روزگاری در دره های ژرف خراسان شمالی درختان انبوه گردو سر به آسمان می کشیدند، اما این روزها از آن همه درخت جز اندکی باقی نمانده است و همان ها هم خواب تبر و مرگ را می بینند و منتظرند تا دستان غارت گری کمر به قطع آن ها ببندد.
قطع درختان به هر علتی سوال برانگیز است. هر چند که به بهانه تعریض خیابان و کوچه و جاده باشد یا اینکه به علت خشک شدن و بی ثمر بودن قطع شوند.
مردم با مشاهده بار کامیون های حامل درختان که هنوز شاخ و برگشان خشک نشده و با وجود برودت هوا انگار هنوز زنده اند و در حال نفس کشیدن از خود سووال می کنند این همه درخت که از ظاهرشان پیداست بتازگی قطع شده‌اند و اغلب نیز سبز هستند به کجا می روند و چرا قطع شده اند؟
قطع درخت و تغییر اکوسیستم
به گفته یک کارشناس منابع طبیعی خراسان شمالی هر درختی که قطع می‌شود، میزان سایه‌سار و نفوذ آب در زمین کاهش می‌یابد.
بهانه های مختلفی برای قطع درختان عنوان می شود در حالی قطع درخت به ویژه درختان باغی به دلیل مثمر ثمر نبودن بهانه خوبی برای تراشیدن باغ ها نیست
امین سبحانی می افزاید: تنک شدن و کاهش تعداد درختان چه باغی و چه جنگلی فرسایش آبی و بادی خاک را در پی دارد و احتمال وقوع گردوغبار و شدت گل و لای در سیلاب‌ها نیز افزایش می یابد.
وی با بیان اینکه اکوسیستم جنگل با قطع درخت دستخوش تغییر می‌شود اظهار می کند: کاهش درختان حتی آبخوان‌ها را تحت‌تاثیر قرار می دهد که با قطع درختان و نابودی جنگل‌ها این چرخه کاملا طبیعی دچار اشکال خواهد شد.
سبحانی با اشاره به جاری شدن سیلاب هایی که در سال های اخیر بیش از گذشته شاهد آن هستیم عنوان کردد: از جمله پیامدهای تنک شدن جنگل، فضای سبز و تخریب باغ ها، وقوع سیلاب‌های سنگین است.
این کارشناس منابع طبیعی افزود: قطع درختان در صورتی توجیه پذیر است که موجب خطرات جانی و یا افزایش آفات شود و در غیر این صورت با قطع هر درخت ریه های زمین از بین می رود.
به گفته این کارشناس حتی درخت هایی که بر اثر عوامل ذکر شده قابل قطع باشند باید جایگزین شوند و به ازای هر درخت یک درخت دیگر کاشته شود.
وی گفت: جهاد کشاورزی باید نظارت بیشتری بر قطع درختان در باغ ها داشته و بر آن حساس باشد.
این کارشناس منابع طبیعی گفت: اگر چه طرح تنفس جنگل ها خوب است اما کمبود چوب استانهای دیگر را نباید با چوب باغی خراسان شمالی پاسخ گفت و پیش از اجرای این طرح باید به طرح هایی مانند زراعت چوب هم توجه می شد تا به این وسیله به تقاضای کارخانه ها، کارگاه ها و فعالان صنعت چوب پاسخ داد و بار تامین نیاز از دوش چوب های باغی به ویژه باغ های گردو برداشته شود.
در حال حاضر ۴۰ هکتار از سطح زیرکشت اراضی خراسان شمالی را باغ ها تشکیل می دهد و سالانه ۲۷۵ هزار محصول از این سطح زیرکشت تولید می شود.
گفته می شود، تنها ۱۵ درصد از باغ های استان به روش علمی ایجاد شده و از راندمان تولید مناسب برخوردار است اما، در مابقی باغ ها باید طرح اصلاح و جایگزینی در آنها انجام شود.
افزایش مجوز حمل چوب
به گفته فرمانده یگان حفاظت از منابع طبیعی خراسان شمالی از ابتدای امسال مجوز حمل ۶ هزار و ۲۷۲ تن چوب باغی به خارج استان صادر شده است که پنج هزار و ۳۱۳ تن گردو بود
موسی الرضا حیاتی با بیان اینکه این رقم در مدت مشابه پارسال هزار و ۱۸۶ تن چوب باغی بوده است، می گوید: گردو بیشترین نوع چوب باغی است که در این ۲ سال برای صدور آن از استان مجوز صادر شده است.
وی افزود: اگر هر درخت یک تن وزن داشته باشد امسال ۶ هزار و ۲۷۲ درخت در استان قطع شده که پنج هزار و ۳۱۳ درخت از این تعداد گردو است.
وی با بیان این که بر قطع درختان باید نظارت بیشتری انجام شود، گفت: حتی اگر این درختان خشک شده و از حیز انتفاع خارج باشند، باید دید برای جایگزینی آن ها چه اقدامی شده است.
