انتخابات که از ابزارهای دموکراسی به شمار می‌آید، زمانی می‌تواند در مسیر درست خود قرار گیرد و نتایج حاصل از آن بازنمای خواست ملت باشد که زمینه‌های مشارکت برابرِ آحاد شهروندان جامعه، احزاب و گروه‌های مختلف سیاسی در آن فراهم شود. چنین انتخاباتی بی‌شک به مردم‌سالاری نزدیک‌تر است و دلگرمی مردم برای شرکت در آن بیشتر خواهد بود. در غیر این صورت ممکن است مردمی که نتوانند در انتخابات به نامزد مورد نظرشان رای دهند نسبت به وجود نگاه برابر به جناح‌های مختلف در انتخابات دچار تردید شده و از مشارکت در این تصمیم گیری مهم و سرنوشت‌ساز برای کشور دلسرد شوند. از این‌رو، مسوولان و دست‌اندرکاران امر انتخابات همواره باید تصمیم‌سازی‌هایشان به‌گونه‌ای باشد که مردم هر چه بیشتر برای حضور در انتخابات دلگرم و ترغیب شوند.
مشی امام (ره)؛ راهِ باز مردم برای انتخاب
یکی از اصلی‌ترین مشوق‌ها جهت ترغیب جامعه به شرکت در انتخابات، همچنان که اشاره شد وجود فضای برابر برای ورود نامزدهای جریانات و جناح‌های مختلف سیاسی به عرصه انتخابات است. بسترسازی برای تحقق این مهم بی‌شک ضمن ایجاد رضایتمندی سیاسی در میان اقشار گوناگون جامعه با هر فکر و از هر جناحی، می‌تواند به ایجاد فضای رقابتی در زمان انتخابات کمک کند و آمار مشارکت مردمی در این امر مهم سیاسی را بالا برد. هنگامی که فضای انتخابات به‌گونه‌ای باشد که تنها نمایندگان برخی جریان‌های سیاسی فرصت حضور در آن را داشته باشند، ناخودآگاه جامعه نسبت به مشارکت فعال در انتخابات دلسرد می‌شود زیرا ممکن است در افکار عمومی این تلقی ایجاد شود که فضای انتخابات، فضای عادلانه‌ای نیست و نسبت به سلامت انتخابات در میان مردم تردید و دودلی به‌وجود آید؛ این یعنی دلسردی مردم از حضور در انتخابات و موضوعی که حجت‌الاسلام‌والمسلمین «حسن روحانی» رییس جمهوری نیز از آن در سخنرانی اخیرش در حرم مطهر امام خمینی (ره) انتقاد کرد.
روحانی در این سخنان، دلسرد کردن مردم برای حضور در انتخابات را از سوی هر کسی که صورت گیرد، فاصله گرفتن از راه امام توصیف کرد و گفت: در هر صحنه‌ای مردم حضور داشته باشند پیروزی نهایی هم آنجاست و اگر مردم غایب باشند ما به موفقیتی دست نخواهیم یافت؛ به همین دلیل تاکید امام این بود که در همه انتخابات مردم شرکت کنند. تاکید امام بر این بود که انتخاب کردن حق مردم است و هر آن کس که مردم را از انتخاب کردن باز دارد و نگذارد در میان سلایق مختلف آن را که می‌خواهند برگزینند و هرکسی مردم را برای حضور در پای صندوق آرا دلسرد کند حتما از مشی امام و راه امام فاصله دارد.
آنچه جامعه را دلسرد می‌کند
درحالی‌که حضور نامزدان و جریان‌های سیاسی مختلف در انتخابات، جامعه را به مشارکت بالا در آن ترغیب می‌کند، در روزهای منتهی به یازدهمین انتخابات مجلس شورای اسلامی، عملکرد شورای نگهبان در بررسی صلاحیت نامزدهای جریانات مختلف انتقادبرانگیز شد. پس از اعلام نتایج بررسی صلاحیت‌ها رسانه‌های اصلاح‌طلب اعلام‌کردند از ۷۶۲ اصلاح‌طلبی که داوطلب نامزدی برای انتخابات مجلس بودند، تنها ۴۴ نفر تایید صلاحیت شده‌اند و شمار اصلاح‌طلبان تایید صلاحیت‌شده به گونه‌ای است که آنان در تهران قادر نیستند حتی برای ۳۰ کرسی موجود، لیست ارائه دهند.
به دنبال این اتفاق، بسیاری از نخبگان سیاسی و اجتماعی با دست گذاشتن روی آنچه رد صلاحیت گسترده اصلاح‌طلبان می‌خوانند، از عملکرد شورای نگهبان انتقاد کردند و مجلس بعدی را مجلسی اصولگرا دانستند که از هم اکنون طیف سیاسی و فکری غالب در آن مشخص شده است.
