در حال حاضر برگزاری انتخابات به شیوه سنتی و دستی با توجه به پیشرفت تکنولوژی و همچنین تجربه‌های جهانی در این زمینه، شیوه مناسبی نیست. «زمان‌گیر بودن» و «هزینه‌بربودن» دو صفتی است که انتخابات سنتی امروزه با آن توصیف می‌شود. انعکاس تجربیات جهانی در ایران منجر شد که مسئولان ایرانی هم این ضرورت را درک کرده و تلاش کنند از انتخابات سنتی به سمت انتخابات الکترونیک حرکت کنند. ارتقاء کیفیت انتخابات و کاهش تخلفات در کنار آسان کردن فرایند اجرایی انتخابات از جمله دلایلی بود مسئولان ایرانی را به بهره گرفتن از این شیوه ترغیب کرد.
قدم اول در این مسیر شکل‌گیری گفت وگو های کارشناسی در سطح نخبگان، مسئولان و نهادهای تصمیم‌گیر بود. این امر در ایران در میانه دهه ۸۰ صورت گرفت و حتی در دولت نهم تلاش‌هایی برای برگزاری انتخابات به صورت الکترونیک انجام شد که موفقیت‌آمیز نبود. اما نتیجه این گفت‌وگو ها باعث شد که‌در دهه ۹۰ برگزاری انتخابات به این شیوه، الزام قانونی پیدا کند.
تلاش‌ها برای تغییر شیوه انتخابات در ایران تا به امروز دستاوردهای قانونی در پی داشته است. تاکید بر این شیوه در سیاست‌های کلی انتخابات ابلاغی مقام معظم رهبری در سال ۹۵ و اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و تاکید بر انتخابات الکترونیک، دستاوردهای این تلاش‌ها بوده با این حال این دستاوردها رضایت‌بخش نیست چرا که حداقل ۱۵ سال است که این مسئله در کشور مطرح شده و در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی که در سال ۹۵ اصلاح شد قانون‌گذار وزارت کشور را مکلف کرده ظرف ۶ ماه مقدمات برگزاری انتخابات پیش‌رو به صورت الکترونیک را فراهم کند.
البته وزارت کشور توانست در انتخابات دوره دهم مجلس شورای اسلامی و انتخابات شوراهای شهر و روستا تجربیات خوبی به ثبت برساند. در این انتخابات وزارت کشور در حوزه‌های محدودی انتخابات را به صورت الکترونیکی برگزار کرد که طبق اعلام این وزارت‌خانه نتایج رضایت‌بخشی درپی داشته و سرعت برگزاری انتخابات و شمارش آرا بشدت افزایش یافته است. علاوه بر وزارت کشور شهرداری تهران هم پنجمین انتخابات شورایاری‌ها را به صورت تماما الکترونیک برگزار کرد که تجربه موفقی برای ارزیابی این شیوه و ارتقاء توانمندی الکترونیکی کشور در این زمینه بود.
در حال حاضر علتی که درباره عدم تحقق انتخابات الکترونیکی در ایران بیشتر در رسانه‌ها و بین کارشناسان طرح می‌شود اختلافات وزارت کشور و شورای نگهبان است. شورای نگهبان هنوز قانع نشده که با ابزارهای فعلی می‌تواند در انتخابات الکترونیک نظارت‌های خود را اعمال کند. بدون تردید این اختلافات عامل مهمی در مسیر برگزاری انتخابات الکترونیکی در ایران است اما همه ماجرا نیست، چرا که در صورت رفع این اختلافات هم بسترهای ضروری دیگری برای برگزاری انتخابات الکترونیک لازم است که هنوز در کشور فراهم نشده است. یکی از این ضرورت‌ها آموزش و آشنایی مردم با انتخابات الکترونیک است.
آموزش مردم؛ حلقه مفقوده تحقق انتخابات الکترونیک
طبق ماده ۱۴ قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مکلف است علاوه بر تبیین جایگاه مجلس و وظایف نمایندگان برنامه‌های آموزش‌انتخاباتی را که وزارت کشور یا هیات مرکزی نظارت منتخب شورای نگهبان ضروری تشخیص می‌دهند و همچنین کلیه اعلامیه‌ها و اطلاعیه‌های‌مربوط به انتخابات را از شبکه سراسری یا محلی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش کند.
