مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا در روزهای گذشته به چهار کشور عضو سابق اتحاد شوروی در شرق اروپا و آسیای میانه سفر کرد و یکی پیام‌های اصلی او در این سفر بخصوص در سفر به قزاقستان و ازبکستان ، هشدار درباره روابط این کشورها با چین و روسیه بود. این درحالی است که چین و روسیه روابط اقتصادی و نظامی و امنیتی گسترده‌ای با کشورهای آسیای مرکزی دارند .
** تاکید بر استقلال کشورهای آسیای مرکزی ؛ اسم رمز آمریکا برای مداخله در روابط خارجی این کشورها
یکی از ترجیع‌بندهای اصلی اظهارات وزیر خارجه آمریکا در سفر به آسیای مرکزی تاکید بر "استقلال و حق حاکمیت" این کشورها بود اما نگاهی دقیق‌تر نشان می‌دهد که این مساله تنها اسم رمزی برای تضعیف روابط کشورهای آسیای مرکزی با چین و روسیه و تشویق آنها به تقویت روابط با آمریکا است. پمپئو با بیان اینکه "در این منطقه شاهد فعالیت‌های زیادی از سوی چین و روسیه هستیم" آشکارا نیات اصلی خود برای مقابله با فعالیت‌های چین و روسیه در آسیای مرکزی را عیان ساخت.
وزیر خارجه آمریکا در سفر به آسیای مرکزی ضمن انتقاد از حقوق بشر در چین از جمله موضوع مسلمانان اویغور در استان "سین‌کیانگ" چین ، از رویه‌های تجاری چین انتقاد کرد و از کشورهای منطقه خواست که مراقب سرمایه‌گذاری‌ها و نفوذ چین باشند.
پمپئو در سفر روز یکشنبه این هفته به قزاقستان در راستای گسترش چین‌هراسی در اقدامی برنامه‌ریزی شده با گروهی از افراد دیدار کرد که مدعی بود خانواده‌های بخشی از یک میلیون افراد بازداشتی یا اعزامی به اردوگاه‌ها در سین‌کیانگ چین هستند.
وزیر خارجه آمریکا در دیدار با وزیر خارجه قزاقستان نیز آشکارا این مساله را مطرح کرد و گفت: آمریکا از همه کشورها می‌خواهد که برای تلاش به منظور پایان دادن به این سرکوب‌ها به ما بپیوندند .
این درحالی است که دولت چین اتهام‌های آمریکا درباره سرکوب مسلمانان اویغور را رد می‌کند و بسیاری از کارشناسان هم بر این باورند که مساله حقوق بشر صرفا ابزاری سیاسی برای مقابله آمریکا با چین است. پمپئو پیش از سفر به آسیای مرکزی و در جریان سفر هفته گذشته به لندن مدعی شد: حزب کمونیست چین تهدید اصلی زمان ما است.
یک مقام وزارت خارجه آمریکا در اواسط دی ماه پیش از سفر پمپئو به آسیای مرکزی که در آن زمان به تعویق افتاد ، اعلام کرد که این کشور موضوع اردوگاه‌های بازداشت مسلمانان چین در سین‌کیانگ را با دولت‌های آسیای مرکزی مطرح کرده است. وی افزود: انتظار داریم که وزیر خارجه پمپئو در سفر هفته آینده نیز این مساله را هم در دیدارهای دوجانبه هم در نشست وزیران خارجه مطرح کند. وی افزود: ما شاهد هیچ پیشرفت مهمی در این زمینه نبوده‌ایم و به مطرح کردن آن با شریکان و متحدانمان ادامه خواهیم داد.
این در حالی است که تا کنون هیچکدام از کشورهای این منطقه موضعی علیه چین در ارتباط با مساله مسلمانان سین‌کیانگ اعلام نکرده است . از سوی دیگر ، وزارت امور خارجه چین نیز اواسط دی ماه اعلام کرد: کشورهای آسیای مرکزی همواره حمایت خود را از تلاش‌های ضدتروریستی چین در سین‌کیانگ اعلام کرده‌اند. ما از مواضع این کشورها تقدیر می‌کنیم که بطور حتم شخصی از وزارت خارجه آمریکا هم در جریان سفر به آسیای مرکزی این مساله را احساس خواهد کرد.