اشاره رئیس‌جمهوری در سخنان اخیرش به اینکه «باید در انتخابات از میان سلایق مختلف هر آن کسی را که می‌خواهند برگزینند» نیز در نقد این رویه است.
روحانی پیش از این نیز در جلسه هیات دولت (روز بیست و پنجم دی‌ماه) با انتقاد از اقدام شورای نگهبان در رد صلاحیت بسیاری از نامزدهای انتخابات مجلس شورای اسلامی، گفته بود: به مردم نگویید که برای هر صندلی چند نفر کاندیدا است بلکه بگویید از هر جناح چند نفر کاندیدا برای کسب یک کرسی وجود دارد. مردم تنوع می‌خواهند. حضور کاندیدا از یک جناح، به معنی انتخابات نیست؛ در میدان انتخابات بگذارید همه گروه‌ها شرکت کنند. ضرر نمی‌کنید. با یک جناح نمی‌شود کشور را اداره کرد.
این سخنان روحانی اگرچه واکنش توییتری «عباسعلی کدخدایی» سخنگوی شورای نگهبان را به دنبال داشت و از سوی کدخدایی، پیشگامی رئیس جمهوری در یک «پروژه ضدملی» توصیف شد، اما سخنانی نبود که فقط از سوی روحانی مطرح شده باشد.
«علی لاریجانی» رییس مجلس شورای اسلامی نیز چندی پیش در سخنانی با اشاره به رد صلاحیت بعضی نمایندگان فعلی و ادوار مجلس شورای اسلامی از سوی شورای نگهبان گفت: از جانب سخنگوی شورای نگهبان مطلبی در رسانه‌ها منتشر شد که عمده ردصلاحیت‌ها را مربوط به سوء‌استفاده‌های اقتصادی می‌دانست. این مطلب درست نیست چرا که نامه‌های ارسال شده هیات نظارت به نمایندگان به بندهایی اشاره دارد که اقتصادی نیستند. البته برای بعضی نمایندگان اینگونه بوده است، چرا باید مطلب درست منعکس نشود که بیگانگان از آن سوء‌استفاده کرده و نظام را متهم به فساد کند.
رویه شورای نگهبان در رد صلاحیت نامزدهای انتخابات یازدهم مجلس حتی انتقاد برخی اصولگرایان را نیز برانگیخته است. «احمد توکلی» عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در نامه‌ای به اعضای شورای نگهبان، به رد صلاحیت بسیاری در رقابت‌های یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی واکنش نشان داد و این نوع برخورد را نیازمند اصلاح دانست.
در نامه توکلی خطاب به اعضای شورای نگهبان آمده است: طرز برخورد با اکثر داوطلبان اصلاح‌طلب از چند جهت نیازمند اصلاح است: این برادران و خواهران به دلیل فقدان شرایط مذکور در بند ۱، ۲ و ۴ رد صلاحیت شده‌اند. شرایط مذکور از این قرارند: اعتقاد به اسلام، التزام عملی به اسلام، التزام عملی به نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و ابراز وفاداری به قانون اساسی و اصل مترقی ولایت مطلقه فقیه. شرط نخست اعتقاد به اسلام صفتی نیست که به راحتی بتوان کسی را که مدعی مسلمانی است فاقد آن اعلام کرد.
«محمدرضا باهنر» و «عزت‌الله ضرغامی» از دیگر اصولگرایانی به شمار می‌آیند که در جریان رد صلاحیت گسترده اصلاح‌طلبان برای انتخابات پیش‌رو، انتقادهایی را نسبت به عملکرد شورای نگهبان مطرح کرده‌اند.
در این میان، «علی تاجرنیا» فعال سیاسی اصلاح‌طلب و نماینده مجلس ششم نیز در واکنش به رویه شورای نگهبان در ردصلاحیت نامزدهای انتخابات این رویه را موجب «دلسردی» مردم دانسته و به رسانه‌ها گفته است: با این رد صلاحیت گسترده امید در بین کسانی که می‌خواستند به غیر از اصولگرایان رای بدهند، از بین رفته است.
تاجرنیا، دلیل انتقاد اصولگرایان به رد صلاحیت‌ها از سوی شورای نگهبان را اعتقاد همه طیف‌ها به نیاز امروز کشور به برگزاری یک انتخابات رقابتی دانسته و افزوده است: به هر حال با توجه به شرایطی که کشور هم در داخل و هم در خارج با آن روبرو است، نیاز به برگزاری یک انتخابات رقابتی را هم خود اصولگرایان نیز درک کرده‌اند و نامه توکلی به عنوان عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام را باید در همین راستا ارزیابی کرد.
