گزارش وزارت نفت، صنعت پالایش نفت ایران با تأثیرپذیری از صنعت نفت کشور، فراز و نشیب‌های بسیاری را در طول سال‌های گذشته تجربه کرده و به مناسبت چهل و یکمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی نگاهی گذرا به سیاست‌ها، دستاوردها و تحولات صنعت پالایش نفت، تولید و توزیع فرآورده در ایران داریم.
ظرفیت پالایش نفت ایران در سال ۱۳۵۷ (همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی ایران) روزانه یک میلیون و ۱۷۵ هزار بشکه بوده که این رقم با افزایش ۱.۶ برابری در ۹ ماه ابتدایی سال ۹۷ به یک میلیون و ۹۴۷ هزار بشکه در روز رسید، این در حالی است که ظرفیت پالایشی ایران در طول سال‌های جنگ تحمیلی ۱۳۶۸ به کمترین حد خود (روزانه ۷۵۱ هزار بشکه) رسیده بود و پس از آن با افزایش سرمایه‌گذاری در طرح‌های پالایشگاهی (ساخت پالایشگاه‌های جدید و بهینه‌سازی پالایشگاه‌های موجود) این ظرفیت به مرور افزایش یافت، تا جایی که این ظرفیت در آذرماه ۹۸ به روزانه ۲.۳ میلیون بشکه افزایش یافت.
فاصله سال‌های ۵۹- ۱۳۵۷ به‌طور میانگین روزانه ۱۴ میلیون لیتر بنزین در کشور تولید شده که این مقدار در فاصله سال‌های ۹۷-۱۳۹۶ (۹ ماه ابتدای سال) با افزایش ۵.۹ برابری به میانگین روزانه ۸۳ میلیون لیتر افزایش یافت. میانگین تولید روزانه بنزین کشور در سال ۹۱ برابر با ۵۱ میلیون لیتر بودو اکنون با رشد ۱۰۰ درصدی به روزانه ۱۰۷ میلیون لیتر رسیده است. این در حالی است که با احتساب امکان ظرفیت تولید روزانه حدود ۱۱۵ میلیون لیتر بنزین در کشور، در مقایسه با سال‌های ابتدای انقلاب اسلامی، ظرفیت تولید بنزین در کشور حدود ۷.۵ برابر رشد یافته است.
افتتاح طرح‌های توسعه‌ای پالایشگاه تبریز - مرداد ۹۸
واردات فرآورده در کشور تا سال ۵۹ صفر بوده و به‌تدریج با افزایش تعداد خودروها و رشد زندگی شهرنشینی به ۳.۷ میلیون لیتر در روز در فاصله سال‌های ۶۷- ۱۳۶۴ رسید و در فاصله سال‌های ۸۷- ۱۳۸۴ بالاترین حد خود (۱۶.۸ میلیون لیتر در روز) را تجربه کرد و پس از آن با روندی کاملا کاهشی به ۷.۶ میلیون لیتر در روز در فاصله سال‌های ۹۵- ۱۳۹۲ (دولت یازدهم) رسید. رقم واردات بنزین در فاصله سال‌های ۹۷- ۱۳۹۶ (۹ ماهه ابتدای سال) ۵.۹ میلیون لیتر ثبت شده است که این رقم به گفته وزیر نفت از محل راه‌اندازی فازهای سه‌گانه پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج‌فارس و دستیابی به خودکفایی در تامین بنزین مورد نیاز کشور، ابتدای مهرماه ۹۷ به صفر رسیده و دیگر بنزینی وارد کشور نشده است.
اکنون کشورمان با رشد پنج برابری تولید بنزین یورو در کشور طی ۶ سال موفق شده است تولید روزانه بنزین یورو در سال ۹۱ را از صفر به ۹۱ میلیون لیتر در روز در سال ۹۸ برساند؛ کشورمان هم‌اکنون بزرگ‌ترین تولیدکننده بنزین اوپک به شمار می‌رود و مقام اول منطقه در این زمینه را نیز به خود اختصاص داده است.
تولید نفت‌گاز (گازوئیل) کشور نیز در طول ۴۱سال گذشته فراز و فرودهای بسیاری را به خود دیده است؛، به نحوی که در فاصله سال‌های ۵۹- ۱۳۵۷، روزانه حدود ۲۴ میلیون لیتر نفت‌گاز (گازوئیل) در کشور تولید داشتیم که این رقم با افزایش چهار برابری به روزانه ۹۸ میلیون لیتر در طول سال‌های ۹۷- ۱۳۹۶ (۹ ماهه ابتدای سال) رسیده است. با افزایش سطح تولید نفت‌گاز یورو در پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس به روزانه ۱۵ میلیون لیتر و در پالایشگاه اصفهان به روزانه ۲۰ میلیون لیتر، میزان نفت‌گاز تولیدی یورو کشور (گوگرد کمتر از ۱۰ پی‌پی‌ام) تا پایان سال ۹۸ به روزانه ۷۳ میلیون لیتر خواهد رسید.
پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند با روزانه ۱۱ میلیون لیتر، تهران با روزانه هفت میلیون لیتر و لاوان با ۲.۵ میلیون لیتر نیز در تولید نفت‌گاز یورو کشور نقش مهمی دارند؛ میزان تولید نفت‌گاز یورو در کشور از پنج میلیون لیتر در روز در سال ۹۲ به ۲۵.۱ میلیون لیتر در روز در ۶ ماه ابتدایی سال ۹۷ رسید که نشان از رشد پنج برابری تولید این فرآورده باارزش در پالایشگاه‌های کشور دارد.
افتتاح فاز دوم پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس - بهمن ۹۷
تولید بنزین و نفت گاز یورو در کشور و افزایش کیفیت فرآورده‌های تولیدی در پالایشگاه‌های کشور برای نخستین بار در دولت یازدهم و دوازدهم امکانپذیر شد، رویدادی که به جرأت می‌توان آن را یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دولت در حوزه صنایع پالایشی کشور نام برد. تولید و توزیع سراسری سوخت پاک نه‌تنها به استناد آمار سازمان حفاظت محیط‌زیست و اداره هواشناسی کل کشور منجر به افزایش تعداد روزهای هوای پاک در کشور شد، بلکه مسوولان سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست در اظهارنظرهایی متعدد از نقش وزارت نفت در افزایش کیفیت سوخت قدردانیکردند.
صادرات فرآورده نفت‌گاز در فاصله سال‌های ۷۵- ۱۳۷۲ در کشور آغاز شد و در فاصله سال‌های ۹۵- ۱۳۹۲ به بالاترین حد خود (۴.۳ میلیون لیتر در روز) رسید، به نحوی که در فاصله سال‌های ۹۷- ۱۳۹۶ (۹ ماه ابتدایی) روزانه ۴.۱ میلیون لیتر نفت گاز از کشور صادر شد. واردات این فرآورده نیز با فراز و فرودهای بسیار از ۹۰۰ هزار لیتر در روز (سال ۵۹-۱۳۵۷) به ۱۴.۲ میلیون لیتر در روز (بالاترین میزان) در فاصله سال‌های ۶۷- ۱۳۶۴ رسید و سپس با روندی کاملا کاهشی در فاصله سال‌های ۸۰- ۱۳۶۷ کمترین حد خود (صفر) را تجربه کرد. این رقم یک بار دیگر در فاصله سال‌های ۸۷- ۱۳۸۴ افزایش یافت و به رقم ۵.۸ میلیون لیتر در روز رسید و سپس با روند کاهشی دوباره در فاصله سال‌های ۹۷- ۱۳۹۶ (۹ ماه ابتدای سال) به صفر رسید.
اکنون کشورمان از واردات فرآورده از جمله بنزین و نفت‌گاز بی‌نیاز شده و تبدیل به صادرکننده در منطقه شده، به نحوی که صادرات زمینی فرآورده‌های نفتی به کشورهای همسایه به ویژه افغانستان توسعه چشمگیری داشته است.
افتتاح طرح بنزین‌سازی پالایشگاه تهران - مرداد ۹۱
جایگزینی ۲۲ میلیون مترمکعب سی‌ان‌جی در روز با بنزین دستاورد دیگری است که در صنعت پالایش نفت کشور برای تحقق اهداف زیست محیطی محقق شده است؛ مصرف سی‌ان‌جی در کشور از روزانه ۲.۳ میلیون مترمکعب در روز (فاصله سال‌های ۸۷- ۱۳۸۴) به روزانه ۲۰.۴ میلیون مترمکعب در روز (فاصله سال‌های ۹۶ تا ۹ ماه ابتدایی سال ۹۷) و روزانه ۲۲ میلیون مترمکعب در سال ۹۸ (همزمان با اجرای طرح مدیریت مصرف سوخت در کشور) افزایش یافته است، به نحوی که با پایه‌گذاری و توسعه این صنعت در کشور، از معادل مصرف تقریبی روزانه ۲۲ میلیون لیتر بنزین در کشور جلوگیری شده است.
تکمیل پالایشگاه‌های اراک و اصفهان در سال‌های ۹۵- ۱۳۹۲، ظرفیت تولید بنزین با استاندارد یورو ۴ به بالا در پالایشگاه‌های نفتی کشور به ۲۸ میلیون لیتر در روز افزایش یافته است، همچنین با تکمیل پروژه‌های ستاره خلیج‌فارس، بندرعباس و تبریز به ترتیب ۳۳ میلیون لیتر، ۱۲ میلیون لیتر و ۳ میلیون لیتر در روز به ظرفیت تولید بنزین باکیفیت یورو ۴ و یورو ۵ اضافه شده است.
