سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر رسماً از فردا ۱۲ بهمن ۹۸ کار خود را آغاز خواهد کرد تا بار دیگر هنر و سینما فضای رویارویی چهره‌های پرتلاش این مرزوبوم باشد؛ کسانی که درراه ارتقای فرهنگی جامعه از پای نمی‌ایستند.
امسال برخلاف سال‌های گذشته تعداد بیشتری از فیلم‌های مستند در لیست اکران جشنواره فیلم فجر قرارگرفته‌اند تا مخاطبان شاهد حضور و مواجهه‌ای جدی‌تر با سینمای مستند باشند. یکی از فیلم های منتخب امسال برای نمایش در جشنواره فرج، فیلم مهدی عراقی را بکش است؛ این فیلم یک روایت حماسی است که با دست گذاشتن بر یکی از چهره‌های تاریخی و فعالان نهضت انقلاب اسلامی، تصویری از این فرد کمتر شناخته‌شده در حافظه عمومی جامعه را برجسته می‌سازد.
عبدالرضا نعمت‌اللهی کارگردان اثر که امسال و برای اولین بار با فیلمش در جشنواره سینما حقیقت حضور با اقبالی داشت و اکنون در جشنواره فیلم فجر حضور یافته، درباره این مستند گفته است:
مهدی عراقی متولد ۱۳۰۹ است. او فعالیت سیاسی را با گروه فدائیان اسلام و شهید نواب صفوی شروع کرد و پس از مدتی به دلایلی از فدائیان جدا و منزوی شد. سپس مجدد فعالیت‌های خود را از سر گرفت و اوایل دهه چهل در شروع نهضت انقلاب اسلامی با امام خمینی (ره) همراه شد. در مستند مهدی عراقی را بکش زندگی مهدی عراقی را از ابتدا تا شهادتش در سال ۵۸ بررسی می‌کنیم. موضوع این مستند تاریخ معاصر است اما کار ما پرتره است. بااینکه ما یک دوره تاریخی از اوایل دهه ۲۰ تا سال ۱۳۵۸ یعنی از نواب تا شهادت آقای عراقی را مرور کردیم، اصلاً به دنبال تاریخ‌نگاری نبودیم. ما یک فردی را مدنظر داشتیم و می‌خواستیم در مورد آن فرد فیلم بسازیم و به‌ناچار یک سیر تاریخی را ذیل آن تعریف کردیم. من فکر می‌کنم اگر به‌عنوان یک پرتره به آن نگاه کنیم بهترین آدرس این فیلم خواهد بود. البته کسانی که در حوزه تاریخ معاصر فعالیت می‌کنند، این مستند می‌تواند برایشان جذاب باشد و می‌توانند مخاطب جدی این فیلم‌نامه باشند.
درواقع جذب فیلم‌ساز و گروهش به این شخصیت یک اتفاق بوده است و به تحقیق آنان در باب آیین‌های شیعه و دسته‌های عزاداری و نقاط عطف این آیین‌ها بازمی‌گردد؛ جایی که پژوهشگر این کار متوجه می‌شود که مهدی عراقی شخصیت برجسته، اثرگذار و خط دهنده‌ای در احوالات سیاسی معاصر بوده است و فیلم‌ساز را به این نتیجه می‌رساند که خود این شخصیت به‌صورت مستقل، جذابیت و ارزش دنبال شدن دارد. درنتیجه پایه‌های ابتدایی این مستند شکل‌گرفته و پرداخته می‌شوند.
مهدی عراقی که بود؟
درواقع مهدی عراقی با امام خمینی (ره) ارتباط نزدیک داشت و فعالیت‌های سیاسی خود را در این راستا و با مشورت رهبر انقلاب تدوین می‌کرد؛ بر این اساس این فیلم مستند در چهارفصل مستقل، به‌مرور خاطرات، وقایع و داستان‌های رخ‌داده می‌پردازد. از نحوه و باب آشنایی مهدی عراقی با شهید نواب صفوی تا حضور عراقی در نوفل‌لوشاتو و همراهی وی با امام خمینی در سال‌های پیش از انقلاب و البته پس‌از آن.
مهدی عراقی را بکش مستندی است که می‌تواند نظر مثبت افرادی که به تاریخ سیاسی ایران به شکلی مصور علاقه‌مند هستند را جلب کند؛ فیلمی که درزمانی کوتاهی دانش و آگاهی مخاطب را نسبت به موضوعی خاص افزایش می‌دهد و مخاطب حاصل یک یا چند سال پژوهش و کار کتابخانه‌ای و مطالعاتی فیلم‌ساز را درزمانی کوتاه دریافت می‌کند.
