ویژه برنامه دوپنجره؛ محفلی است که هرسال همنشین پدیدآورندگان ادبیات کودک و نوجوان با مخاطبان کودک و نوجوانانی است که دوستدار کتاب و نقادی نویسندگان هستند.
این برنامه این بار نوجوانان اعضای نوجوانان نقد کننده و کتاب‌خوان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هرمزگان را به نقد کتاب «وقتی گنجشکی جیک جیک یاد می‌گیرد» با حضور خود نویسنده ای رمان دور هم جمع کرد؛ دورهمی که اعضا برای نویسنده شدن و داشتن قلم روان و ذهنی پویا به دنبال سرچشمه‌های کاربلد و پرتجربه هستند.
رمان «وقتی گنجشکی جیک‌جیک یاد می‌گیرد»، اثر محمدرضا یوسفی است که در قالب طرح رمان نوجوان امروز با تلاش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده است.
مهاجرت، جنگ، درگیری، مواد مخدر و آسیب‌های اجتماعی موضوعاتی است که در این اثر به آنها پرداخته شده و نوجوانان کتاب‌خوان بندرعباس سوالات مبهم خود را در این راستا تا اندازه‌ای پاسخ گفتند.
«وقتی گنجشکی جیک جیک یاد می‌گیرد» جذاب و آموزنده است
فاطمه شاه‌حسینی عضو کانون مجتمع آفرینش بندرعباس، کتاب «وقتی گنجشکی جیک جیک یاد می‌گیرد» را یک زمان جذاب، گیرا و آموزنده برای نوجوانان معرفی کرد.
وی پرداختن به فرهنگ و آداب و رسوم به خصوص موضوع زبان را آموزنده دانست وخطاب به نویسنده گفت: کتاب‌خواندن را زیاد دوست دارم و بسیاری از آثار شما را مطالعه کرده‌ام.
این عضو کانون نتیجه‌گیری خود از این کتاب را این گونه بیان کرد که ایران ازلحاظ آرامش و امنیت در کشور فوق‌العاده است و باید قدر این امنیت‌مان را بدانیم.
شاه‌حسینی تصویری‌گری این کتاب را برای خود گنگ دانست و افزود: من وقتی کتاب را خواندم و خودم را جای جمیل گذاشتم یک روز هم نمیتوانم آن همه حوادث و مصیبت‌ها را تحمل کنم.
رمان به فیلمنامه قوی تبدیل شود اثرگذار خواهد بود
متین کرم‌پور دیگر نوجوان کانون شماره چهار بندرعباس نیز با بیانی بسیار شیوا ضمن تشکر از نویسنده کتاب گفت: این کتاب بهترین رمانی بوده که حالا خوانده‌ام.
وی ادامه داد: به دلیل پرداختن به یک داستانی در یک کشوری که فرهنگ آنها به فرهنگ قدیم ایران نزدیک است کاری بسیار زیبا بوده است.
کرم‌پور با بیان اینکه علاقه زیادی به فرهنگ و آداب و رسوم تاجیکستان دارد، بیان داشت: یکی از ویژگی‌های این استان این بود که مخاطب را با نویسنده همراه می‌کرد.
این دانش‌آموز عضو کانون، نگاه نویسنده به استفاده از شعر بوی جوی مولیان در آغاز کتاب و هم میانه‌های داستان و پایان داستان را جذاب و زیبا توصیف کرد.
وی هم‌چنین توصیف‌پردازی‌ها از صحنه‌های مختلف داستان را از دیگر ویژگی‌های مثبت این رمان عنوان کرد و ابرازداشت: صحنه‌های این کتاب از یک فیلم هم بیشتر برایم جذاب‌تر بود.
کرم‌پور با بیان اینکه بخشی از متن‌هایی که می‌خوانم بیانگر یک پلانی یا سکانس از یک فیلم بود، توصیه کرد: اگر این رمان به یک فیلمنامه قوی تبدیل شود ضمن اینکه فیلمنامه قشنگی خواهد شد اثرگذاری بیشتری هم خواهد داشت.
