اینجا قرار است پزشک و پرستار و بیمار همه برای زندگی بجنگند. اینجا مرکز تحقیقات خون، آنکولوژی و پیوند سلول‌های بنیادی مستقر در بیمارستان شریعتی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران است.
بخش عظیمی از دستاوردهای کشور در حوزه پیوند مغز استخوان، حاصل تلاش این مجموعه فوق تخصصی است.
بیماران نیازمند پیوند مغز استخوان، نوزاد تا بالغ، در این مرکز تحت درمان قرار می‌گیرند.
به گفته دکتر سید اسدالله موسوی رئیس مرکز تحقیقات خون، آنکولوژی و پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز بیمارستان شریعتی، این مرکز از نظر تنوع بیماری‌ها، نوع پیوند و تعداد پیوندهای انجام شده، قابل مقایسه با مراکز مطرح بین‌المللی است. کارنامه موفق ۶ هزار و ۷۲۷ پیوند مغز استخوان در این مرکز، مهر تاییدی بر این گفته است.
با دکتر اسدالله موسوی رئیس مرکز تحقیقات خون، آنکولوژی و پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز بیمارستان شریعتی گفت‌وگویی در خصوص پیشرفت‌های کشور در حوزه پیوند مغز استخوان و برنامه‌های این مرکز داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
سوال: گفته می‌شود که این مرکز مجهز به یک بانک اطلاعات اهداکنندگان غیر خویشاوند است، کارکرد این بانک چیست؟
موسوی: آزمایشگاه تعیین سازگاری یا تشابه گیرنده پیوند و اهداکننده پیوند و بانک اهداکنندگان غیر خویشاوند داوطلب این مرکز در ایران بی‌رقیب است.
روند کار به این صورت است که نمونه‌های داوطلبان اهدا در آزمایشگاه، تعیین سازگاری و به بانک اهداکنندگان غیر خویشاوند داوطلب، انتقال داده می‌شود.
کار این بانک فراهم کردن اهداکنندگان غیر خویشاوند و آماده کردن شرایط پیوند سلول‌های بنیادی از خون و مغز استخوان برای بیماران نیازمند است. این بانک وظیفه ثبت اطلاعات سازگاری بافتی داوطلبان اهدای سلول‌های بنیادی را دارد. علاوه بر این، تبادل اطلاعات با بانک‌های داخلی وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بانک‌های بین‌المللی برای یافتن نمونه سازگار با بیماران نیازمند به پیوند مغز استخوان در داخل و خارج از کشور و تبادل سلولی از برنامه‌های مهم این مجموعه است. تا کنون بیش از ۱۰۰ مورد اهدای سلول‌های بنیادی از بانک‌های بین‌المللی برای بیماران نیازمند داخل کشور انجام گرفته است.
همچنین 6 مورد اهدای سلول از ایران برای بیماران نیازمند پیوند مغز استخوان به خارج از کشور صورت گرفته است. چندی پیش، یک داوطلب ایرانی با اهدای سلول‌های بنیادی از مغز استخوان خود، جان یک کودک بیمار در کشور هلند را نجات داد. این نخستین بار بود که برداشت سلول‌های بنیادی نه از خون بلکه از مغز استخوان انجام گرفت.
سوال: چه تعداد پیوند مغز استخوان در این مرکز انجام شده است؟
موسوی: در سال گذشته، ۲۹۱ مورد پیوند مغز استخوان در مرکز شریعتی انجام گرفت که از این تعداد، ۱۷۸ مورد آن پیوند از فرد دیگری به بیمار و ۱۱۳ مورد آن از خود بیمار بوده است. امسال نیز از ابتدای سال جاری تا نیمه بهمن، ۲۷۱ پیوند مغز استخوان انجام شده است. پیوند از خود بیمار ۱۰۷ مورد و پیوند از فرد دیگر، ۱۶۴ مورد بوده است. لازم است تشریح کنم، ۱۱۸ مورد از پیوندهایی که از فرد دیگر انجام گرفته، متعلق به خواهر یا برادر بیمار بوده، ۲۰ مورد آن به پیوندهای غیر خویشاوندی و ۲۶ مورد دیگر به اهداکنندگان خویشاوند جز خواهر و برادر مربوط بوده است.
