«محمدجواد ظریف» روز دوشنبه در دانشگاه جنگ ارتش جمهوری اسلامی ایران و در جمع دانشجویان این دانشگاه گفت: این روزها ما و مردم منطقه داغدار از دست دادن فرمانده بزرگی هستیم که برای منطقه و جهان الگوی مقاومت، فهم، تواضع و خردورزی بود. شهید سلیمانی که خداوند درجاتش را متعالی کند با فهم دقیق راهبری و شجاعت توانست تحولی ایجاد کند که ما باید بعنوان دنبال‌کنندگان آن شهید با همان فهم راهبردی و نگرش دراز مدت باید نتایج و میوه آن را با نهادینه کردن آن در منطقه بچینیم.
وزیر امور خارجه با بیان این که ما در دورانی هستیم که مفاهیم در حال تحول محتوایی و ساختاری است، افزود: این تحول به نفع ما و به ضرر قدرت‌های سلطه‌گر است. تحول این مفاهیم به معنای فراموش شدن واقعیات سابق نیست؛ بلکه واقعیات و علایم محاسباتی قبلی تنها فاکتورهای تصمیم گیری نیستند.
رییس دستگاه دیپلماسی خاطرنشان کرد: قدرت زمانی با قایق‌های توپ‌دار و تعداد تانک و ابزار نظامی تعریف می‌شد ولی امروز ضمن آن که ابزار نظامی اهمیت فراونی دارد و ضرورت تقویت آن غیر قابل فراموشی است، ولی امروز عواملی مثل اقتصاد، فناوری، نوآوری به عوامل واقعی قدرت تبدیل شده‌اند.
وزیر امور خارجه در بخش دیگری از سخنان خود گفت: مزیت نسبی کشورهایی مثل جمهوری اسلامی ایران در سایر عوامل قدرت است که ما به آنها عوامل معنایی قدرت می گوییم. یعنی قدرتی که بر اساس انگاره‌ها و باورها و اعتقادات نهادینه شده است و این قدرتی است که شهید سلیمانی را از سپهبد سلیمانی قدرتمندتر کرده است.
وی اظهارداشت: مرحوم شهید سپهبد سلیمانی فرمانده بی‌نظیری بود. شاید بنده که نزدیک به بیش از دو دهه است که با ایشان از نزدیک افتخار همکاری داشتم، بیش از دیگران ضایعه فقدان این بزرگوار را احساس می کنم اما به جرات می توانم بگویم برکاتی که از خون شهید سلیمانی نصیب انقلاب و مقاومت شده بی نظیر است.
ظریف با اشاره به شهادت سردار سلیمانی و افزایش قدرت ایران گفت: از چین تا روسیه تا الجزایر و حتی تا خود آمریکا قدرت ما جمع شده است و این قدرت است که پایه‌های حضور ایالات متحده را در منطقه ما متزلزل کرده و ان شاء الله متزلزل تز خواهد کرد. من به این، قدرت معنایی، قدرت فرهنگ ایثار، شهادت و قدرت فرهنگ استقامت می‌گویم.
وی ادامه داد: این عامل معنایی را که ما واقعا دارنده آن هستیم، باید درک کنیم و قدر بدانیم؛ این یک تحول مفهومی بنیادی در عرصه بین المللی است. قدرت انسجام ملی و قدرت ملی است.
وزیر امور خارجه با طرح این پرسش که چه چیزی در ۴۰ سال گذشته جز مردم ما را نگه داشته است، گفت: مگر نیروهای مسلح و ابزار دفاعی ما جز از این مردم برخاسته؟ این از فرهنگ ایستادگی، پایداری و خودباوری مردم ما بوده است. برخی حرف‌های حضرت امام باید هنوز آویزه گوش ما باشد «مردم ولی نعمت ما هستند»، چون شما و ما از همین مردم هستیم و به جای دیگر وابسته نیستیم؛ ارتش جمهوری اسلامی به لطف خدا ارتش آمریکایی، روسی و چینی نیست اگر چه با روسیه و چین روابط منسجم و استراتژیک داریم اما شما ارتش مردم ایران هستید و از مردم ایران نشات گرفتید و این عامل قدرت است.
رییس دستگاه دیپلماسی کشور خاطرنشان کرد: اینکه ابزار دفاعی را خود می سازیم و پدافندی که هواپیمای پیشرفته آمریکا را نابود کرد ساخته همین مردم است، یعنی صنایع دفاعی جز این مردم نیست. ما تافته جدا بافته از مردم نیستیم.
