جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر که در سال ۱۳۹۸ شاهد برگزاری سی‌وهشتمین دوره آن هستیم امروز به درخت تناوری بدل شده است که برای رصد نخستین رویداد آن باید به بطن حماسه هشت سال دفاع مقدس و سال‌های نخست پیروزی انقلاب اسلامی برگردیم. جایی‌که برای اولین بار در بهمن‌ماه سال ۱۳۶۱ به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین بسترهای توسعه و تعالی فرهنگ جامعه انقلابی بزرگ‌ترین رویداد تئاتری کشور در آن سال تا به امروز با نام فجر انقلاب گره خورد.
رویداد و اتفاقی که در بطن خود بازتاب دهنده سرمایه عظیمی است که امروز نیز با وجود گذار و گذر نسل‌های مختلف شاهد حضور نسل سوم هنرمندانی هستیم که به واسطه فعالیت و تلاش آنها جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر نه‌تنها به‌عنوان جشنواره‌ای شناخته‌شده در منطقه که در عرصه بین‌الملل نیز حرف‌های فراوانی برای گفتن داشت و دارد.
تئاتر فجر؛ میراثی ملی و بین‌المللی
میراثی که جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در پس گذار و گذر ۳۸ دوره خود امروز برای مخاطبان و هنرمندان در سال ۱۳۹۸ به یادگار گذاشته‌است میراثی غنی از سیر فراز و فرود، توسعه و تعالی عرصه هنرهای نمایشی در کشورمان است. میراثی که این رخداد را نه‌تنها به بزرگ‌ترین رویداد هنری در منطقه خاورمیانه با محور هنرهای نمایشی بدل کرده است که توانسته پل و سکوی پرتابی برای معرفی داشته‌ها و توانمندی هنر هنرمندان تئاتر ایران در عرصه‌های بین‌المللی باشد.
تردیدی در این مسئله وجود ندارد که آنچه نهال کاشته شده در سال ۱۳۶۱ را امروز به درختی تناور در سال ۱۳۹۸ بدل کرده است در سایه همت، همدلی، همراهی و تأکید هنرمندان تئاتر بر جریان سازی و فرهنگ‌سازی این هنر زنده، پویا و ارزشمند در جامعه فرهنگی‌مان به‌شمار می رود و شناخته می شود.
هرچند سی‌وهشتممین گام جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دلیل حوادث و اتفاقاتی که در آستانه برگزاری این رویداد به وقوع پیوست؛ برگزاری آنرا به یکی از پرچالش‌ترین دوره‌های این رخداد بدل کرد، اما حاصل این جشنواره بعد از پشت سر گذاشتن نیمی از آن بار دیگر مهر تأییدی بر سرمایه عظیم هنر تئاتر در کشورمان است.
همدلی؛ پشتوانه جشنواره تئاتر فجر ۳۸
بعد از ترور ناجوانمردانه سردار سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی و به فاصله کوتاهی از آن سقوط هواپیمای اوکراینی موج غم و سوگواری در جامعه فضایی را ایجاد کرد که در مواردی به دلیل آنچه که حزن و اندوه هنرمندان نامیده شد شاهد پیاده شدن گروهی از هنرمندان از قطار جشنواره سی‌وهشتیم بودیم که همین مساله در روند برگزاری این رویداد چالش‌هایی را با خود به همراه داشت.
اما نگاه همدلانه و تلاش‌های مدیران جشنواره و هنرهای نمایشی به فصل اتحاد خانواده تئاتر در مسیر همدردی هنرمندان عرصه نمایش کشور با اتفاقات و حوادث سوگوارکننده به وقوع پیوسته سبب شد تا بار دیگر زیر چتر گسترده جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر نه‌تنها شاهد شکوه حضور هنرمندان در جشنواره باشیم که دست همیاری بخش خصوصی در بخش به‌علاوه فجر نیز یاریگر مسیر برپایی این رویداد و مسئولان و دست اندرکارانش شد.
همچنین حضور بیش از ۲۱ گروه و نماینده از جشنواره‌ها و فستیوال‌های بزرگ جهانی در عرصه هنر نمایش و نمایندگان کمپانی‌های تئاتر جهان در بخش ملل و بازار بین‌المللی تئاتر ایران نشان‌دهنده جایگاه اهمیت، ضریب نفوذ و قدرت بالای هنر تئاتر و جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در سطح ملی، منطقه و بین‌المللی بود.
