جهان از چند ماه پیش با بیماری همه‌گیر کرونا مواجه شد. این بیماری لزوم چندجانبه‌گرایی برای مقابله با بحران‌های بین‌المللی را بیش از بیش به جهانیان یادآوری و این پیام را برای جهان ارسال کرد که خاتمه این بحران‌ها صرفا با تلاش‌های ملی و در چارچوب مرزهای هر کشور امکان‌پذیر نیست. در همین حال، برخی از دولت‌ها در این فضا کوشیده‌اند تا از شرایط پرچالش کرونا برای پیگیری اهداف سیاسی خود اعم از مشروع و نامشروع سودجویند.
در این میان، کشور ما که پس از روی کار آمدن ترامپ در آمریکا و تحت عنوان استراتژی «فشار حداکثری» تحت شدیدترین تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده قرار دارد، در جهت مهار کرونا با مشکلاتی روبه‌رو بوده است. از مهمترین این مشکلات کمبود تجهیزات پزشکی و مواد دارویی بود که این مشکلات تا حد زیادی با تلاش و تدبیر متخصصان و مسئولان ایرانی کاهش یافته است و بر اساس آمارها، ایرانِ تحریم شده در مدیریت بحران کرونا از کشورهای پیشرفته بدون تحریم وضعیت مطلوب‌تری دارد.
«امین رفیع» پژوهشگر روابط بین‌الملل در یاداشتی به تحلیل تلاش‌های آمریکا برای بهره‌گیری از ابزار تحریم آن هم در هنگامه بحران کرونا برای به تسلیم وادار کردن ایران پرداخته‌است؛
در این یادداشت تلاش شده تا به این بحث پرداخته شود که تحریم‌های هوشمند یا هدفمند چیست و چه ارتباطی میان این نوع از تحریم و حقوق شهروندی ملت ایران وجود دارد؟
تحریم هدفمند یا تحریم هوشمند در واقع از زمان تحریم‌های عراق در دهه ۹۰ میلادی وارد ادبیات روابط بین‌الملل شد، چرا که در زمان تحریم‌های اعمال شده از سوی ایالات متحده علیه عراق بسیاری از منتقدان تحریم‌ها و طرفداران حقوق بشر بر این باور بودند که تحریم‌های جامع به جامعه مدنی آسیب‌های جدی وارد می‌کند و در واقع ضرر تحریم‌های جامع برای جامعه مدنی از منافع سیاسی پنهان آن بیشتر است.
برای پاسخ‌دهی به این انتقادات تحریم‌های هوشمند یا هدفمند طراحی شد. تحریم هدفمند نوعی از تحریم است که بر خلاف تحریم‌های جامع که مردم کشور هدف را تحت شعاع قرار می‌دهد فقط بر سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران نظام سیاسی کشورِ هدف و نخبگانی که از وجود آن نظام سیاسی منتفع می‌شوند متمرکز است و آسیبی را برای مردم عادی کشور هدف به دنبال ندارد.
در اینگونه از تحریم، تمرکز کشور تحریم کننده بر تجارت تسلیحات و کالاهای مربوط به امور نظامی، ممنوعیت سفر و هرگونه خدماتی که نظام سیاسی هدف و مقامات آن از آن بهره‌مند می‌شوند قرار دارد و اساسا کالاهای بشردوستانه نظیر مواد غذایی, دارو و اقلام پزشکی را شامل نمی‌شود و کشور تحت تحریم می‌تواند آزادانه این اقلام را تهیه کرده و در کشور خود به مصرف برساند.
از آنجا که حق حیات و حق سلامتی بر اساس اسناد بین المللی حقوق بشر، جزء حقوق اساسی هر ملتی به حساب می‌آید، هیچ کشوری صرف نظر از جایگاهی که در نظام بین الملل دارا است، حق نقض حقوق اساسی شهروندان کشورهای دیگر را ندارد خواه این که کشور هدف دشمن آن کشور باشد یا نباشد.
