و از حضور استادان بین المللی بهره ببرند.
وی تاکید کرد : بررسی آسیب های این طرح با توجه به فرونشست زمین و آسیب به بنای تاریخی اولین بار است که به صورت ویژه د ر استان سمنان انجام می شود و نتایج آن به عنوان طرح نمونه آزمایشی مورد توجه است.
پژوهش مرمت بنای شیخ علاالدوله سمنان یک نمونه خوب تحقیقات کشور است
مهرداد حجازی از اعضای هیات علمی دانشگاه اصفهان و نماینده کمیته ایسکارسا ضمن معرفی این کمیته علمی ابراز داشت : این کمیته علمی یک سازمان مردم نهاد بین المللی متشکل از کارشناسان برجسته مرمت جهان است و فعالیت های آن توسط سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) دیده خواهد شد.
وی ادامه داد : کمیته علمی ایسکارسا در سال ۱۹۹۶ توسط متخصصان بین المللی عمران، سازه و مرمت بناهای تاریخی شکل گرفت و سال ۲۰۰۳ مصوبه یونسکو را به عنوان کمیته علمی بین المللی تحقیق و مرمت میراث معماری دریافت کرد.
وی تصریح کرد: استان سمنان دارای ظرفیت های فرهنگی بالایی است و در بناهای مختلف آن از جمله بنای شیخ علاالدوله سمنانی ویژگی های خاص معماری و فرهنگی دیده می شود. این بنا نیز در ظاهر از نظر مرمت آثار تاریخی نمونه سختی به حساب نمی آید اما چون بررسی آسیب آن ناشی از فرونشست زمین مساله جدی است، می توان از آن به عنوان یک طرح مرمتی با مراحل آسان و سخت نام برد که نتایج آن قطعا بانک اطلاعاتی خوبی را برای متخصصان مرمت کشور به دنبال دارد.
وی ادامه داد : دانشگاه اصفهان در طرح مرمت آرامگاه شیخ علاالدوله سمنانی به عنوان مجری با این کمیته همکاری خواهد کرد.
بررسی اولیه کارشناسان ایسکارسا از آرامگاه شیخ علاالدوله سمنانی در خرداد ۱۳۹۹
محمود هاشمی، از دیگر اعضای کمیته ایسکارسا گفت : تفاهم نامه اجرای این طرح در سطح بین المللی و بین کشورهای ایران و ترکیه بسته شد و پس از پژوهش های اولیه در خرداد ۹۹، تیم مرمت از ترکیه به استان سمنان سفر خواهند کرد.
وی تاکید کرد:این کمیته هیچ هزینه ای را در خصوص فعالیت های تخصصی مرمت دریافت نخواهد کرد و تنها اسکان و برخی موارد سخت افزاری مربوط به مرمت توسط اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان در اختیار کارشناسان قرار خواهد گرفت.
وی ادامه داد : با وجود رشته دانشگاهی مرمت و احیای بناهای تاریخی در دانشکده هنر سمنان و حضور کارشناسان بین المللی در این استان، فرصتی برای آموزش های علمی با متد روز دنیا وجود خواهد اشت و این کمیته علمی آمادگی خود را برای برگزاری هر گونه کارگاه آموزشی اعلام می کند.
میراث فرهنگی در حفظ بناهای تاریخی دست‌تنهاست
معاون میراث فرهنگی استان سمنان هم گفت:با توجه به اینکه در استان های دیگر نیز مساله فرونشست زمین آثار تاریخی را تهدید می کند، استان سمنان پس از اتمام این طرح مرمتی به صورت اصولی، علمی و به روز پیشرو خواهد بود.
مصطفی یغماییان با اشاره به نقدهایی که به ادراه میراث فرهنگی در کم توجهی به بناها می شود، افزود : از حدود ۴۰ سال پیش تا به حال فعالیت های میراث فرهنگی و بازسازی و ترمیم هایی که در بناهای استان سمنان بنا بر وظایف ذاتی خود داشته است موجود است و با آنکه بسیاری از بناهای ارزشمند از نظر معماری تحت مالکیت اداره اوقاف است اما کارشناسان میراث فرهنگی به بناها بی توجهی نکرده اند و در حد توان و بودجه بناهای تاریخی را سالم و بازسازی کرده اند.
وی افزود: اگر حفاظت از میراث فرهنگی دغدغه همگانی نباشد به نتیجه نخواهد رسید و علاوه بر مردم باید تمامی سازمان ها و دستگاه های دولتی از جمله آموزش و پرورش در راستای ایجاد فرهنگ حفاظت از میر اث پویا باشند.
می توان گفت مسائل مربوط به میراث فرهنگی اگر در جامعه نهادینه شود، در جوامع مختلف با سطح فرهنگی متفاوت موثر است و اگر یک جامعه محلی میراث خود را به عنوان یک هویت درک کند، بدون هیچ تذکری، خود باعث حفظ آثار ملی خواهد شد.
با توجه به مسائل و فعالیت های تخصصی مربوط به میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و با میزان بودجه ای که در اختیار دارد نباید انتظار داشت که حوزه های مربوط به آموزش و فرهنگ سازی را نیز بر دوش این وزارتخانه گذاشت و اگر دغدغه در تمامی جوامع محلی با هر سطح فرهنگی و شغلی ایجاد شود، بسیاری از هزینه های میراث فرهنگی کاسته خواهد شد .
اگر آموزش و پرورش فرهنگ حفظ میراث فرهنگی را به دانش آموزان در قالب یک مساله اساسی انتقال دهد و یا سازمان های مرتبط با حوزه های صنعت و کشاورزی توجه به میراث فرهنگی، بناها و آثار تاریخی را پیوست امور توسعه ای و تخصصی خود بدانند و آموزش در این حوزه را بخشی از رویکرد خود قرار دهند، با دغدغه‌مندی درباره میراث فرهنگی جلوی بسیاری از تهدیدها و تخریب ها گرفته خواهد شد.
حضور کارشناسان بین المللی در استان سمنان فرصت علمی را برای استادان و دانشجویان مرمت به وجود خواهد آورد که می تواند راهبردهای خوبی را برای آینده میراث استان سمنان به ارمغان آورد.