ظریف با اشاره به هزینه نظامی عربستان اظهار داشت: کشوری که ۶۷ میلیارد دلار در یک سال هزینه دفاعی و سلاح خریداری کرد یعنی از روسیه هم بیشتر، باید تحمل کند فرد بی سرپایی مانند ترامپ بگوید اگر من از شما دفاع نکنم ظرف دو هفته فارسی صحبت می‌کنید، آیا کسی می‌تواند به ما چنین حرفی بزند نه، چون ما همه چیز را مردم خود گرفتیم، سلاح و پیشرفت خود را از مردم داریم.
وی با بیان این که ابزار قدرت متنوع و متکثر شده است، گفت: قدر این ابزار قدرت که به لطف خدا خارج از محاسبات از این قدرت معنایی بهره مند هستیم را بدانیم. ما به عنوان دارندگان این قدرت باید آن را نظریه پردازی می کردیم دیگران این را پذیرفتند و به آن اذعان کردند. باید این داشته بزرگ خود را بپذیریم و آن را در تقابل با توانمندی قرار ندهیم. این در کنار توانمندی است.
وی اضافه کرد: همانطور که فرمانده ارتش بیان کرد توان دیپلماسی در کنار توان دفاعی است و معارض توان دفاعی نیست. هر زمان دیپلماسی باید از توان دفاعی بهره بگیرد و هر زمان که لازم باشد در خدمت توان دفاعی باشد. این فرمولی بود که بنده و سردار سلیمانی در طول دو دهه گذشته در حد بضاعت ناچیز خودم و در حد توانمندی اعلای ایشان، توامان استفاده کردیم. چون نباید عوامل معنایی قدرت را فراموش کنیم. امروز عوامل معنایی قدرت اهمیت پیدا کرده است.
مراکز قدرت در دنیا جابه جا شده است
ظریف با بیان اینکه نکته دوم در شناسایی شرایط بین المللی این است که مراکز قدرت جابجا شده است، گفت: زمانی در نظام بین الملل هر اتفاقی که می افتاد از اروپا یا غرب نشات می گرفت. بقیه در حاشیه بود و حاشیه مهم نبود. بعد از پیشرفت تحولات، اتفاقات مهمی در حاشیه می افتاد اما تصمیم گیری برای این اتفاقات از سوی مرکز انجام می شد. در نیمه دوم قرن بیستم مثلا اتفاقاتی که در جاهای دیگر می افتاد از غرب هدایت می شد. صحبت از غرب، صحبت از مجموعه دنیای سرمایه داری و کمونیست است که تفکر، تکنولوژی و قدرت نظامی متفاوت از شرق داشت.
وی افزود: امروز جهان وارد دوره ای جدید با دو مشخصه شد. یکی دوره انتقالی است، یعنی اینکه از ابتدای سال ۱۹۹۰ دیگر ضابط مشخص بلوک شرق و بلوک غرب و سیستم توازن قوا نداریم و این دنیای انتقالی است. تحول در مفهوم قدرت از خواص دوران انتقالی است و امکان بازیگری جدی تر را فراهم می کند.
وزیر امور خارجه درباره تحول دوم گفت: تحول دوم اینکه در این دوره انتقالی مرکز قدرت از غرب حرکت کرده و دنیا، دنیای پساغربی است؛ یعنی غرب دیگر در دنیا کاره ای نیست. پساغربی بودن یعنی دیگر غرب همه کاره نیست یعنی هر اتفاقی که در دنیا می افتد تصمیم غرب و امریکا نیست. این نکته مهمی است که باید باور کنیم و لازم است بپذیریم امریکا و غرب قدر قدرت نیستند. اگر باور نکنیم یا باید محکوم پذیرش آنچه در دنیا اتفاق می افتد باشیم یا محکوم به درگیری در دنیا هستیم.
پذیرش واقعیات دنیا به معنا سرسپردگی به امریکا نیست
ظریف با اشاره به این فرمایش حضرت امام که «امریکا هیچ غلطی نمی تواند بکند»، گفت: براساس همین دیدگاه امام قبل از فروپاشی شوروی به گورباچوف پیام دادند.