این آمار نگران کننده فقط در مورد چوب هایی است که با مجوز از استان خارج می شود و ممکن است با وجود همه اقدامات بازدارنده و نظارتی به همین اندازه و یا اندکی کمتر از این میزان چوب بدون مجوزهای مراجع مرتبط نیز به خارج از استان منتقل شود که انواع چوب گردو بیشترین جاذبه را دارد.
بیشترین تقاضا برای چوب گردو
یکی از عرضه کنندگان چوب خراسان شمالی گفت: در نبود صنایع چوب، انواع چوبی که در استان تولید می شود به خارج از استان منتقل می شود و به گفته برخی از چوب فروش ها، چوب گردو بیشترین خریدار را دارد.
علی اکبر صانعی می گوید: در نبود صنایع چوب و اجرای طرح تنفس جنگل ها این روزها بازار چوب و به ویژه گردو رونق دارد.
وی گفت: به همین دلیل چوب های استان نیز به گنبد، مشهد و نکا صادر می شود و اگر تقاضای چوب در این استان ها نبود چوب فروش های خراسان شمالی از کار بیکار می شدند.
وی حمل چوب بدون مجوز را نیز رد نکرد و افزود: برای دریافت مجوز حمل چوب باید به سازمان جهاد کشاورزی و منابع طبیعی مراجعه کرد البته، دریافت مجوز سخت نیست.
وی با بیان این که با دریافت تایید از سازمان جهاد کشاورزی، منابع طبیعی نیز مجوز صادر می کند، افزود: گاهی در میان چوب های درختی، درختان جوانی دیده می شوند که صدور مجوز برای حمل آن ها جای سوال دارد.
اگردرخت مثمر ثمر باشد هیچ کشاورزی حاضر به قطع آن نمی شود زیرا هر هکتار باغ گردو سالانه درآمدی نزدیک به ۸۰۰ میلیون ریال دارد و این در حالی است که قطع درخت موجب ضرر است
یکی از گردو کاران خراسان شمالی معتقد است هنگامی که درختان گردو بار و محصول ندارند چاره ای جز قطع و یا جایگزین کردن آن ها وجود ندارد.
محمدعلی یزدانی که عضو خبرگان کشاورزی نیز است گفت: به بار نشستن گردو حداقل ۱۰ سال طول می کشد اما ممکن است گردو بیش از این زمان و یا کمتر از آن محصول بدهد.
وی با بیان اینکه درختان گردو سودآوری بالایی دارند اظهار داشت: اگردرخت مثمر ثمر باشد هیچ کشاورزی حاضر به قطع آن نمی شود زیرا هر هکتار باغ گردو سالانه درآمدی نزدیک به ۸۰۰ میلیون ریال دارد و این در حالی است که قطع درخت موجب ضرر است.
وی به این نکته هم اشاره می کند که در برخی باغ های گردوی اطراف بجنورد به علت شور شدن باغ ها کمبود آب و آفت گردو، درختان خشک می شوند.
این گردوکار خبره استان گفت: در این حالت کشاورزان با قطع درختان بی ثمر و جایگزین کردن آن ها با نهال سیب و گلابی و هلو باغ های خود را تغییر می دهند.
وی افزود: هم اکنون در باغ های جنوب بجنورد مانند حمزانلو این اتفاق در حال رخ دادن است و در برخی مناطق با قطع درختان گردو، باغ را تبدیل به گیلاس کرده اند.
در عین حال این باغدار به این نکته نیز اشاره می کند که درختان گردوی خراسان شمالی از ارقام مرغوب هستند و افزود: برخی گونه های درختان بومی استان قادر به تحمل سرمای زیاد و آب کم هستند و مغز خوبی دارند و قارج هم نمی گیرند که باید این گونه ها حفظ شود و قطع آن درست نیست.
وی با بیان اینکه باغداری در خراسان شمالی با توجه به کم آبی های اخیز دچار تنش شده است می گوید: باید به سمت اصلاح باغ ها و خاک و کاشت ارقام باغی کم آب طلب حرکت کرد و از دیگرسو تمام سرمایه استان و باغداران گردو هایی است که در حال حاضر وجود دارد و به همین دلیل برای نگهداری آن ها همه تلاش خود را می کنیم.
رقابت گردوی پیوندی و گردوی بومی
طرح کشت تولید گردوی پیوندی در خراسان شمالی، به عنوان یکی از طرح‌های پیشنهادی جهاد دانشگاهی استان، در کارگروه تخصصی امور اقتصادی خراسان شمالی تصویب و قرار شد اجرای طرح تولید نهال‌های پیوندی و اصلاح شده در این استان استان به‌عنوان استان پایلوت، باید پس از شناسایی و انتخاب مناسب‌ترین نژاد برای اقلیم آب‌وهوایی و سرزمینی انجام شود و این اتفاق هم اکنون نیز افتاده است.
با نگاهی به وضعیت گردو می توان دریافت گردو یکی از مهم‌ترین محصولات خشکباری کشور است که بعد از پسته در جایگاه دوم تولید قرار دارد و با توجه به ارزش غذایی بالا، تولید و صاردات آن در بازارهای جهانی از رونق بسیار خوبی برخوردار است.