در همین ایام با شهرام کرمی مدیرکل اداره هنرهای نمایشی به بهانه برگزاری جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در گام سی‌وهشتمم هم‌کلام شدیم که حاصل آن در ادامه از خاطر شما می‌گذرد.
تئاتر استان‌ها؛ فصل مهمی از جشنواره فجر
شهرام کرمی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا با تاکید بر آنکه سهم جریان‌سازی و تاثیرگذاری جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در رشد و تعالی هنر نمایش کشورمان سهمی غیرقابل انکار است یادآور شد: هرچند ممکن است ما تقدیم جشنواره را طی بازه زمانی ۱۰ روزه و در قالب اجراهای فشرده هنرمندان شاهد باشیم؛ اما نکته مهم آنست که برگزاری این رخداد به عقبه‌ای چندین ماهه پیش از آغاز جشنواره باز می‌گردد.
وی ادامه داد: به‌عنوان مثال یکی از اصلی‌ترین بخش‌های جشنواره تئاتر فجر تلاش برای بازتاب داشته‌ها و توانمندی هنرمندان تئاتر سراسر کشور است که حاصل آن به حضور گروه‌های تئاتر استانی و شهرستانی که بخش مهمی از اجراها و قدرت جشنواره تئاتر فجر به توانمندی آنها بازمی‌گردد مرتبط است. اتفاقی که ثمره حضور آنها به برگزاری ۳۴ جشنواره تئاتر استانی به‌عنوان تنها یکی از زیرمجموعه‌های روند برگزاری جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بازمی‌گردد. که به واسطه آن رخدادها برترین گروه‌ها و موفق‌ترین هنرمندان تئاتر کشور راه خود را برای حضور در این جشنواره می گشایند.
بودجه، تحریم و عدم حضور؛ مثلث چالش‌های جشنواره تئاتر فجر سی‌وهشتم
مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پاسخ به «مهم‌ترین چالش‌ها در مسیر برگزاری سی‌وهشتممین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر» به سه عنصر کمبود بودجه؛ مسئله تحریم‌ها و عدم حضور برخی از چهره‌های هنری و گروه‌های نمایشی در جشنواره اشاره کرد و یادآور شد: درحقیقت این سه مسئله، مهم‌ترین چالش‌های مسیر برگزاری جشنواره سی‌وهشتمم به شمار می‌رفت که خوشبختانه بار دیگر با صرف فعل اتحاد، همدلی و همراهی همه‌جانبه سرمایه عظیم هنر خانواده تئاتر در کشورمان توانستیم آنها را پشت سر بگذاریم و امروز شاهد برگزاری جشنواره‌ای هستیم که چه از زاویه دید مخاطبان و چه از منظر دید هنرمندان، کارشناسان و منتقدان صاحب اندیشه در حوزه تئاتر جشنواره‌ای جریان‌ساز به‌شمار می رود.
کرمی با تاکید بر آنکه حفظ استقلال، امنیت، آزادی و آزادگی ایران به‌عنوان کشوری انقلابی و اسلامی همواره مورد خشم دشمنان جمهوری اسلامی ایران بوده است، به تحریم‌های اقتصادی و سیاسی ظالمانه‌ای که توسط دشمنان ایران در مسیر توسعه و تعالی کشورمان ایجاد شده است اشاره کرد و افزود: همین تحریم‌ها در مسیر دعوت از گروه‌های تئاتر بین‌الملل برای حضور در بخش مسابقه ملل و بازار تئاتر ایران مشکلات مختلفی را با خود به‌همراه داشت.
وی افزود: اما خوشبختانه سابقه و کارنامه جشنواره تئاتر فجر به گونه‌ای بود که نه‌تنها شاهد دست یاری و همدلی هنرمندان داخلی برای برپایی این جشنواره بودیم که با وجود تمامی مشکلات، بیشترین همیاری و همکاری را از طرف کشورهای حاضر و ۲۱ نماینده فستیوال و کمپانی‌های تئاتر جهان شاهد بودیم که امروز در قالب پنجمین بازار بین‌المللی تئاتر کشورمان و بخش مسابقه ملل جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر میزبان آنها در این رویداد هستیم.
کمک هیچ نهادی یاریگر جشنواره تئاتر فجر نبود
کرمی چالش دوم را مسئله بودجه و نگاه اقتصادی در شکل گیری و برپایی این جشنواره دانست و خاطرنشان کرد: طبق فرمایش مقام معظم رهبری و در راستای حفظ استقلال، حریت و آزادگی کشورمان طی دو، سه ساله اخیر مفهوم رعایت و قدم گذاشتن در مسیر اقتصاد مقاومتی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین پیشانی نوشت فعالیت‌های کلان در تمامی دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها ازجمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مورد توجه قرار گرفته است.