در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، یکی از دستاوردهای عمده در بخش پایین‌دستی نفت‌خام، پیشرفت‌های قابل توجه در حوزه احداث خطوط لوله انتقال نفت خام، میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی به‌منظور تامین سوخت مصرف‌کنندگان مختلف کشور در سراسر ایران بوده است، به‌طوری که در انتهای سال ۱۳۹۷، مجموع خطوط لوله انتقال نفت‌خام و میعانات گازی به میزان چهار هزار و ۲۷۳ کیلومتر و نیز مجموع خطوط لوله فرآورده‌های نفتی به میزان هشت هزار و ۷۵۱ کیلومتر افزایش یافته است.
ایجاد سامانه کارت هوشمند سوخت به‌عنوان بزرگ‌ترین پروژه فناوری اطلاعات (IT) کشور در سال ۱۳۸۶ که اجرای آن سبب جلوگیری از مصرف بی‌رویه بنزین و ایجاد الگوی بهینه مصرف فرآورده‌های نفتی بوده و اقدامی مهم در چارچوب مدیریت مصرف سوخت به شمار می‌رود و نیز از مهم‌ترین دستاوردهای صنایع پایین‌دستی نفت در حوزه پالایش به‌شمار می‌رود.
همزمان با آغاز به کار دولت یازدهم، تولید بنزین پتروشیمی (با بنزن ۲۰ درصد، در حالی که بنزن استاندارد یورو ۴ زیر یک درصد است) که از سال ۸۸ در دولت دهم آغاز شده بود و تبعات سنگینی برای کشور داشت، به دستور زنگنه( وزیر نفت)در سال ۹۳ متوقف شد.
ایده نوسازی و به‌روزرسانی پالایشگاه‌های موجود با هدف افزایش تولید بنزین و فرآورده‌های سبک و همچنین طرح احداث پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس که در سال ۸۲ (دوره وزارت قبلی زنگنه) مطرح و مطالعات آن انجام شده بود، در دولت یازدهم و دوازدهم به نتیجه رسید و به افزایش تولید بنزین و گازوئیل کشور منجر شد، به نحوی که امروز کشورمان به بزرگ‌ترین تولیدکننده بنزین و و دومین تولیدکننده گازوئیل در منطقه و اوپک تبدیل شده است؛ افزایش دو برابری تولید بنزین (از روزانه ۵۲ میلیون لیتر به حدود ۱۱۲ میلیون لیتر)، مهم‌ترین دستاورد پالایشی وزارت نفت در سخت‌ترین دوره تحریم‌ها بوده است.
طرح عظیم و ملی پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس با پالایش روزانه ۵۴۰ هزار بشکه میعانات گازی بزرگ‌ترین پالایشگاه میعانات گازی جهان و نخستین پالایشگاه میعانات گازی خاورمیانه به‌شمار می‌رود. عملیات احداث پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس در زمینی به مساحت ۷۳۰ هکتار در سال ۸۵ در ۲۵ کیلومتری غرب بندرعباس در جوار پالایشگاه بندرعباس آغاز شد.
ستاره خلیج‌فارس به منظور حفظ و استمرار عملیات برداشت گاز از میدان مشترک پارس‌جنوبی و کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی و تضمین خودکفایی کشور در تامین فرآورده‌های راهبردی انرژی مانند بنزین و نفت‌گاز ایجاد شده است. این واحد پالایشی هم اکنون جایگاهی راهبردی در توازن انرژی کشور و منطقه ایفا می‌کند و با تولید روزانه ۴۷ میلیون لیتر بنزین با کیفیت توانسته است ایران را از واردکننده بنزین به صادرکننده بالقوه این محصول استراتژیک تبدیل کند.
طرح یاد شده در حالی در دولت یازدهم و دوازدهم اجرایی شد و به بهره‌برداری رسید که پیشرفت فیزیکی آن در سال ۹۲ (در پایان دولت دهم) تنها ۳۵.۸ درصد بود و به پروژه‌ای زیان‌ده تبدیل شده بود. ستاره خلیج‌فارس ایرانی‌ترین پالایشگاه کشور محسوب می‌شود که بیش از ۷۰ درصد تجهیزات آن از صنایع داخلی کشور تامین و نزدیک به ۱۰۰ درصد آن را نیروهای داخلی انجام داده است، همچنین ۹۵ درصد راه‌اندازی این طرح، توسط پیمانکاران داخلی به اجرا درآمد.