ماهواره‌ها امروزه به عنوان یکی از کلیدهای رشد و توسعه فناوری در سطح جهانی شناخته می‌شوند و کاربردهای فراوانی دارند. از ماهواره‌ها می‌توان برای گسترش ارتباطات، انجام مطالعات و تحقیقات علمی، پیش‌بینی وقوع بلایای طبیعی، نقشه‌برداری و بسیاری از موارد دیگر بهره‌برد. ایران یکی از معدود کشورهای جهان است که اکنون هم امکان ساخت ماهواره و هم امکان پرتاب آن به فضا را دارد و می‌تواند از این قدرت فناورانه خود، بهره فراوانی ببرد.
ماهواره‌ها، جهشی بلند در فناوری
رویای دستیابی بشر به فضا و استفاده از ظرفیت‌های آن، آرزوی دیرینه انسان‌ها بود. این رویا در ۱۲ مهر سال ۱۳۳۶ و با پرتاب ماهواره «اسپوتینک-۱» توسط کشور شوروی، محقق شد. از همین سال بود که «ماهواره‌ها» متولد شدند و بشر با قرار دادن آن‌ها در مدار زمین، توانست به پیشرفت‌های بزرگی دست یابد. هرچند ماهواره اسپوتنیک-۱ به خودی خود اطلاعات بزرگی را در اختیار کاربران آن قرار نمی‌داد، اما زمینه را برای گسترش فناوری ماهواره‌ای فراهم کرد و دیگر کشورها نیز به سرعت وارد عرصه تولید و هدایت ماهواره‌ها شدند. به ویژه سرمایه‌گذاری کشورهای مختلف پس از پرتاب این ماهواره، بر تحقیقات علمی درباره ماهواره‌ها، گسترش چشمگیری یافت.
پس از ارسال اسپوتنیک-۱ و سپس اسپوتنیک-۲ به فضا، کشورهای آمریکا، فرانسه، ژاپن، چین، انگلیس و هند نیز به سراغ پرتاب ماهواره رفتند و توانستند ماهواره‌های خود را در مدار زمین قرار دهند. ایران نیز هرچند در سال‌های پیش از انقلاب آرزوی ورود به این عرصه را داشت، اما برای اولین بار، اولین ماهواره خود با نام «سینا» را در سال ۱۳۸۴ و با همکاری شرکت‌های روسی «پالیوت» و «آپتیک» به فضا پرتاب کرد.
ایران برنامه‌های دیگری را نیز برای تولید ماهواره با مشارکت دیگر کشورها داشت و تلاش کرد تا ماهواره «مصباح» را با کمک شریکی ایتالیایی تکمیل و به آسمان پرتاب کند، اما با بدعهدی ایتالیایی‌ها، این کار میسر نشد. چنین تجربه‌های تلخی باعث شد تا مسوولان ایرانی تصمیم بگیرند تا خود دست به ساخت ماهواره و موشک‌های ماهواره‌بر بزنند و با این کار، ایران را در ردیف کشورهای دارای فناوری ارسال ماهواره به فضا قرار دهند. این آرزو با پرتاب ماهواره «امید» به وسیله موشک ماهواره‌بر «سفیر» در سال ۱۳۸۷ محقق شد و ایران توانست نهمین کشوری باشد که با موفقیت، ماهواره خود را با کمک پرتاب‌گر ساخت داخل، به آسمان منتقل کند. ایران اکنون علاوه بر ماهواره‌بر سفیر، «ماهواره‌بر سیمرغ» را نیز تکمیل و آزمایش کرده است و در تلاش است تا فناوری‌های مربوط به موشک‌های ماهواره‌بر خود را گسترش دهد.
ماهواره‌ها در خدمت بشریت
ماهواره‌ها می‌توانند وظایف متعددی را برعهده گیرند. یکی از اولین وظایفی که ماهواره‌ها برعهده گرفتند، دریافت و ارسال امواج مخابراتی و کانال‌های ارتباطی مختلف بوده است. ماهواره‌ها می‌توانند سیگنال‌های رادیویی و تلویزیونی را منتقل نمایند، ارتباطات تلفنی را آسان سازند، به انتقال پیام‌های اینترنتی کمک نمایند و برقراری کلی ارتباطات را تسهیل نمایند. پخش کانال‌های ماهواره‌ای تلویزیونی در سرتاسر جهان، اکنون با کمک همین فناوری ممکن شده است و ماهواره‌ها پل اصلی ورود کشورهای جهان به عصر «ارتباطات» و «رسانه» بوده‌اند.