این مستند که نوعی از روایت تاریخ شفاهی است، برای غنی‌سازی اطلاعات خود دست به مصاحبه با طیف متنوعی از افراد زده است؛ شخصیت‌های اصولگرا، اصلاح‌طلب و دیگر گرایشات حزبی کسانی هستند که فیلم‌ساز به سراغ آنان رفته تا روایت شخصی آنان را از آشنایی با مهدی عراق جویا شود. طیف‌هایی که بعضاً تفاوت‌های برجسته‌ای در عقاید با یکدیگر دارند اما در مورد این شخصیت، روایت به‌نوعی از تفاهم دست می‌یابد. البته لازم به ذکر است که همه این افراد شاهدان دست‌اول هستند؛ یعنی کسانی که مستقیماً با عراقی در ارتباط بوده و روایت‌هایشان حاصل تجربه زیسته شخصی آنها با مهدی عراقی است و نه شنیدن از دیگران.
پژوهش؛ خشت اولِ مستند
پژوهش رکن اصلی در مستندسازی است که افراد بسته به تخصص و توان خود از آن بهره می‌گیرند؛ همه مستندها به یک اندازه به این مهم توجه ندارد و بر همین اساس می‌توان یک دسته‌بندی کیفی از مستندهایی که زمان قابل‌توجهی را به پژوهش و بررسی اختصاص داده‌اند ارائه داد. بر این اساس از نکات مثبت این فیلم، تحقیق و تفحص در تاریخ سیاسی ایران و صرف زمان برای ارائۀ روایتی معتبر است؛ توجه به آرای مختلف و نه لزوماً یک جریان فکر خاص که این مهم هم بر اعتبار اثر افزوده است را می‌توان نکته مثبت دیگری در این اثرِ اول، ملحوظ داشت. از سوی دیگر البته نقدهایی به این فیلم وارد است که برجسته‌ترین آنها را می‌توان در دو موضوع خلاصه ساخت؛ اول این‌که زمان بیش از ۱۰۰ دقیقه‌ای فیلم نسبتاً طولانی است و ممکن است مخاطب را خسته کند؛ و دیگر این‌که فیلم آن‌چنان‌که شایسته است به تبیین و واکاوی انگیزه‌های گروهک تروریستی فرقان در ترور شهید مهدی عراقی نمی‌پردازد و این خلأ مخاطبی را که گام‌به‌گام با مسائل این شخصیت و زندگی‌اش آشنا شده دلخور می‌کند. ضمن این‌که ناگفته‌هایی چون ترور منصور که در فیلم پرداخته نمی‌شوند، خود ایجاد ابهام و سوالاتی است که در فیلم بی‌جواب می‌ماند.
در نهایت باید گفت درست است که در هر مستند فیلم‌ساز تصمیم می‌گیرد که چه چیزهایی را بگوید و چه چیزهایی را حذف کند اما به نظر می‌رسد که آگاه‌سازی وجوه مثبت و منفی تاریخ و جریانات سیاسی می‌تواند به درک بهتری از مسائل و شناخت آدم‌ها منجر شود.
لازم به ذکر است که در کنار نسخه ۱۰۴ دقیقه‌ای از زندگی شهید عراقی که برای سینما تدوین شده است یک مجموعه مستند چهارقسمتی در ۴ قسمت ۴۰ دقیقه‌ای بانام «یکه‌سوار» درباره مهدی عراقی برای تلویزیون ساخته‌شده که در آن با سی نفر از چهره‌های سیاسی، مبارزان پیش از انقلاب، دوستان و خانواده‌اش گفتگو شده است.
نکته جالب اینجا است که مستند مهدی عراقی را بکش در جشنواره سینما حقیقت امسال هم اولین فیلم مستندی بود که به اکران درآمد و حال بار دیگر این فیلم اولی، شروعی برای مهم‌ترین رویداد فرهنگی و هنری کشور شده است. فیلمی که در جشنواره سینما حقیقت با استقبال مواجه شد و باید دید که فردا و در نهایت در اتمام جشنواره فیلم فجر چه بازخوردهایی را از سوی مردم و منتقدان متوجه خود می‌سازد.
حضور پرشمارتر فیلم‌های مستند در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر نسبت به ادوار قبلی که فرصت مواجهه مخاطبان عام با سینمای مستند را می‌دهد از سویی و حضور فیلم اولی‌های مستند در این جشنواره، نشان از امیدواری نسبت به مستند و سینمای مستند در بدنه سینمای ایران است؛ سینمای روشنگری که به دلیل ماهیت حقیقتی که همواره در درون دارد و از آن سخن می‌گوید، امید روزهای پرفروغ‌تری را برای سینمای ایران به همراه دارد.