سید عباس صالحی در نشست هیات امنای کتابخانه‌های عمومی کشور با اشاره به اینکه در حوزه فضا و زیرساخت‌های مرتبط با کتابخانه‌ها باوجود نقاط ضعف پیشرفت‌های خوبی را داشته‌ایم، اظهار داشت: خوشبختانه تقاضا برای کتابخانه‌ها زیاد است و باید به این تقاضاها نیز پاسخ داد، در این راستا طرح کتابخانه‌های مشارکتی به عبارتی دیگر همکاری نهاد کتابخانه‌های عمومی با بخش‌های دیگر برای احداث کتابخانه اتفاق خوبی است. در مورد این طرح باید ایده‌ها کامل‌تر و فضای لازم برای آن آماده شود.
اهتمام نهاد در اتمام پروژه‌های نیمه تمام
وی با اشاره گزارش ارائه شده توسط رئیس نهاد کتابخانه های عمومی و اعضا، گفت: این گزارش را می‌توان در چهار بخش کلی دسته بندی کرد، در بخش اول که به «فضا و مکان و زیرساخت‌های کتابخانه‌های عمومی» اختصاص دارد، باتوجه به ضعفی که از نظر شهرهای بدون کتابخانه و محدودیت‌های دسترسی به کتابخانه و بحث‌هایی از این قبیل در کشورمان داریم، از سوی مسئولان نهاد چند پیشرفت، محسوس است، به خصوص اینکه امسال احداث ۸۱ کتابخانه نهادی و مجموع کتابخانه‌های نهادی و مشارکتی روند خوبی را در حوزه فضا و مکان در پروژه‌های نیمه تمام داشته است.
ساختاردهی به تقاضاهای کتابخانه‌های جدید
وی با اشاره به بخش‌هایی از گزارش‌های ارائه شده از سوی مسئولان نهاد، عنوان کرد: مدیریت تقاضا، از جمله پاسخگویی به تقاضاهای متراکمِ انباشته که هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی جدیدی ایجاد می‌کند، از اتفاقات خوبی بوده که در برنامه‌ها و فعالیت‌ها پدید آمده است.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: به نظر می‌آید بر اساس تجربه‌های چند ساله نهاد، چند حوزه از مدل‌های جدیدی که آغاز شده، به بازخوانی مجدد نیاز دارد تا این حوزه ها سرعت پیدا کند و یا اگر نقص‌هایی دارد، برطرف و کامل شود. یکی از این مدل‌ها «کتابخانه‌های مستقل» است که در گزارش‌های ارائه شده مشخص شد کارهایی در حال انجام است. اگر بتوانیم طرح و ایده‌ای که در کتابخانه‌های عمومی به وجود آمده را به عنوان یک رویکرد در نظر بگیریم، اتفاقات خوبی در این حوزه رقم خواهد خورد.
بررسی مدل‌های کتابخانه‌های خودگردان
رئیس هیئت امنای نهاد کتابخانه های عمومی کشور درباره موضوع کتابخانه‌های خودگردان نیز گفت: کتابخانه‌های خودگردان بحث جدیدی بود که در گزارش ها به آن اشاره شد. با اینکه قصد نداریم مدل مدارس غیرانتفاعی را در کتابخانه‌های عمومی پیاده کنیم و البته نباید این شائبه هم ایجاد شود که قصد داریم کتابخانه ها را پولی کنیم؛ اما باید دید می‌توان همان تجربه و کمکی که برخی مدارس غیرانتفاعی به نظام آموزشی ما کرده‌اند را در حوزه کتابخانه‌های عمومی اجرایی کرد؟ به عنوان مثال آیا می‌توانیم برخی سالن‌های مطالعه را به این سمت ببریم؟
صالحی تصریح کرد: با توجه به توسعه زندگی‌های آپارتمانی امروز، فضای کافی برای درس خواندن دانش‌آموزان و دانشجویان در منازل کوچک وجود ندارد، به همین دلیل بخش قابل توجهی از سالن‌های مطالعه به کمک زندگی مردم آمده است. در واقع پیاده کردن مدل مدارس غیر انتفاعی در مورد برخی سالن‌های مطالعه می تواند به عنوان یک مدل مطرح شود.