وی خواستار پذیرش واقعیات دنیا شد و تصریح کرد: پذیرش واقعیات دنیا به معنای سرسپردگی به امریکا نیست. به این معنا است که می توانید. ۶۰۰ میلیارد دلار امریکا از حیث نظامی سال گذشته هزینه کرد و ما ۶ میلیارد دلار. اگر بخواهیم این فرمول های از پیش ساخته شده را بپذیریم پس باید بگویم امریکا سرتر است. اما واقعیت این است ابزار قدرت متنوع شده است؛ انسجام ملی، شهادت، شجاعت، فرهنگ امام حسین ابزار قدرت است باید این ابزار را باور کنیم در این صورت می توانیم موفق و سربلند در دنیا عمل کنیم.
ظریف در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اعلام طرح موسوم به معامله قرن از سوی رییس جمهورآمریکا گفت: اقدام آمریکا در اعلام طرح به قول خودشان معامله قرن فرصتی بی‌نظیر برای جمهوری اسلامی ایران است.
وی بیان کرد: رژیم صهیونیستی زمانی که برای فرایند صلح اسلو و مادرید خواست در سال ۹۱ میلادی شروع به برنامه‌ریزی کند، به ادعای سفیر سابق رژیم صهیونیستی در دوران گذشته در ایران، تصمیم گرفتند تا ایران را جایگزین اعراب برای دشمنی اسراییل کنند و از این طریق با اعراب صلح داشته باشند.
به گفته ظریف، ۱۰ سال گذشته روند مشابهی در جهان عرب آغاز شد و هزینه زیادی هم پرداخت کردند این بود که با کمک آمریکا و متاسفانه برخی کشورهای عربی فرایند بسیار منحوسی آغاز کردند تا ایران را تهدید اصلی منطقه قلمداد کنند. تا اعراب حداکثر خواسته‌های رژیم صهیونیستی را بپذیرند و عکس‌العمل‌های واقعا سخیف و شرم‌آور از سوی برخی کشورهای عرب بیانگر این واقعیت است که حتی در برابر سقف خواسته‌های رژیم توان مقاومت ندارند. رییس دستگاه دیپلماسی تصریح کرد: اما برای شارع عربی کاملا واضح شد این جابجایی دشمن جابجایی دروغین بود. همانطور که برجام توانست چهره‌ای که آمریکا و اسراییل در جهان نشان دهد و امنیتی‌سازی و جنگ‌طلب بودن ایران را نابود کند، طرح منحوس معامله قرن هم می‌تواند چهره دشمن انگاری جمهوری اسلامی در جهان عرب را به شرطی اینکه درست عمل کنیم، وارونه سازد.
وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: در آستانه چهل و دومین سال انقلاب به برکت خون شهدا، رهبری امام راحل، هدایت مقام معظم رهبری، ایستادگی مردم و شهادت سردار سلیمانی وارد فرصتی جدید شدیم که می‌توانیم همچنان با تکیه واقعی بر ابزار قدرت مان، پیروزمندانه جلو برویم.
وزیر امور خارجه با بیان اینکه شناسایی مولفه قدرت به معنای استقامت و شهامت بیشتر است، گفت: پشت ما به یک جامعه ۸۲ میلیونی به مجموعه‌ای که پیام شهید سلیمانی و جمهوری اسلامی را دریافت کردند، است. آقایی که خود را وزیر خارجه می‌داند آیا شب شهادت سردار سلیمانی توییت نکرده که مردم ایران و عراق از شهادت وی رقصیدند آیا چنین بود؟ تعداد مردمی که برای سردار در ایران و عراق پای صحنه آمدند برای خودمان و عراق غیرقابل باور بود.
ظریف با بیان اینکه این انسجام با هم‌افزایی شدنی است نه رقابت، اظهار داشت: همه ما به این علت سرکار هستیم که این انقلاب جمهوری اسلامی است و باید هدف تقویت جمهوری اسلامی باشد نه ایجاد دو قطبی و نه اینکه ابزار قدرت خود را خرد کنیم از هم بپاشانیم و در برابر هم قرار دهیم تا ابزار دست دشمن دهیم. بپذیریم که فشارهای وارد شده بر دیگران قبل از ما هم وارد شده بود.
روابط بین الملل براساس اعتماد نیست
ظریف در بخشی از این نشست با بیان اینکه مذاکره به معنای تسلیم و پذیرش خواست طرف مقابل نیست، درباره بدعهدی امریکا گفت: بله آمریکا کشور بدعهدی است اگر نه، نیاز نبود در ۱۵۰ صفحه با او به توافق برسیم. در دو صفحه و حتی دو خط کافی بود. هنوز به آمریکا اعتماد نداریم چون روابط بین الملل براساس اعتماد نیست و هر کسی با هر کشوری براساس اعتماد روابط بین الملل بنا کند سرش کلاه می رود.