** استفاده سیاسی پمپئو از ویروس کرونا برای تشدید چین‌هراسی در قزاقستان
وزیر خارجه آمریکا در کنفرانس خبری با وزیر خارجه قزاقستان تلاش کرد از موضوع ویروس کرونا هم استفاده سیاسی کند و در ابتدای سخنان خود "کمک‌های آمریکا به قزاقستان برای برخورد با ویروس کرونا" را مورد تاکید قرار داد. وی گفت: این حقیقت که کشور شما (قزاقستان) حدود 1800 کیلومتر مرز مشترک با چین دارد آشکارا موجب نگرانی است. اما مردم قزاقستان در مراقبت در برابر این شیوع تراژیک تنها نیستند.
** پاسخ آشکار ازبکستان و پاسخ نهان دیگر کشورهای آسیای مرکزی در رد مداخله‌های آمریکا
موضوع تلاش آمریکا برای مقابله با نفوذ چین در آسیای مرکزی در کنفرانس خبری روز دوشنبه او با همتای ازبکستانی در تاشکند آشکارا از سوی خبرنگاران مطرح شد. پمپئو از پاسخ روشن به این سوال طفره رفت و گفت: ما در گفت‌وگو با کشورهای مختلف جهان تلاش می‌کنیم روشن سازیم که کاری را که مردم آن کشورها می‌خواهند انجام می‌دهیم. ما می‌دانیم که مردم ازبکستان خواهان روابط خوب و متوازن هستند. آنها مرزهای طولانی دارند و در منطقه‌ای هستند که چین و روسیه نیز حضور دارند!
وی افزود: ما می‌خواهیم که شرکت‌های آمریکایی فرصت داشته باشند که برای مردم ازبکستان ثروت و فرصت و شغل ایجاد کنند .
اما عبدالعزیز کاملوف وزیر خارجه ازبکستان در پاسخ به همین سوال مشخص کرد که کشورهای منطقه بر اساس منافع ملی خود تصمیم می‌گیرند و در برابر فشارهای آمریکا مقاومت می‌کنند.
وزیر خارجه ازبکستان گفت: در ارتباط با جوانب منطقه‌ای باید تاکید کنم که سیاست منطقه‌ای ما روابط ما با همسایگان نزدیک و سایر همسایگان و بطور کلی سیاست بین‌المللی ما بر اساس ایجاد روابط حسن همجواری و همکاری در منطقه استوار است.
وی با رد ضمنی دیدگاه آمریکا درباره خطرات ناشی از روابط کشورهای منطقه با چین و روسیه تاکید کرد: ما هرگز کاری نمی‌کنیم که به منافع ازبکستان لطمه وارد کند .
کاملوف در پایان آب پاکی را روی دست پمپئو ریخت و تصریح کرد: مساله دیگر مربوط به سیاست کشورهای دیگر و بازیگران جدی منطقه‌ای می شود. در این ارتباط باید تاکید کنم که ما می‌خواهیم آسیای مرکزی منطقه توسعه باثبات و سعادت و همکاری باشد و واقعا نمی‌خواهیم که پیامدهای نامطلوب برخی رقابت بین قدرت‌های بزرگ در منطقه را در بر دوش خودمان احساس کنیم.
وزیر خارجه آمریکا در پی نشست‌های دوجانبه با مقامات قزاقستان و ازبکستان ، عصر دوشنبه در نشست مشترک با وزیران خارجه پنج کشور آسیای مرکزی شامل قزاقستان ، ازبکستان ، تاجیکستان ،قرقیزستان و ترکمنستان در قالب گروه C5+1 شرکت کرد. وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد که شش کشور در این نشست ، تعهد خود به این چهارچوب دیپلماتیک را مورد تاکید قرار داده و برنامه‌های این گروه برای سال 2020 از جمله کمک‌های آسیای مرکزی به فرایند صلح در افغانستان و همچنین تلاش‌های منطقه‌ای برای بهبود ارتباطات اقتصادی و انرژی را مورد بحث قرار دادند. چارچوب نشست‌های پنج کشور آسیای مرکزی و آمریکا (C+۱) در سال ۲۰۱۵ با هدف دیدار منظم وزیران خارجه این کشورها با همتای آمریکایی ایجاد شد. آخرین نشست در این چهارچوب سپتامبر گذشته در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار شد.
هر چند از اظهارات وزیران خارجه کشورهای آسیای مرکزی در دیدار با پمپئو خبری منتشر نشده است اما همانطور که سخنگوی وزارت خارجه چین نیز پیشتر گفته بود ، انتظار می‌رود که این وزیران نیز همانند همتای ازبکستانی خود در جلسه با وزیر خارجه آمریکا بر استقلال این کشورها در روابط خارجی، توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و دور ماندن از رقابت‌های سیاسی و اقتصادی آمریکا با چین و روسیه تاکید کرده باشند.