توجه به ظرفیت‌های ویژه کتابخانه‌های سیار
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه با اشاره به ظرفیت‌های ویژه کتابخانه‌های سیار گفت: بر اساس گزارش ارائه شده، کتابخانه‌های سیار مدلی است که باید توجه ویژه‌ای به آن داشت. چراکه قدرت تحرک و عمل بالایی دارند و در حوزه منابع بیشتر می‌توان بر روی این کتابخانه‌ها کار کرد. می‌توانیم کتابخانه‌های سیار را توسعه بیشتری دهیم، اما همانطور که دوستان اعلام کردند، بالا رفتن قیمت خودروهای کتابخانه‌های سیار حرکت در این مسیر را کند کرده است.
وی کتابخانه سیار را یک پایگاه تبلیغاتی سیار دانست و گفت: کتابخانه‌های سیار عملا بیش از یک کتابخانه عمومی هستند. چراکه این کتابخانه‌ها که معمولا به همت یک خیر، متوفی و یا افرادی که به روستا و یا منطقه خود علاقه‌مند هستند ایجاد شده، عملا برای خود آن خیر نیز می‌تواند بسیار جذاب باشد؛ چرا که نام او را در منطقه خود زنده کرده و به عاملی پویا و در حال حرکت تبدیل می‌کند. به نظر می‌آید که این مدل‌های جدید که امروز توسط مسئولان نهاد مسیر آن آغاز شده، با بازخوانی، بازنگری و شتاب‌دهی بتواند مکمل کار در پوشش خلاءهای موجود در بحث فضا و مکان شود.
صالحی با تقدیر از اقدامات رخ داده در حوزه فضا و مکان کتابخانه‌ای گفت: با توجه به منابع محدود موجود، انصافا اهتمام ویژه‌ای در این بخش صورت گرفته است. اتمام برخی پروژه‌های نیمه کاره مانند کتابخانه‌های مرکزی مشهد، یزد، بجنورد و غیره و همچنین افتتاح ۸۱ کتابخانه نیمه کاره دیگر در سال ۹۸، مسیر خوبی در حوزه مدیریت تقاضا بوده است.
بازنگری در توجه به مخاطب کتابخانه‌های عمومی
صالحی در بخش دیگری از سخنان خود به گزارش ارائه شده از کارکردهای کتابخانه‌های عمومی پرداخت و گفت: موضوع تبدیل کتابخانه‌ها از سالن‌های مطالعه سرد به باشگاه‌های فرهنگی اجتماعی چندمنظوره گرم بر محور کتاب، اینکه بتوانیم کتابخانه را با پاخورهای زیاد به محیط زنده و شادابی تبدیل کنیم، از مهمترین موضوعات مطرح در جلسات مختلف در این حوزه بوده است و انصافا تلاش‌هایی که به لحاظ مخاطب محوری کتابخانه‌ها و توجه به کودکان و نوجوانان، که هسته اصلی این تبدل سازی هستند، قابل توجه بوده است.
وی افزود: خوشبختانه مسیری که این سال‌ها در حوزه کودک و نوجوان طی شده است و با این نگاه نیز پیش می‌رود، مسیر موفقی بوده است، اینکه تقریبا صددرصد کتابخانه‌های ما در سراسر کشور دارای بخش کودک و نوجوان شده‌اند، اینکه به ایجاد کتابخانه‌های اختصاصی کودک و نوجوان توجه شده و اینکه محیط کتابخانه با ذائقه کودکان و نوجوانان و کتاب‌ها متناسب با سلایق آنها آراسته شده، مانند کاری که در کتابخانه مرکزی پارک‌شهر انجام شده است، از نشانه‌های این مسیر موفق هستند.