با این همه، برخی افراد و جریان‌ها، صحبت کردن از رد صلاحیت‌ها و نگاه نابرابر به نامزدهای طیف‌های مختلف در انتخابات آتی مجلس را عامل ایجاد ناامنی روانی نسبت به سلامت انتخابات می‌دانند و مدعی‌اند، هر کس به عملکرد شورای نگهبان در این زمینه انتقادی داشته باشد رویکردی ضدملی و مغرضانه دارد.
«حسین کنعانی‌مقدم» عضو «شورای ائتلاف نیروهای انقلاب» در مصاحبه‌ای در این‌باره به رسانه‌ها گفته است: باید به رسالتی که این شورا (شورای نگهبان) دارد، ایمان داشت و به فرموده امام خمینی اگر کسی علیه شورای نگهبان حرفی بزند دچار خطا شده، بنابراین نباید فضایی را ایجاد کرد تا زمینه زیر سوال رفتن تصمیمات شورای نگهبان ایجاد شود.
روزنامه «جام جم» نیز به‌تازگی در گزارشی، صحبت از رد صلاحیت‌ها را شایعه و اقدامی برای ایجاد ناامنی روانی نسبت به سلامت انتخابات توصیف کرده و با طرح این ادعا که انتقاد از رد صلاحیت‌ها موجب بدبین کردن مردم نسبت به انتخابات است و از انگیزه مردم برای مشارکت می‌کاهد، آورده است: یکی از عواملی که انگیزه مردم برای شرکت در انتخابات را کاهش می دهد بدبین کردن آنها نسبت به سلامت انتخابات و همچنین صحت عملکرد عوامل دخیل در انتخابات است. در همین زمینه می توان به حجم بی سابقه شایعات علیه شورای نگهبان اشاره کرد که در هفته ها و ماه های اخیر منتشر شده است.
این عملکرد منتخبان است که مردم را پای صندوق‌ها می‌آورد
نکته مهم دیگری که می‌تواند جامعه را به حضور در انتخابات ترغیب کند، توجه مسوولان در نهادهای مختلف از دولت گرفته تا مجلس به نیازهای و خواست‌های مردم در ادوار قبلی است. در شرایط حاضر که کشور انتخابات مجلس شورای اسلامی را در پیش دارد، تبیین اینکه مجلس گذشته یعنی مجلس دهم و نمایندگان حاضر در آن تا چه میزان توانسته‌اند خواست‌های ملت در نهاد قانون‌گذاری کشور را نمایندگی کنند و همچنین سخن گفتن درباره موانع تحقق مطالبات، می‌تواند در خصوص میزان دلگرمی و در نتیجه مشارکت مردم در انتخابات تعیین کننده باشد. رضایت مردم از حضورهای قبلی خود در انتخابات، حضور گسترده‌تر در دوره بعدی انتخابات را به دنبال دارد و بالعکس هر زمان که مردم نسبت به عملکرد منتخبانشان ناراضی باشند انگیزه آنها برای حضور در انتخابات کاهش می‌یابد.
در همین ارتباط «پروانه سلحشوری» نماینده تهران در مجلس دهم، در یادداشتی که ۱۲ آذرماه امسال در روزنامه «اعتماد» از او منتشر شد، با تاکید بر اهمیت کارایی مجلس، در خصوص عملکرد مجلس دهم نوشت که اعتراض‌های اخیر و مسایل مربوط به آن در کنار ناکارآمدی مجلس، مردم را «دلسرد» کرده است.
«علیرضا سلیمی» نماینده محلات هم به رسانه‌ها گفته است که اگرچه مجلس دهم نیز مثل سایر مجالس در ادوار گذشته نقاط ضعف و قوت داشته است اما با توجه به شرایطی که داشتیم نمی‌توان به این مجلس نمره بالایی داد.
این سخنان که از زبان خود مجلسی‌ها ابراز شده، حاکی از وجود طیفی از نارضایتی‌ها در جامعه از عملکرد مجلس دهم است؛ نارضایتی‌هایی که می‌تواند بر میزان مشارکت مردم در انتخابات آتی تاثیرگذار شود. با این حال اهمیت شرکت آحاد مردم در انتخابات آن چیزی است که حتی با وجود برخی نارضایتی و دلسردی‌ها در جامعه باید بر آن تاکید کرد چراکه انتخابات ابزاری جهت پیشبرد مردم‌سالاری است و این امکان را در اختیار افراد قرار می‌دهد که بتوانند در تصمیم‌گیری‌ها برای آینده کشور خود سهیم باشند.