برای مصیبت‌های جمیل چندبارگریه کردم
به گفته وی، سیری که جمیل در کشورهای همسایه طی کرد بنظرم جذاب بود و این بحث که گفته شد جمیل در بخش‌هایی از داستان آیا با مخاطب‌های درون داستان صحبت می‌کرد یا با دلبر؟ این اتفاق در بدترین مواقع زندگی جمیل می‌افتاد و من این ابهام را به صحبت این‌گونه در ذهنم تصور می‌کرد وقتی جمیل به بن‌بست می‌خورد با مادرش صحبت و آرامش خیال پیدا می‌کرد.
این عضو کانون شماره چهار بندرعباس توضیح داد: این صحنه‌های ابهام‌انگیز که در سخت‌ترین زمان و ترسناک‌ترین صحنه‌ها شخصیت داستان را درگیر می‌کند؛همان درگیر کردن ذهن مخاطب با روایت داستان و ارتباط مخاطب با نویسنده باشد.
کرم‌پور در عین حال صحنه‌های داستان و مشکلات و مصیبت‌هایی که در افغانستان راویت شده را بسیار طولانی دانست که گاها مخاطب را عصبانی می‌کند مگر می‌شود این همه مصیبت برای یک بچه اتفاق بیفتد.
این عضو کتاب‌خوان کانون اضافه کرد: در برخی از این اتفاقات و مصیبت‌هایی که جمیل با آن درگیر بود ناراحت می‌شدم و چندبارگریه کردم.
فرزانه نام‌آور از مرکز شماره ۳ بندرعباس از خواندن این کتاب را مقدمه‌ای برای شنیدن داستان‌های واقعی از زندگی انسان‌ها دانست و افزود: یکی از بخش‌های مهمی که در شخصت جمیل جذاب به تصویر کشیده شده بود اینکه در هیچ موقعیتی ساز خود را از خودش جدا نمی‌کرد.
این نوجوان کتاب‌خوان در بیان نقد خود از کتاب "وقتی گنجشکی جیک جیک یاد می‌گیرد"، اتفاقات تلخ داستان زیاد و نداشتن لحظات شاد و هم‌چنین نشنیدن صدای آواز و ساز جمیل را برای مخاطب به عنوان نقدهای این کتاب عنوان کرد.
سوگند عظیمی عضو مجتمع آفرینش بندرعباس دیگر شرکت‌کننده نقد کتاب "وقتی گنجشکی جیک جیک یاد می‌گیرد"، نیز بیان داشت: در ذهن من یکسری سوالات و ابهام‌ها وجود داشت که با خواندن این رمان تا اندازه زیادی پاسخ داده شد.
یکی دیگر از شرکت‌کنندگان معتقد است: تمام احساسات بچه‌های اصلاح و تربیت را می‌توان با خواندن این داستان بیشتر درک کرد.
کتاب "وقتی گنجشکی جیک جیک یاد می‌گیرد" را خواندم با جمیل داستان خندیدم و گریه کردم، در کوه‌های بلند قدم زدم و همان قدر بی‌ریشه شدم که او بود اما دلیل این همه بی‌ریشگی جمیل چه بود این همه بی سرپناه بودن و به دنبال همه رفتن از کجا آمده است؟ در کودکی بی‌مادری کشیده یا در کمبود بی‌محبتی که هیچ‌کجا از آن نامی برده نشده است؟
وقتی کتاب را خواندم از ابتدا تا انتها همراه من بود و آن چگونه نوشتن از فرهنگی است که در جامعه چندان رواج ندارد شما آقای نویسنده پا به مکانی گذاشتید فراتر از مرزهای ایران و چه چیز شما را وادار به نوشتن فرهنگ تاجیکی کرد"...؟
این‌ها مقدمه نقدهایی "هدیه شفیعی" نوجوان مرکز شماره چهار بندرعباس آخرین نقدکننده‌ای بود که نقد بسیار زیادی به کتاب داشت.
وی خطاب به نویسنده کتاب گفت: داستان شما بستری مناسب برای گفتن و آشنا کردن مخاطب‌تان با فرهنگی زیبا و اصیل تاجیک است و در ادامه آنجا که شخصیت اصلی جمیل پا به ایران می‌گذارد متاسفانه گذر این شخصیت از ایران بسیار سریع و گذراست با اینکه حضور این شخصیت در ایران می‌توانست او را با فرهنگ ایرانی آشنا کند و حتی ایجاد مشکل کوچکی برای جمیل می‌توانست امکان این آشنایی را فراهم کند.