در دوران شیوع کرونا ایالات متحده که شدیدترین تحریم‌های اقتصادی را علیه کشورمان به اجرا درآورده است و همواره ادعای دوستی با ملت ایران را مطرح می‌کند و خود را حامی مردم قلمداد می‌کند، در اقدامی متناقض با ادعاها و شعارهای خود از تحریم‌های غیرقانونی و یکجانبه خود علیه مردم کشورمان نکاست و حتی اجازه ورود دارو و تجهیزات پزشکی را که در راستای مبارزه با ویروس کرونا لازم و ضروری بود، نداد و مشکلاتی را برای کشورمان در بحث تأمین تجهیزات پزشکی به وجود آورد.
این اقدام ایالات متحده ضمن این که خلاف مقررات حقوق بین الملل است، با ساز و کار تحریم‌های هدفمند یا هوشمند هم منافاتی فاحش دارد، چرا که بر اساس مفهوم تحریم هدفمند کالاهای بشردوستانه مثل مواد غذایی و دارویی نباید شامل تحریم‌ها باشد و درواقع این نوع از تحریم‌ها همواره خواهان دور ماندن مردم عادی از آسیب‌های تحریم هستند.
همچنین این کشور کمپین‌هایی را که از طرف بعضی متحدین ایالات متحده و کشورهای دیگر برای کاهش فشار بر کشورمان شکل گرفت، باطل و غیر قانونی قلمداد کرد. مقامات آمریکایی که همواره ادعای همراهی با ملت ایران را دارند با اعمال فشار بر صندوق بین المللی پول مانع از اعطای وام این صندوق به ایران در جهت مبارزه با اپیدمی کرونا شدند و متاسفانه استقلال این سازمان بین المللی هم تحت فشار آمریکا نادیده گرفته شد و سازمانی که در اساسنامه‌اش به بی‌طرفی اشاره مستقیم شده است هم تحت نفوذ این کشور ملزم به پذیرش دستورات غیر منطقی و غیرعقلانی آمریکا شد.
نکته جالب ماجرا این است که ایالات متحده‌ای که کشورمان را به خاطر رعایت نکردن ملاک‌هایش در رابطه با حقوق بشر تحریم کرده است، خود حقوق بشری را که به آن باور دارد نقض کرده و مانع از نجات مبتلایان به این ویروس شوم می‌شود و حقوق اساسی ملت ایران را نادیده می‌گیرد و به تعبیر مسئولین کشورمان تروریسم اقتصادی را به تروریسم پزشکی تعمیم داده است. اینکه مقامات آمریکایی حاضر نشدند در اوج بحران کرونا برای حفظ سلامتی مردم ایران تحریم‌ها را کاهش دهند سندی محکم برای رد ادعاهای مقامات این کشور مبنی بر همراهی با مردم ایران است.
اما نکته‌ای که کشور تحریم شده ما را از کشورهای بدون تحریم و پیشرفته غربی متمایز می‌سازد در واقع فرصت‌سازی متخصصین کشور از تحریم و ساخت بیشتر تجهیزات مورد نیاز کادر درمانی در داخل کشور و رسیدن به توان صادرات این تجهیزات است. همچنین مردم کشورمان هم با اعتماد و کمک به دولت توانستند تا حد زیادی این مساله را مدیریت کنند و آمار کمتری نسبت به کشورهای پیشرفته خود شاهدی بر همین نکته است.
با توجه به نکات مطروحه می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که اظهارات مقامات ایالات متحده در خصوص عدم دشمنی با ملت ایران شعاری بیش نیست؛ شعاری که در این چند ماه گذشته ماهیتش برای مردم به خوبی آشکار شد و ایالات متحده را به عنوان بزرگترین ناقض حقوق بشر بر طبق معیارهای خویش هم به مردم کشورمان و هم به سایر ملل دنیا معرفی کرد.
همچنین نتیجه دیگری که می‌توان گرفت این است که ایالات متحده آمریکا تا زمانی به مصادیق حقوق بشر پایبند است که کشورهای دیگر همسو و هم‌راستا با سیاست‌های واشنگتن باشند و در مقابل برای کشورهای مستقلی که تمایلی به پیروی از سیاست‌های این کشور ندارند، حقوق بشر صرفا به ابزاری نمایشی تبدیل می‌شود. سماجت بر تحریم‌های غیر قانونی، ظالمانه و یکجانبه مغایر با حقوق بشر علیه کشورمان هم نمونه‌ای از این اقدام ایالات متحده آمریکا است.