وی ادامه داد: به همین سبب در بودجه فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۹۸ و به تبع آن در حوزه تئاتر با وجود کاهش ۲۰ درصدی بودجه بازهم توانستیم با برنامه‌ریزی و حرکت در مسیر اهداف اقتصاد مقاومتی با وجود بودجه انقباضی در حوزه برپایی این جشنواره؛ تمامی توان و امکانات خود را بسیج کنیم.
از روزهای نخست برداشتن گام‌های برگزاری سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر تلاشمان بر آن بود تا با دعوت و جذب اسپانسرها بتوانیم کمک‌های مالی را برای جشنواره جذب کنیم؛ اما متأسفانه در مسیر برگزاری سی‌وهشتممین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر هیچ نهاد، سازمان و ارگانی برای کمک و حمایت مالی با جشنواره تئاتر فجر همراه نشد و البته در این مسیر شهرداری منطقه و سازمان زیباسازی شهرداری تهران در حوزه تبلیغات محیطی یاریگر جشنواره بودند و کمک‌های بسیار ارزنده‌ای را در مسیر تبلیغات و معرفی جشنواره تئاتر بین‌المللی فجر به دبیرخانه و اداره کل هنرهای نمایشی رساندند.
پرداخت کمک هزینه‌ها به گروه‌های نمایشی
مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به آنکه دیگر سازمان‌ها و نهادها نیز حمایتشان به شکل معنوی بود تصریح کرد: اما با تمام این تفاسیر در سایه همدلی دکتر سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و پیگیری‌های دکتر حسینی معاون امور هنری وزارتخانه توانستیم بخشی از بودجه جشنواره را در روز های باقی‌مانده تا آغاز جشنواره فراهم کنیم و به‌همین سبب در پرداخت قسط اول کمک‌هزینه به گروه‌ها پیش از آغاز جشنواره موفق بودیم.
وی افزود: همچنین تا پایان همین هفته قسط دوم کمک‌هزینه گروه‌ها نیز پرداخت خواهد شد و تمام تلاش خود را خواهیم داشت که تا پایان جشنواره قسط سوم کمک هزینه‌ها را نیز پرداخت کنیم تا تسویه حساب تئاتر فجر با هنرمندان تا پایان جشنواره به اتمام برسد و بدهی‌ای از این حیث با خود به‌همراه نداشته باشیم.
همکاری با هنرمندان بین‌المللی در سایه نفاهم و تعامل
کرمی در بازتاب سومین چالش در مسیر برگزاری جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در گام سی‌وهشتم به عدم حضور برخی از گروه‌های حاضر در جشنواره اشاره کرد و گفت: نکته اصلی در این مسیر آن است که بعد از اعلام عدم همراهی تعدادی از هنرمندان با جشنواره متوجه شدیم که آیین‌نامه جشنواره تئاتر فجر نیازمند تغییر است؛ چراکه وقتی گروه‌ها برای پذیرش در این جشنواره انتخاب می‌شوند و به واسطه هر دلیلی از حضور در آن منصرف می شوند ما سهمی از داشته‌ها و ظرفیت گروه هایی که شاید با کمترین فاصله نتوانستند مسیر خود را به جشنواره هموار کنند را از دست داده‌ایم.
وی تاکید کرد: همچنین از سوی دیگر نباید از کنار این مسئله به سادگی بگذریم که آنچه به شکوفایی هرچه بیشتر تئاتر ایران می‌انجامد همراهی، اتحاد و همدلی خانواده تئاتر است که می‌تواند مهم‌ترین رویداد نمایشی کشورمان یعنی جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را به سمتِ شکل برگزاری ایده‌آل آن نزدیک کند. خوشبختانه با تلاش‌های نادر برهانی‌مرند و همراهی اداره کل هنرهای نمایشی بار دیگر مطابق آنچه که در تقویم و تاریخ معاصر کشورمان در تمامی بزنگاه‌ها شاهدش بودیم با همان شور همدلی و اتحاد و هماهنگی خانواده بزرگ تئاتر ایران، اغلب گروه ها جز معدودی در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در گام سی‌وهشتمم حاضر بودند.