وی ادامه داد: طرح مشارکتی برای ساخت کتابخانه‌ها نیازمند یک بازخوانی است، در همین راستا ساخت کتابخانه‌های غیرانتفاعی نیز موضوع مناسبی است، البته در این زمینه نباید مساله غیرانتفاعی به موجب پول مدنظر باشد بلکه باید تلاش کرد همان فضایی که برای مدارس غیرانتفاعی در نظر گرفته شد برای این دسته از کتابخانه‌ها نیز در نظر گرفت. به نوعی در این کتابخانه‌ها باید به دنبال ایجاد فضایی امن برای خانواده‌ها بود.
صالحی در خصوص کارکردهای کتابخانه نیز یادآورشد: تبدیل کتابخانه‌ها از فضایی سرد به باشگاه‌های کتابخوانی گرم و چندمنظوره فرهنگی اجتماعی بسیار اتفاق خوبی است، این رویکرد می‌تواند محیط کتابخانه‌ها را شاداب کند، تلاش در این حوزه خوب است.
ظرفیت کتابخانه‌ها در شکوفایی خلاقیت کودکان و نوجوانان
وی افزود: اینکه امروز ۱۰۰ درصد کتابخانه‌ها فضایی برای کودکان و نوجوانان دارند کار بزرگی است، همچنین کتابخانه‌های ویژه کودک و نوجوان نیز در برخی شهرها احداث شده است و در سایر کتابخانه‌ها نیز فضاهایی مخصوص حال و هوای این گروه سنی در نظر گرفته شده است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد عملکرد کتابخانه‌ها نیز خاطرنشان کرد: اگر مطالعه به عنوان مسیری برای بالا رفتن سواد محسوب می‌شود پس کتابخانه نیز یکی از مسیرهای بالا رفتن سواد است، در حوزه خلاقیت مخاطبان هم باید کار کرد که یکی از بخش‌ها در این زمینه کتابخانه است، در مدرسه فرصت برای این امر کم است و کتابخانه می‌تواند به عنوان عنصر شکوفایی خلاقیت باشد.
براساس اعلام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صالحی با اشاره به حوزه پژوهش و استفاده از آن برای بالا بردن کارکرد و گره‌گشایی از کتابخانه‌ها تصریح کرد: در این راستا باید ارزیابی‌های درستی انجام شود، در واقع باید دید پژوهش‌ها چگونه می‌تواند در ارتقاء خلاقیت، سواد، کاهش آسیب‌های اجتماعی، بهداشت محله‌ای و ... اثر داشته باشد، پاره‌ای از پژوهش‌ها در این زمینه می‌تواند شتاب را در عملکرد بهتر در کتابخانه‌ها بالا ببرد.
ارائه پیشنهادهای مشخص استفاده از سهم شهرداری‌ها
وی در مورد منابع و تخصیص بودجه نیز ابراز داشت: متاسفانه سهم حوزه فرهنگ در شرایط موجود باتوجه به افزایش هزینه‌ها پایین است و این در حالی است که مطالبات از این حوزه رو به افزایش است.
به همین منظور در مورد نهاد کتابخانه‌ها نیز باید از فضاهای دیگری بودجه لازم را اخذ کرد، یکی از این حوزه‌ها شهرداری‌ها هستند که باید دید برای سال آتی چه میزانی برای کتابخانه‌ها در نظر گرفته‌اند.
لزوم استفاده از ظرفیت خیران در ساخت کتابخانه
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: علاوه بر شهردای باید در نظام خیرین نیز به دنبال تخصیص بودجه بود، در واقع باید در بین خیرین سایر حوزه‌ها ورود کرد تا به سمت کمک به این بخش نیز سوق پیدا کنند، باید نیاز به کتابخانه را همچون نیاز به مدرسه و درمانگاه‌ها در بین خیرین جا بیاندازیم، احساس نیاز فضا را برای مشارکت فراهم می‌کند، البته تبلیغات هم برای بالا بردن احساس نیاز یک ابزار کمک‌کننده است.