علاوه براین قانون، در بند ۸ سیاست‌های کلی انتخابات هم مسئله آموزش و افزایش شناخت مردم از فرایند انتخابات و داوطلبین مورد توجه و تاکید رهبر انقلاب قرار گرفته است در این بند آمده است: ارتقاء سطح شناخت و آگاهی و آموزش‌های عمومی و ترویج هنجارهای انتخاباتی و نهادینه کردن آن در فرهنگ عمومی و تعیین قواعد و ضوابط رقابت سیاسی سالم به منظور افزایش مشارکت و حضور آگاهانه و با نشاط مردم و کمک به انتخاب اصلح باید مورد توجه قرار گیرد.
طبق این قوانین و دیگر قوانین انتخاباتی کشور، صداوسیما اصلی‌ترین نهادی است که وظیفه آموزش‌های انتخاباتی را در سطح کشور برعهده دارد. اما با اینکه از سال ۹۵ به صورت جدی‌تر مسئله انتخابات الکترونیک در کشور مطرح شده و حتی تجربیات اجرایی هم در این زمینه به دست آمده اما صداوسیما هیچ آموزش مشخصی در این زمینه به مردم ارائه نکرده است. صداو سیما وظیفه دارد در مورد فرایند انتخابات الکترونیک و مزایای این نوع انتخابات به مردم آگاهی دهد.
الکترونیکی‌شدن انتخابات دارای مزایایی مانند سرعت عمل، امنیت نسبتا مناسب و حذف تعرفه‌های کاغذی است. ارائه این توضیحات و مزایا به مردم می‌تواند آنان را با این نوع از انتخابات همراه کند. در کنار این مزایا مسئله مهم در انتخابات الکترونیکی زمان رای‌گیری است. نحوه برگزاری انتخابات الکترونیک این‌گونه است که ابتدا افراد شرکت کننده کارت ملی خود را به مجری ارائه می‌دهد و بعد از احراز هویت و استعلام متصل صندوق انتخابیه با سازمان ثبت احوال می‌تواند رای دهد. رای‌دهنده بعد از احراز هویت کد نامزدهای مورد نظر خودش را باید وارد کند. رای در دستگاه الکترونیکی ذخیره شده و یک پرینت نیز در دستگاه گرفته شده و در داخل صندوق ریخته می‌شود.
شاید این فرایندها در شهرهای بزرگ و مراکز استان‌ها چندان برای اکثر مردم سخت نباشد اما در شهرها و روستاهای کوچک و همچنین برای افراد بی‌سواد یا سالمندان این فرایندها چندان ملموس نیست و باید آموزش‌های عمومی در سطح جامعه ارائه شود.حتی اگر شورای نگهبان و وزارت کشور برای برگزاری انتخابات الکترونیکی به تفاهم برسند اما در عمل امکان تحقق کامل و بدون مشکل این انتخابات فراهم نیست چون بخشی از مردم با آن به دچار مشکل خواهند شد و ممکن است حق آنان ضایع شود.
در حال حاضر مهم‌ترین ضعف این دست انتخابات در ایران نبود آموزش کافی است و این وضع راه‌حلی جز این ندارد که باید آموزش انتخابات الکترونیکی در فضای مجازی، رسانه ملی و مساجد شروع شود. همچنین برای حل این مشکل می‌توان در کنار ارائه آموزش‌ها، افرادی را به عنوان راهنما در کنار صندوق‌های رای‌گیری الکترونیکی قرار داد تا مردم را راهنمایی کنند.
نکته مهمی که در مورد آموزش‌های عمومی در زمینه انتخابات الکترونیکی باید به آن توجه کرد این است که اگر وزارت کشور و شورای نگهبان اراده جدی برای تغییر شیوه برگزاری انتخابات را دارند باید حداقل یک سال مانده به انتخابات ریاست‌جمهوری آموزش مردم را شروع کنند چرا که در یکی، دو هفته منتهی به انتخابات، امکان ارائه این نوع آموزش‌ها فراهم نیست.
تاریخ انتشار: ۳۰ فروردین ۱۳۹۹ - ۱۲:۵۶
تهران- ایرنا- بعد از طرح ضرورت برگزاری انتخابات به صورت الکترونیکی در سیاست‌های کلی انتخابات و در مواد الحاقی به قانون انتخابات مجلس، این مسئله الزام قانونی پیدا کرد اما فقدان بسترهای لازم از جمله آموزش مردم مانعی مهم در این راه به شمارمی‌آید.