وی ادامه داد: این دست و پاهایی که می زنند و آمدن ترامپ و زیرپا گذاشتن همه مقررات بین المللی از قدرت نیست، بلکه از ضعف است. بله آمریکا قدرت دارد، زور دارد و قلدر است اما وقتی قلدر نتوانست از هیکل خود استفاده کند و شروع به مشت زدن به این و آن کرد، دارد از قلدری اش کم می کند با این قلدربازی حتی اعتبار دلارش تهدید می شود.
وزیر امور خارجه خاطرنشان کرد: آمریکا دلار را به سلاح تبدیل کرد، جدا کردن دلار از سکه وسیله ای بود تا دنیا هزینه تورم آمریکا را بپردازد و این دستاورد راهبردی برای آمریکا بود، اما کاری کرده که امروز برخی کشورها تلاش می کنند بدون دلار تجارت داشته باشند.
ظریف خاطرنشان کرد: متحدین آمریکا هم امروز از دلار استفاده نمی کنند. ماهم تلاش می‌کنیم بدون دلار تجارت داشته باشیم. تجارت ترکیه و روسیه بدون دلار است و حتی امارات و هند تصمیم گرفتند براساس پول ملی خود مبادله تجاری داشته باشند.
وی ادامه داد: اصل استراتژی ایران همیشه این بود روی پای خود بایستیم و به مردم تکیه کنیم اما نه طوری که همه هزینه را مردم بپردازند. وظیفه ما این است که از هزینه مردم کم کنیم. به هزینه مردم زندگی کردن خیلی راحت است. وظیفه ما کاهش هزینه مردم است ضمن اینکه به استقامت مردم هم باید تکیه کنیم.
طرح ابتکار صلح هرمز، جامع ترین طرح برای امنیت منطقه است
دانشجویی از وزیر امور خارجه راجع به ابتکار صلح هرمز پرسید و این که این طرح به کجا رسید و موانع و چالش‌های این طرح چیست.
ظریف در پاسخ گفت: جمهوری اسلامی از سال ۶۴ که اوج جنگ نفت کش‌ها بود، اولین نامه را به دبیرکل نوشت که باید نظام امنیت منطقه ای داشته باشیم. پیش نویس آن نامه را بنده نوشتم و دکتر ولایتی وزیر امور خارجه بود. بعد از آن نامه بارها طرح‌های مختلفی را برای امنیت منطقه مطرح کردیم.
وی اضافه کرد: در سال‌های گذشته پیشنهاد های مختلفی از جمله مجمع گفت و گوهای منطقه ای و همچنین طرح عدم تعرض را مطرح کردم و امسال در مجمع عمومی سازمان ملل جناب رئیس جمهور ابتکار پویش صلح هرمز را مطرح کردند که جامع ترین طرح برای امنیت منطقه ارائه شده بود.
رییس دستگاه دیپلماسی با بیان این که سه کشور منطقه به شکل های مختلف از این طرح استقبال کردند، گفت: طرح صلح تنگه هرمز شامل ۶ کشور شورای همکاری به اضافه ایران و عراق و یمن در آینده درصورت استقلال است که کشورهای دیگری هم حمایت ضمنی کردند؛ امیر کویت نامه ای داد؛ دوستان عمانی، قطری و اماراتی.
ظریف اظهارداشت: اما سه کشور هم در منطقه هستند که برداشت ما این است دنبال آرامش نیستند و احساس می کنند اگر در منطقه دچار تهدید باشیم و یا اینکه نشان دهند دچار تهدید می شوند، می توانند پای امریکا را به منطقه باز کنند و امید داشته باشند با هزینه امریکا بتوانند منویات خود را پیش ببرند که اشتباه می کنند و در آخر خود باید هزینه کنند.
وزیر امور خارجه خاطرنشان کرد: تصوری در منطقه درست نقطه مقابل تصور ما وجود دارد که فکر می کند امنیت را می شود خرید. سلاح را می شود خرید اما امنیت را نه. تا زمانی که این تصور وجود دارد مانع اصل اجرای این طرح خواهد بود و باید این تصور درهم بشکند.
وی گفت: فکر می کنم آمریکا به آنها نشان داد که تعهدی در برابر امنیت آنها ندارد و فقط دنبال پول آنان است. اما هنوز تصور آن برای این کشورها سخت است مقام معظم رهبری فرمودند از منطقه گلایه زیاد داریم اما می توانیم با منطقه به آرامش برسیم. این امر به نفع منطقه است.