یکی دیگر از ماموریت‌های ماهواره‌ها نقشه‌برداری از سطح زمین و پایش آن است. این ماهواره‌ها می‌توانند نه تنها به نقشه‌برداری دقیق از سطح زمین کمک نمایند که اطلاعات بدست آمده توسط ماهواره‌ها در مدیریت بحران‌ها، بررسی خسارات وارده شده به مناطق بحران‌زده، بررسی وضعیت محصولات کشاورزی و مانند آن نیز کاربرد دارد. ماهواره‌های هواشناسی، گونه‌ی دیگری از ماهواره‌ها هستند که در راستای پایش آب و هوا به آسمان فرستاده شده‌اند و با کمک آن‌ها می‌توان بلایای طبیعی را پیش‌بینی نمود.
کاربری نظامی و جاسوسی از دیگر اهداف ارسال ماهواره‌ها به فضا است. کشورهای مختلف با ارسال ماهواره‌های جاسوسی و نظامی خود به فضا، تلاش دارند تا با استفاده از این ابزار موثر به اقدامات نظامی علیه دیگر کشورها بزنند. ماهواره‌های نظامی می‌توانند به هدایت هرچه بهتر موشک‌ها، هواپیماها، بالگردها و کشتی‌های نظامی کمک برسانند و اهداف نظامی را در نقاط مختلف، شناسایی نمایند.
ماهواره‌های تحقیقاتی، گونه‌ی دیگری از ماهواره‌ها هستند که برای امور علمی از آن‌ها استفاده می‌شود. این ماهواره‌ها اغلب به تحقیقات علمی و به ویژه مطالعات نجومی کمک می‌رسانند و دانشمندان قادر خواهند بود با مدد این نوع از ماهواره‌ها، بر گونه‌های زیستی، آزمایش‌های گوناگونی را صورت دهند.
برخلاف ادعاهای کشورهای غربی، ایران تاکنون هیچ اقدامی برای پرتاب ماهواره‌های نظامی و جاسوسی صورت نداده است، بلکه دو هدف اصلی از پرتاب ماهواره‌های ایرانی، کمک به پیشبرد اهداف مخابراتی و همچنین تصویربرداری از کره زمین و پایش‌های جغرافیایی بوده است.
تلاش‌های ایران برای دستیابی به رویایی دیرین
در طی سال‌های اخیر، تلاش‌های ایران برای ساخت و ارسال ماهواره به فضا، بیش از پیش شده است، زیرا هزینه‌های گزاف خرید اطلاعات از ماهواره‌های دیگر کشورها و تحریم‌های یکجانبه آمریکا، تبدیل به مانعی در برابر استفاده ایران از ماهواره‌های دیگر کشورها شده‌اند. در عین حال تجربه همکاری ایران با شرکای خارجی در ساخت و آزمایش ماهواره «مصباح» نیز نشان داد که نمی‌توان به وعده‌های کشورهای خارجی مبنی بر همکاری‌های بین‌المللی چندان دلخوش کرد.
علاوه بر ماهواره‌های سینا، امید، «رصد»، «نوید» و «فجر» که تا پیش از این به فضا پرتاب شده و وظایف محوله خود را انجام داده‌اند، محققان و دانشمندان ایرانی، برنامه‌هایی را برای پرتاب ماهواره‌های مختلف دیگر آماده می‌کنند. «سها»، «پارس-۱»، «دوستی» و «طلوع» نیز از دیگر ماهواره‌هایی هستند که مراکز دانشگاهی ایران در حال کار بر روی آن‌ها هستند و برنامه پرتاب این ماهواره‌ها، با کمک ماهواره‌برهای بومی در حال طراحی است. بطور حتم ارسال این ماهواره‌ها به فضا، به کمک تحقیقات و مطالعات علمی دانشمندان ایرانی خواهد آمد و در عین حال شهروندان ایرانی می‌توانند از خدمات این ماهواره‌ها همچون پیش‌بینی بلایای طبیعی یا بهبود کیفیت ارتباطات مخابراتی، بهره بسیاری ببرند.