شفیعی گفت: با احترام به قلم شیوا و روان شما در دیالوگی در قسمت میانی داستان راننده با شخصیت‌های جمال، جمیل و نظیر که آنها را به نزد مردی که از قضا قاچاق‌چی مواد مخدر بوده است، خطاب به جمیل می‌گوید افغانی‌های زیادی در ایران زندگی می‌کنند و در ایران جنس می‌فروشند آیا این دیالوگ نوعی توهین به قوم شرف افغان نیست.
این نوجوان کتاب‌خوان ادامه داد: ادامه داستان سرگذشت نظیر چه شد، او می‌توانست حتی تا پایان داستان همراه مخاطب داستان باشد آیا بهتر نبود مرگ نظیر برای مخاطب واضح بیان شود.
شفیعی درعین حال بیان داشت: برای توصیف‌های بی‌نظیر که به طور یقین کمک زیادی به باورپذیری این داستان حقیقی و غم‌انگیز می‌کند و استفاده از استعاره‌ها و تشبیهات شایسته سپاسگزارم.
وی معتقد است: جمیل در ابتدای داستان ۱۸ ساله به نظرمی‌آمد اما زمانی که کاری نسبتا کودکانه انجام داد حس کردم سن این پسر برای خواننده ملموس‌تر باشد.
این عضو کانون شماره چهار بندرعباس در ادامه نقد خود گفت: همراهی تار این پسر با او تا انتهای داستان با توجه به وضعیت جنگ و نابسامانی‌ها اندکی غیرقابل باور است.
وی افزود: در خواندن این کتاب و وجود دوگانگی در زبان نوشتاری اندکی آزاردهنده بود، برای ما روشن است که پارسی ایرانی و زبان نیاکان تاجیک از زمانی دور مانند تاروپود قالی درهم آمیخته شده‌اند اما می‌توان گفت زبان نوشتار در تاجیکستان و ایران باهم متفاوت است.
این نوجوان نقدکننده گفت: در پایان داستان هیچ اشاره‌ای به شخصیت‌های سرانجام قربان و دلبر و چگونگی بازگشت آنها به تاجیکستان نشد.
شفیعی در پایان صحبت‌های خود از قلم نویسنده و ایجاد زمینه‌هایی برای معرفی و آشنایی نوجوانان با رودکی شاعر ایرانی که اندکی مورد بی‌مهری قرار گرفته نیز قدردانی کرد.
تاجیکستان مرا برای نوشتن انتخاب کرد
نویسنده کتاب«وقتی گنجشکی جیک جیک یاد می‌گیرد» در پاسخ به سوالات نوجوانان و اعضای کتاب‌خوان مرکزهای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هرمزگان اظهارداشت: رمان خود را از نوع داستان‌های ادیسه‌ها معرفی کرد که شخصیت اصلی داستان با شخصیت‌ها و موقعیت‌های متفاوتی درگیر است.
محمدرضا یوسفی با اشاره به اهمیت چاپ آثار توسط انتشارات کانون پرورش فکری کودکان افزود: از همان ابتدا می‌خواستم این اثر را خود کانون چاپ کند و چون نیاز به بازنویسی زیادی داشت، لذا این داستان تا چاپ شدنش سرنوشت دردناکی را طی کرده است.
وی در ادامه با بیان جمله که؛ تاجیکستان من را برای نوشتن این داستان انتخاب کرد، گفت: به طور معمول این سوژه‌ها هستند که نویسندگان داستانها را به سمت خود پیش می‌کشند.
وی با اشاره به اهمیت جایگاه روان‌شناسی و جامعه‌شناسی در حوزه نویسندگی از نویسندگان جدی و حرفه‌ای به عنوان چهره‌شناس‌های موفق نام برد و ابرازداشت: بنابراین بیشتر سوژه‌ها نویسنده را برای یک داستان و رمان انتخاب می‌کنند.
این نویسنده در خصوص قابلیت تبدیل شدن این رمان به فیلم به عنوان یکی از خواسته‌های مهم نوجوانان بندرعباس توضیح داد: وقتی از تاجیکستان برگشتیم با محمدعلی طالبی کارگردان که داشتیم روی فیلمنامه پایان رویاها کار می‌کردیم، پیشنهاد داستان جمیل را برای تولید یک فیلم هم دادم بسیار استقبال کرد.