درختان کهن گردو در صورتی که به آفت و کرم خراط مبتلا شوند باید قطع شوند اما کشاورزان که این احتمالات را در نظر دارند در لابلای درختان نهال کاری می کنند
مدیر امور باغی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی با بیان این که درآمدزایی گردو برای باغداران زیاد است، سطح باغ های گردوی استان را سه هزار و ۷۲۳ هکتار بیان کرد و گفت: سالانه از این باغ ها حدود چهار هزار تن گردو برداشت می شود.
محمدعلی شریکیان می افزاید: شهرستان های شیروان، فاروج و بجنورد بیشترین باغ های گردو را دارند و محصولات باغ های گردوی استان بیشتر از این که در داخل مصرف شود صادر می شود.
وی با بیان اینکه از گذشته در این استان گردوی بذری کاشته می شود می گوید: به مرور گردوهای مرغوب پایدار شدند و هم اکنون هر هکتار باغ گردو در حدود سه تن گردو می دهد.
وی با بیان اینکه گاهی گردویی که کاشته می شود، همرس نیست اظهار داشت: در این هنگام در برداشت مشکل پیش می آید زیرا برخی از گردو ها می رسند و برخی نارسند و نمی توان برداشت مکانیزه داشت.
شریکیان افزود: گردوهای پیوندی جثه کوتاه تری دارند و تعداد شان در واحد سطح بیشتر است به طوریکه برخی ارقام ۶ تن نیز در هر هکتار محصول می دهند.
وی با اشاره به این که درخت گردو با منشا بذری ممکن است پس از ۱۲ سال به ثمر بنشیند اظهار می کند: پس از این همه مدت ممکن است درخت گردو حتی به بار هم نشیند.
خشکسالی و آفت
مدیر امور باغی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: درختان کهن گردو در صورتی که به آفت و کرم خراط مبتلا شوند باید قطع شوند اما کشاورزان که این احتمالات را در نظر دارند در لابلای درختان نهال کاری می کنند تا اگر درختی قطع شود متضرر نشوند.
شریکیان با بیان این اصلاح درختان گردو و باغ های گردو از برنامه هایی است که این سازمان در حال اجرای آن است افزود: پس از ۵ سال تلاش نخستین پیوندک های اصلاح شده گردو در حال تکثیر و توزیع در باغ های خراسان شمالی است و پارسال ۲ هزار و ۲۰۰ پیوندک و امسال هم ۴۵ هزار گردوی پیوندی تولید و حتی به استان های دیگر صادر شد.
وی گفت: ۳۵ هکتار باغ گردوی پیوندی در خراسان شمالی ایجاد شده است که بطور قطع در سال های آینده به این میزان هم افزوده خواهد شد.
شریکیان خاطرنشان کرد: گردوهایی که قطع می شود باردهی اقتصادی ندارد و پس از قطع اصلاح و جایگزین خواهند شد.
این کارشناس باغی، نگهداشتن درختان گردو را برای کشاورز اقتصادی ندانست و گفت: یک هکتار باغ گردو ۸۰۰ میلیون ریال درآمد دارد در حالی که یک تنه آن ارزش چندانی نخواهد داشت و در عین حال فرآیند نوسازی باغ ها به شکل مستمر ادامه دارد زیرا گردو در بین محصولات باغی و زراعی از ارزش افزوده بالایی برخوردار است و با توجه به برنامه ششم توسعه اصلاح و توجه به آن لازم است.
مجوز قطع فقط با نظر ستاد استانی
اگر چه صدور مجوز حمل چوب باغی در استان افزایش دارد اما رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی تاکید کرد: به هیچ عنوان مجوز قطع درخت باغی جز برای درختان غیراقتصادی داده نمی شود.
عبدالله یوسفی گفت: برای جلوگیری از قطع بی رویه درختان باغی، به همه مدیریت های شهرستانی استان اعلام شده است که مجوز قطع تنها باید با استعلام و با دریافت نظر ستاد استانی قطع درختان انجام شود.
وی افزود: از سال گذشته شهرستان ها حق ندارند به طور مستقیم برای حذف درخت مجوز دهند و نظارت های لازم در این باره انجام می شود.
وی خاطرنشان می کند: خشکسالی ها در برخی باغ ها بویژه در باغ های دیم، سبب خشک شدن درختان شده است و اگر کسی درخواست قطع درختان باغ را داشته باشند باید با نظارت جهاد کشاورزی نسبت به حذف درختان اقدام کند.
طبق برنامه ششم توسعه ۶۰ هزار هکتار باغ گردو در کشور باید از طریق سرشاخه کاری اصلاح و ۲۲ هزار هکتار به سطح زیرکشت گردو اضافه شود.
خراسان شمالی دارای سه هزار و ۷۰۰ هکتار باغ گردو است اما هم اکنون کارشناسان معتقد هستند که دیگر تولید این محصول با روش موجود و با استفاده از درختان بذری، غیر اقتصادی بوده و باید باغ های قدیمی با ارقام اصلاح شده جایگزین شود.