نیروهای مسلح از هیمنه‌آمریکا نمی‌ترسند
سوال سوم دانشجویان دانشگاه دافوس ارتش درباره شرایط ایران بعد از حمله موشکی سپاه به پایگاه نظامی آمریکا و ساقط شدن هواپیمای مسافربری اوکراین در منطقه و تاثیر این دو موضوع بر کشور بود که وزیر امورخارجه پاسخ داد: به نظر من شهادت سردار سلیمانی ضایعه بسیار بزرگی بود اما برکت خون سردار سلیمانی به اقتدار جمهوری اسلامی افزود و این را کسانی که من را می شناسند، می‌دانند که خیلی اهل شعار نیستم و این را با اعتقاد و براساس واقعیات عرض می کنم.
وی افزود: من فقط پاسخ موشکی را به عنوان پاسخ به آمریکا نمی‌دانم این طبق فرمایش رهبری فقط یک سیلی بود؛ پاسخ واقعی مردم هستند که در ایران و منطقه آمدند و این آغاز پایان امریکا در منطقه است و خود هم به این موضوع اذعان دارند. نیروهای مسلح ما هم نشان دادند ما از ادعاهای هیبت و هیمنه آمریکا حتی در صحنه نظامی هم هراسی نداریم. چون پشتوانه ما مردم هستند.
ابزار خواندن جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی را به ما نمی‌دهند
ظریف درباره حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی هم گفت: اتفاق تلخ سقوط هواپیمای اوکراینی ضربه بزرگی به همه بود. بدخواهان ما می خواهند در سطح بین المللی از آن سوء استفاده کنند.
وی با بیان این که جمهوری اسلامی تاکنون براساس قوانین بین المللی عمل کرده و عمل می کند، خاطرنشان کرد: ما اجازه ندادیم تبلیغاتی که آماده کرده بودند، به نتیجه برسد.
وزیر امور خارجه اظهارداشت: الان آنها کوتاهی بزرگی می کنند. طبق مقررات بین المللی ما حق داریم بررسی‌ها و تحقیقات را هدایت کنیم و آنها می خواهند با هر ابزاری این حق را از ما بگیرند و امکاناتی که دارند را به ما نمی دهند.
وی با تاکید بر اینکه آنها باید پاسخگو باشند، گفت: طبق ضمیمه ۱۳ کنوانسیون شیکاگو دولت اوکراین، شرکت بوئینگ و شرکت مالک هواپیما می‌توانند در این بررسی حضور داشته باشند و کشورهایی هم که می خواهند می توانند براساس همین ضمیمه به عنوان ناظر حضور داشته باشند.
ظریف یادآورشد: ما درخواست کردیم به ما ابزار خواندن جعبه سیاه را بدهند چون در اختیار آنهاست اما آنها تاکنون برخلاف مقررات بین المللی استنکاف کردند و امکاناتی که در اختیار آنهاست را به ما ارائه نمی دهند.
وی در عین حال گفت: بیشترین خسارت را خود ما دیدیم. بهترین دانشجویان و نخبگان ما در این ضایعه بسیار بزرگ از دست رفتند شهدای این پرواز عزیزان همه کشور بودند خداوند شهدا را رحمت کند و به خانواده های‌شان صبر عطا کند اما باید این ضایعه را با شفافیت با عقلانیت و رعایت همه حقوق ایران به بهترین شکل مدیریت کنیم.
آخرین پرسش از وزیر امور خارجه مناسبات با جیبوتی به عنوان دروازه آفریقا بود و اینکه آیا قرار است برای بسط و گسترش دیپلماسی دریایی با جهان با این کشور ارتباط برقرار شود یا نه.
وزیر امور خارجه در پاسخ به این پرسش گفت: علی رغم روابط خوبی که با جیبوتی داشتیم متاسفانه تحت فشارهای خارجی پس از حادثه تلخ سفارت سعودی که مورد حمایت هیچ یک از جریان‌های سیاسی کشور نبود، این روابط قطع شد. ما آمادگی لازم را داریم آنها هم نشانه هایی دادند اما فشارها اجازه نمی‌دهد فعلا این اتفاق بیفتد. اهمیت جیبوتی قابل توجه است و ما هم به همه کشورها احترام می گذاریم.
وی افزود: جیبوتی کشوری اسلامی است و در کنار آنان در مبارزه با فرانسه ایستادیم؛ البته مسیر دریایی فقط جیبوتی نیست می‌توان از راه های دریایی دیگر هم استفاده کرد.