یوسفی گفت: این کار را به صورت خلاصه ابتدا برای طرح یک فیلمنامه نوشتم وایشان هم تا جاهایی پیش رفت و حتی خود کانون پرورش فکری کودکان هفته گذشته پیشنهاد تبدیل این رمان به فیلم دادند و حتی برای تبدیل این رمان به یک انیمیشن نیز صحبت‌هایی شده است.
وی در خصوص پرداختن به داستان پرمصیبت‌های جمیل با بیان اینکه زندگی کودکی خود نیز پرفراز ونشیب وپرحادثه بوده است، بیان داشت: با ارتباط زیادی که با کانون‌های اصلاح تربیت دارم شخصیت‌هایی زیادی از نوجوانان را دیده‌ام که زندگی پرحادثه‌ای داشته و می‌توان از زندگی‌ها آنها کتاب و رمان نوشت.
«وقتی گنجشکی جیک جیک یاد می‌گیرد» تراژدی تلخ است
نویسنده کتاب «گرگ‌ها گریه نمی‌کنند» ادامه داد: یکی از ایرادهای داستان نشنیدن صدای یک بچه‌آوازخوان برای مخاطب است و خودم این ایراد را قبول دارم اما اینکه لحظات شاد در داستان کم بود چون ساختار داستان غم‌انگیز اندوهگین به این شکل بود و این خاصیت داستان‌های تراژدی است.
یوسفی گفت: برخی داستانها ملودرام(عاشقانه عامه پسند) هستند مثل فیلم‌های ترکیه‌ای که چیزی برای مخاطب ندارند و درواقع آثار آبکی محسوب می‌شوند، برخی داستانها رمانتیک یا هنری هستند اما برخی داستانها کمدی هستند و بیشترین لحظه‌های شاد را در این داستانها می‌توانید لمس کنید اما ساختار داستان‌های تراژدی روایت‌گر بیشترین لحظه‌های غم‌انگیز از شخصیت‌های داستان و دارای صحنه‌های تلخ هستند.
این نویسنده برجسته رمان‌های نوجوانان افزود: به تعبیری داستان رمان "وقتی گنجشکی جیک جیک یاد می‌گیرد" از نوع داستان‌های ناتورالیسم است که به دنبال بیان تلخی‌های زندگی شخص یا اشخاصی هستند که داستان بچه‌های کانون اصلاح وتربیت یکی از این نوع داستان‌هاست.
وی هم‌چنین درتوضیحات هدیه شفیعی آخرین نقد کننده کتابش اظهارداشت: شخصیت جمیل بی‌ریشه نیست، بلکه جمیل دنبال ریشه خودش بوده است.
یوسفی در توضیح دلیل انتخاب اسم داستان نیز گفت: جمیل وقتی به ایران آمد و به کانون اصلاح و تربیت رفت، با یادگرفتن خط فارسی وخوشنویسی با تار ریشه خود را پیدا کرده است.
نویسنده کتاب "یک وجب از آسمان" ادامه داد: در تاجیکستان کلاس‌های خط نیاکان دایر است و آنها به زبان روسی می‌نویسند.
وی اضافه کرد: در سال ۱۹۱۷ که حکومت شوروی کمونیستی می‌شود یکی از خیانت‌هایی که به تاجیک و ازبک‌ها می‌شود مجبور کردن آنها به نوشتن خط روسی است.
نویسنده رمان «وقتی گنجشکی جیک‌جیک یاد می‌گیرد» ابرازداشت: با اینکه قبول دارم در برخی دیالوگ‌ها چندپهلوست اما من ریشه جمیل را در زبان تاجیک(خط نیاکان) دیدم.
یوسفی خاطرنشان کرد: در رمان‌ها نویسنده نمی‌تواند نسبت به سرانجام همه شخصیت‌های داستانش نتیجه‌گیری کند.
وی با اشاره به اینکه جمیل ابتدا یک پسرساده ساده‌لوح آوازخوان در تاجیکستان است که به نظر ۱۶ ساله می‌آید، افزود: نوجوانانی که محرومیت‌های اجتماعی می‌بینند یا بدسرپرست، یا کودکان کار هستند، این‌ها پرش سنی دارند.