به گفته مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ امروز که نیمی از روزهای جشنواره را پشت سر گذاشتیم می‌توانیم کارنامه این جشنواره را به لحاظ شکل برگزاری قابل‌قبول ارزیابی کنیم. هرچند بی‌تردید آسیب‌هایی نیز وجود خواهد داشت که بعد از پایان جشنواره با آسیب‌شناسی دقیق و متقن بار دیگر گام‌ها را برای رسیدن به شکل ایده‌آل برگزاری رخدادی در خور شأن هنر تئاتر ایران، هنرمندان بزرگ آن و رویدادی که با نام فجر انقلاب گره خورده است برداشته خواهد شد.
یک گلایه کوچک
کرمی در پایان این گفتگو به بیان گلایه‌ای نیز پرداخت و اشاره کرد: بعد از منصرف شدن و ارسال نامه عدم حضور یوجینیو باربا، رومئو کاستلوچی و اعضای گروه تئاتر اودین به عنوان شاخص ترین مهمانان جشنواره تئاتر فجر مسئله‌ای به نام متضرر شدن جشنواره در پرداخت هزینه این گروه‌ها که به‌عنوان گروه‌های شاخص و بین‌المللی در تئاتر جهان شناخته می شوند مدام تکرار شد.
وی ادامه داد: درحالی‌که در نشست خبری نیز به این نکته اشاره کردم که ما هیچ هزینه‌ای برای بخش ملل را انجام نداده‌ایم که به واسطه عدم حضور آن افراد پیش از برگزاری جشنواره ضرری را متوجه این جشنواره کرده باشیم. آنچه که باعث حضور گروه‌های بین‌الملل و هنرمندان جهانی در این جشنواره بود در سایه تفاهم صورت گرفته است.
اما گلایه اصلی من به این مسئله بازمی‌گردد که برخی از هنرمندان در داخل کشور با نامه‌نگاری و مکاتبات‌شان از هنرمندان خارجی درباره عدم حضور در ایران سخن گفتند که حاصل آن نیز به منصرف شدن تعداد معدودی از آنها منتج شد؛ اما نکته مهم در این میان آن بود که در سایه دیپلماسی فرهنگی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین محورهای فعالیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت تدبیر و امید طی جشنواره سی‌وهشتمم و سی‌وهفتم بیشترین تعامل و همکاری را با وزارت امور خارجه برای تسهیل حضور هنرمندان بین‌المللی در این جشنواره داشتیم که این فرصت را مغتنم می‌شمارم و بار دیگر نسبت به همراهی، همکاری، تعامل و جدیت دوستان و همکارانمان در وزارت امور خارجه از آنها تقدیر و تشکر می کنم.
سی‌وهشتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر به دبیری نادر برهانی مرند از روز پنجشنبه ۱۰ بهمن آغاز شده و شامگاه ۲۱ بهمن به کار خود پایان خواهد داد. فراخوان این دوره از جشنواره تیرماه سال جاری منتشر شد که در متن آن آثار را در بخش های صحنه‌ای، نمایش‌های خیابانی، دیگرگونه‌های اجرایی، تئاتر ملل، مسابقه نمایشنامه‌نویسی، مسابقه و نمایشگاه عکس و پوستر تئاتر، کارگاه‌ها و نشست‌های تخصصی و بخش به علاوه فجر به صورت رقابتی و غیررقابتی به صورت تفکیک شده پذیرفت.
بر همین اساس آثار پذیرفته شده در بخش پوستر و عکس تئاتر در نمایشگاه لحظه قطعی از ۵ تا ۱۵ بهمن سال جاری در خانه هنرمندان ایران برپا و ۵۹ عکس از ۴۹ عکاس و ۶۰ پوستر از ۳۵ طراح به نمایش گذاشته شده است.
بعد از حواشی انصراف ها نیز از ۳۰ اثر بخش رقابتی ۲۲ نمایش و از ۲۷ اثر بخش غیررقابتی ۱۵ اجرا در جشنواره حضور دارند. همچنین از هفت اثر بخش بین الملل شش اثر اجرا خواهند کرد.
در این میان دو اثر سردار پرچم دار و #همه همدردیم به بخش های نمایش های خیابانی و دیگرگونه های اجرایی و در بخش رادیو نمایش نیز یک اثر با عنوان سردار عشق به ۱۰ نمایش قبلی اضافه شده است که این سه نمایش جدید به گرامیداشت سردار شهید قاسم سلیمانی و جانباختگان سانحه هوایی (سقوط هواپیمای ایران- اوکراین) اختصاص دارد.