باید اضافه کنم که منبع سلول‌های ۲۶۷ مورد از پیوندهای انجام شده در سال جاری مربوط به خون، هفت مورد پیوند از مغز استخوان و یک مورد پیوند از خون بند ناف بوده است.
سوال: این آمار قابل افزایش است؟
موسوی: بیمارانی که عمل پیوند مغز استخوان انجام می‌دهند، دچار عوارض بعد از پیوند می‌شوند که در مواردی، نیاز به بستری دارند.
یکی از بخش‌های این بیمارستان با حدود پنج تخت به بیماران دارای عارضه پیوند اختصاص دارد. اگر این امکان وجود داشت که بیماران دچار عارضه در بخش دیگری بستری می‌شدند، حدود ۲۰ تا ۲۵ مورد به تعداد پیوندهای انجام شده افزوده می‌شد.
سوال: پیوند مغز استخوان در کشور ما در چه جایگاهی قرار دارد؟
موسوی: در خصوص وضعیت پیوند مغز استخوان، اگر تنها مرکز شریعتی را در نظر بگیرید، شرایط خیلی خوب و قابل مقایسه با مراکز درجه یک دنیا وجود دارد. این مرکز از نظر تنوع بیماری‌ها، نوع پیوند، تعداد پیوندهای انجام شده، قابل مقایسه با مراکز مطرح بین‌المللی از جمله مرکز سیاتل آمریکا، ام.دی.اندرسون دانشگاه تگزاس و بیمارستان هامر اسمیت شهر لندن است.
مرکز تحقیقات خون، آنکولوژی و پیوند سلول‌های بنیادی بیمارستان شریعتی از سال ۶۹ تا کنون توانسته ۶ هزار و ۷۲۷ پیوند مغز استخوان انجام دهد. از این تعداد ۴ هزار و ۴۵۹ مورد آن پیوند از فرد دیگر (آلوژن)، ۲ هزار و ۲۵۰ مورد آن پیوند از خود بیمار (آتالوگ) و ۱۸ مورد آن پیوند از دوقلوهای همسان بوده است.
سوال: میزان ذخیره بانک خون بند ناف مرکز تحقیقات خون بیمارستان شریعتی چقدر است؟
موسوی: اکنون در این بانک بیش از پنج هزار خون بند ناف برای بیماران نیازمند در دسترس است. علاوه بر اینکه همکاری‌های دو جانبه‌ای میان این مرکز با بانک‌های خون بند ناف در سراسر کشور وجود دارد. البته با توجه به افزایش تعداد پیوندهای غیر خویشاوند در دسترس، استفاده از خون بند ناف روز به روز در حال کاهش است. بانک خون بند ناف دو نوع عمومی و خصوصی دارد. بانک خصوصی در تمام کشورهای پیشرفته دنیا کنار گذاشته شده و استفاده از بانک عمومی هم با توجه به انواع پیوندهای جایگزین دهنده خواهر یا برادر، بسیار کم شده است.
سوال: در حال حاضر چه تعداد داوطلب غیر خویشاوند سلول‌های بنیادی داریم؟
موسوی: بیش از ۳۵ هزار داوطلب در مرکز شریعتی و در کل بیش از ۵۹ هزار داوطلب در کشور در بانک اهداکنندگان غیر خویشاوند سلول‌های بنیادی حضور دارند. اگرچه این تعداد قابل توجه است اما هدف اصلی رساندن تعداد داوطلبان غیر خویشاوند سلول‌های بنیادی داخل کشور به بیش از یک میلیون نفر است.
البته لازمه این موضوع، تامین امکانات و زیرساخت‌ها است تا بتوان سلول‌های نسجی داوطلبان را ثبت و با مراکز داخل و خارج از کشور تبادل کرد. از این شبکه اهداکنندگان ملی می‌توان دهندگان غیر خویشاوند فراوانی که سازگاری نسجی با بیماران دارند را پیدا کرد. با این اقدام، تقاضا برای بیماران از خارج کشور به حداقل می‌رسد. همچنین این فرصت ایجاد می‌شود که در صورت نیاز مراکز بین‌المللی، سلول‌های بنیادی به خارج از کشور ارسال و مقدار قابل توجهی ارز به داخل آورده شود.