این نویسنده رمان‌های کودک و نوجوان اضافه کرد: این دسته از نوجوانان چون از کودکی دنبال کار کردن بوده‌اند، کودکی نکرده و حتی تجربه یک انسان ۲۰ساله را دارند.
رمان «وقتی گنجشکی جیک‌جیک یاد می‌گیرد»، اثر محمدرضا یوسفی در قالب طرح رمان نوجوان امروز با تلاش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده است.
"جمیل" پسری تاجیکستانی است که به ایران و افغانستان سفر می‌کند و در این سفر طولانی مشکلات عجیبی را پشت سر می‌گذارد.
جنگ، قاچاق و بردگی بخشی از واقعیت‌هایی است که این نوجوان با آنها روبرو می‌شود و به تنهایی آنها را پشت سر می‌گذارد.
جمیل که مرگ، کشتن، انفجار، شلاق و فروش خودش به عبدل و چیزهای دیگر را دیده بود، از اینکه توی معده‌اش پر از مواد بود دیگر نمی‌ترسید. خسته بود. فکر می‌کرد، چقدر ساده راز محمد به هوا رفت. بکتاش را خالدخان بی‌زبان کرده بود. میرویس به راحتی شمس را به رگبار بست.
ملا قادر باغ را خمپاره‌باران کرد. خالدخان مثل آب خوردن او و نظیر را فروخت. دلش خواست دوتار را از روی متکا بیرون بیاورد و بزند. حسی به او می‌گفت آخرین دقایق زندگی‌اش را می‌گذراند.
نویسنده در این رمان موضوع‌های اجتماعی را دستمایه خلق آثارش قرار داده و تلاش کرده است با روایت زندگی بخشی از کودکان و نوجوانان خاورمیانه تصویری از شیوه زندگی متفاوت آنان را به مخاطبان ایرانی ارائه دهد.
رمان «وقتی گنجشکی جیک جیک یاد می گیرد» در ۲۰۸ صفحه و با قیمت ۹۷ هزار ریال روانه بازار نشر شده است.
تربیت مخاطب فعال ادبیات نیاز نسل نوجوان امروز
کارشناس ادبی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هرمزگان هدف از برپای نقد کتاب در برنامه دوپنجره را تربیت مخاطب فعال برای ادبیات، آشنایی نوجوانان با نقد و از میان بردن شکاف نسلی میان نویسندگان و پدیدآورندگان کتاب با به دست آوردن شناخت از ویژگی‌های شخصیتی و نیازهای نسل نوجوان امروز ذکر کرد.
فاطمه غلام‌زاده در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا گفت: خواندن کتاب تاثیر چشمگیری در رشد نوشتاری کودکان و نوجوانان دارد الگو پذیری اعضای ادبی از نویسندگان و مولفان کتاب ها نیز در رشد شخصیتی آنها موثر است.
وی اظهارداشت: اعضای کارگاه‌های تخصصی شعر و داستان که آثار شاعران و نویسندگان را می خوانند؛ بسیار تمایل دارند که صاحبان این آثار را از نزدیک ببینند.
وی با بیان اینکه دوپنجره عنوان برنامه‌ای است که زمینه دیدار اعضای ادبی را با نویسندگان و شاعران مطرح کشور فراهم می‌کند، گفت: محوریت برنامه نقد و بررسی کتاب توسط نوجوانان کارگاه‌های ادبی، مکاتبه ی و انجمن‌های ادبی در حضورنویسنده است.
به گفته غلام‌زاده، این برنامه امسال ۳ مرتبه با حضور اهل قلم و در پنج سال اخیر ۲۵ بار با حضور چهره‌های شاخص حوزه شعر چون "مصطفی رحماندوست، مریم اسلامی، بابک نیک طلب، سید سعید هاشمی و در حوزه داستان نیز "جمشید خانیان، فرهاد حسن زاده، طاهره ایبد، کلر ژوبرت و غیره برگزار شده است.
وی یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های برگزاری این برنامه را جذب و پایدارسازی اعضا نوجوان عنوان کرد و افزود: فعالیت ادبی با حضور افراد شاخص حوزه ادبیات سبب انگیزه بخشی برای نوشتن شعر و داستان در بین مخاطبان می شود.