صالحی اظهار داشت: کتابخانه‌ها را علاوه بر خیرین می‌توان در راستای حمایت به سمت آحاد مردم نیز سوق داد، همانطور که مردم برای ساخت مدرسه و درمانگاه پای کار آمدند برای کتابخانه‌های نیز باید از این شرایط استفاده کرد، در این بخش مردم به مانند همیشه همراه و حامی خواهند بود.
نهاد کتابخانه های عمومی در یک نگاه
نهاد کتابخانه های عمومی کشور در چشم انداز ایران ۱۴۰۴ هـ. ش. نهادی است فرهنگی با هویت اسلامی _ ایرانی، نافذ و اثرگذار بر جامعه دارای کارکردهای آگاهی بخشی، اطلاع رسانی آموزشی و ارشادی، زمینه ساز ارتقای مطالعه مفید، دارای نیروی انسانی متعهد، متخصص و آموزش دیده با حفظ جایگاه اول کشور در منطقه و موفق در رساندن کشور در زمره پانزده کشور برتر جهان از جهت سرانه فضا، عضو، منابع و امانت کتابخانه ای. (سند چشم انداز نهاد در افق ۱۴۰۴)
نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بر اساس قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی مصوب ۱۳۸۲ متولی قانونی اداره کتابخانه‌های عمومی در ایران است. پیش از تصویب این قانون کتابخانه‌های عمومی کشور با عنوان هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره می‌شد. اما پس از تصویب لایحه دولت در ۱۷ اسفند ۱۳۸۲ در مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای نگهبان، نهاد مسئولیت تأسیس، ساخت، تجهیز و بازسازی، توسعه و مدیریت و نظارت و سایر امور کتابخانه های عمومی در سراسر کشور را برعهده گرفت.
براساس آیین نامه اجرایی قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه های عمومی کشور که در تاریخ ۴ آذر ۱۳۸۳ به پیشنهاد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت تصویب شد، نهاد زیر نظر هیئت امنا فعالیت می کند.
اعضای هیئت امنا عبارت اند از: وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس هیأت امنا)، رئیس شورای عالی استانها، معاون ذیربط از معاونت راهبردی ریاست جمهوری اسلامی، یک عضو از کمیسیون فرهنگی به پیشنهاد آن کمیسیون و تصویب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر، رئیس کتابخانه ملی و پنج نفر از صاحبنظران و شخصیت های علمی، فرهنگی کشور که به پیشنهاد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و با حکم رئیس جمهور برای مدت چهار سال انتخاب می‌شوند. یک نفر از آنها به انتخاب وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان دبیرکل، مسئولیت اداره امور دبیرخانه را به عهده خواهند داشت.
نهاد کتابخانه های عمومی کشور در دورۀ مدیریت جدید
مدیریت جدید نهاد کتابخانه های عمومی کشور در خرداد ۱۳۹۳ و با هدف «فراهم کردن امکان کتابخوانی برای تمام افراد جامعه و گسترش و ترویج کتابخوانی و ارائه بهترین خدمات به علاقه مندان کتاب و کتابخوانی» فعالیت خود را آغاز کرد.
در این راستا سیاست های هشتگانه ای از سوی دبیرکل نهاد تعیین شده است (+) که محور همه فعالیت ها و اقدامات این مجموعه برای رسیدن به اهداف نهاد از جمله ترویج خواندن است:
۱- کتابخانه محوری، نه اداره و نهاد محوری.
۲- کتابدار محوری، به طوری که کتابدار مهمترین عامل فعالیت در نهاد شود.
۳- اولویت ادارات کل استانی و یا ادارات شهرستان در خدمت کتابخانه و کتابدار.
۴- دسترسی آسان و سریع کتابدار به مدیران در همه سطوح نهاد.
۵- تلاش برای رفع دغدغه ها و تنگناها.
۶- حاکمیت اصول اخلاقی، ضابطه مندی و قانونگرایی.