سوال: در صورت وجود داوطلب بیشتر، بستر و شرایط لازم برای آزمایش و ذخیره اطلاعات آنها وجود دارد؟
موسوی: مرکز شریعتی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در صدد گسترش فعالیت بانک‌های اهداکننده غیر خویشاوند هستند و امکانات لازم را برای افزایش تعداد داوطلبان فراهم می‌کنند. امیدوار هستیم با رسیدن به حد مطلوب، بتوانیم از ظرفیت اهداکنندگان داخلی با فراوانی بیشتر استفاده کنیم.
سوال: این تصور که اهدای سلول‌های بنیادی کار سخت و دردآوری است، صحت دارد؟
موسوی: نه. با مراجعه اهداکنندگان به بانک اهدا، چند سی‌سی از خون آنها برای آزمایش‌های لازم گرفته و اطلاعات نسجی آن ثبت می‌شود. اهدا زمانی انجام می‌شود که سلول‌های فرد بیمار نیازمند پیوند با اهداکننده سازگار باشد. در این صورت، بعد از انجام آزمایش‌های تکمیلی، دهنده در دستگاه جداسازی سلولی که شباهت زیادی به دستگاه دیالیز دارد، قرار می‌گیرد و پیوند انجام می‌شود.
سوال: آیا تحریم‌ها تاثیری بر فعالیت‌های تحقیقاتی و درمانی در حوزه سرطان و به ویژه پیوند مغز استخوان داشته است؟
موسوی: بخشی از امور معمول در مرکز سلول‌های بنیادی با کمترین وابستگی به تجهیزات خارجی و با تکیه بر امکانات داخلی انجام می‌گیرد. در نتیجه تحریم‌ها تاثیر قابل ملاحظه‌ای در بخش خون، مدیکال آنکولوژی و مغز استخوان نداشته است. البته این به معنی بی‌اثر بودن تحریم‌ها نیست، زیرا بخشی از تجهیزات آزمایشگاهی به ویژه در بخش جداسازی سلولی از کشورهای اروپایی تهیه شده است و ما در تامین بعضی از قطعات به آنها نیاز داریم.
سوال: نقش انجمن‌های مردم نهاد را در پیشرفت فعالیت‌های درمانی چطور می‌بینید؟
موسوی: به طور حتم می‌توانند با یاری رساندن به ما در امر تحقیق و درمان، نقش پر رنگی داشته باشند. از تمام انجمن‌های مردمی تقاضا داریم، در کنار ما باشند تا بتوانیم از توانمندی‌هایشان برای پیشبرد اهداف انسان‌دوستانه استفاده کنیم. امیدواریم با همکاری‌های بیشتر، بتوانیم گام‌های موثری در توسعه بانک اهدای سلول‌های بنیادی غیر خویشاوند برداریم. البته در حال حاضر تعدادی از مراکز مردم نهاد در تامین تجهیزات و هزینه درمان بیماران نیازمند، حمایتگر ما هستند.
سوال: ما در حوزه پیوند مغز استخوان با چه کمبودهایی مواجه هستیم؟
موسوی: بیماران زیادی در کشور نیازمند پیوند مغز استخوان هستند و مرکز شریعتی به دلیل اینکه در حوزه درمان، بار سنگینی به دوش می‌کشد، از انجام پروژه‌های تحقیقاتی باز می‌ماند. در صورتی که مراکز بیشتری در کشور دایر شوند که بتوان پروسه درمان را به آنها سپرد، می‌توان فعالیت‌های تحقیقاتی وسیع‌تری در خصوص پیوند مغز استخوان، بیماری‌های بدخیم و غیر بدخیم لنف و تومورهای سرطانی در مرکز انجام داد.
سوال: آیا بیماری در ایران وجود دارد که به خاطر فقر از درمان باز بماند؟
موسوی: در بسیاری از مراکز درمانی افراد بی‌بضاعت از تمام امکانات تحقیقی و درمانی بهره‌مند می‌شوند. ضمن اینکه پوشش بیمه‌ها برای اکثر موارد تشخیصی، آزمایشگاهی، رادیولوژی و خدمات درمانی قابل توجه است. جدای از این، حضور همیشگی خیرین در کنار ما برای درمان بیماران نیازمند، دلگرم کننده است. در واقع شاید بتوان گفت، بیماران بی‌بضاعت می‌توانند با صرف هزینه‌های ناچیز، پروسه درمان را سپری کنند.