موضوع شیوع ویروس کرونا امروزه بخش زیادی از جامعه ایران را درگیر خود کرده است. پیگیری اخبار این معضل و اخبار مربوط به رعایت بهداشت عمومی و فردی، تعداد مبتلایان و یا مرگ و میر ناشی از آن از جمله مواردی هستند که بیشترین میزان جستجوی اینترنتی را در این دوران و در سراسر جهان و به ویژه ایران، به خود اختصاص داده است.
هرچند توجه به موضوعات مربوط به کرونا در حوزه پیشگیری و درمان از اهمیت به سزایی برخوردار است، اما در کنار آن، مسائل اجتماعی دیگری هم مطرح هستند که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته باشند. متاسفانه به دلیل ماهیت مسائل اجتماعی که در پس سایر مسائل، از جمله مسائل اقتصادی و بهداشتی-درمانی قرار دارند چندان دیده نمی‌شوند. برای نمونه بنابر شرایط اقتصادی و اجتماعی حال حاضر، بخش اعظمی از طبقات آسیب‌پذیر با دشواری‌های مربوط به حوزه پیشگیری و درمان روبرو هستند که این موضوع با توجه به امکانات محدود دولت و شرایط تحریمی کشور، حضور بیشتر فعالیت‌های داوطلبانه و مردمی را می‌طلبد.
طبقات پایین جامعه بیشتر به مراقبت نیاز دارند
شیوع بیماری کرونا شرایط جدیدی را در کشور ایجاد کرده است. این موضوع در ارتباط با اقشار ضعیف و محروم جامعه به این دلیل که اغلب به علت مشکلات معیشتی نتوانسته‌اند ویتامین‌ها و کالری لازم را دریافت کرده و توان جسمی کمی در قیاس با افراد طبقات بالای جامعه در مقابله با ویروس کرونا دارند، بیشتر به چشم می‌آید.
درواقع حاشیه‌نشینان، کپرنشینان، زباله‌گردان و کودکان کار در صورتی‌که به این بیماری مبتلا شوند، امکانات حمایتی و بیمه‌ای و توان مراقبتی و نگهداری کمتری برای درمان داشته یا عملاً امکان درمان ندارند. نیازهای درمانی و دارویی برای این قشر بسیار پرهزینه است و برای این جمعیت در دسترس نیست.
به گفته «ابراهیم رزاقی» اقتصاددان و استاد بازنشسته دانشگاه تهران و به نقل از رئیس کمیته امداد، نزدیک به ۵۰ میلیون نفر در کشور زیر خط فقر قرار دارند که از تامین مایحتایج روزانه غذایی خود برنیامده و در این زمینه با مشکلات جدی دست و پنجه نرم می‌کنند.
این مطلب زمانی از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود که به این اظهار نظر «رسول خضر» عضو کمیسیون اجتماعی مجلس توجه داشت که خط فقر در ایران را با توجه به مسئله تورم، در تهران نزدیک به ۱۰ میلیون و در شهرستان‌ها نزدیک به ۵ میلیون تومان ذکر می‌کند. این میزان قابل قیاس با حداقل دستمزد مصوب وزارت کار و شورای عالی کار که برابر با ۱میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است، از اهمیت بالایی برخوردار است.
درواقع این میزان دستمزد و نرخ تورم نشان می‌دهد که جامعه ایران در وضعیت کنونی در شرایط تامین نیازهای اولیه و نخستین با مشکل روبرو بوده و با توجه به شیوع بیماری کرونا از اهمیت بسزایی برخوردار است، چرا که این بیماری بیشتر افرادی مانند کودکان کار و خیابان، زباله‌گردها و ... را به دلیل ضعف اقتصادی بیشتر مبتلا کرده و در معرض خطر قرار می‌دهد.
به گفته «فرشید یزدانی»، مدیر عامل انجمن حمایت از حقوق کودکان کار، «فقرا به‌طور عام و کودکان کار به طور خاص و زباله‌گردها به‌طور ویژه‌تر در معرض بیماری کرونا قرار دارند». امکاناتی نظیر دستکش‌های بهداشتی، ماسک صورت و یا الکل و مواد ضد عفونی کننده به حدی کمیاب و گران قیمت است که تهیه و خرید آن برای بخش زیادی از جامعه با دشواری‌های خاصی روبروست. هرچند ویروس کرونا در شیوع و گسترش به شکلی برابر عمل می‌کند، ولیکن در نحوه پیشگیری و درمان این طبقات بالای جامعه هستند که از مزایای بهتری در قیاس با دیگران برخوردارند.
البته در مراحل اولیه تست و بستری، هزینه‌ای از بیماران دریافت نمی‌شود، ولیکن هزینه‌های پیشگیری از این بیماری برای جمع کثیری از افراد جامعه غیر قابل تامین است. به عنوان مثال قیمت یک بسته ۱۲۰ میلی لیتری محلول ضد عفونی کننده که به شدت هم نایاب است، این روزها به ۳۵ هزارتومان در داروخانه‌ها رسیده است.
مضاف بر این قیمت مواد غذایی مورد نیاز برای پیشگیری و یا در طول درمان که غالباً شامل مواد پروتئینی و انواع میوه‌های دارای ویتامین «ث» نظیر مرکبات است، با قیمت‌های بسیار باورنکردنی در حال خرید و فروش است. پرواضح است که در چنین شرایطی طبقات محروم و فقیر که توان خرید این اقلام را ندارند مراقبت بیشتری را می‌طلبند.
نقش سمن‌ها چیست؟
کرونا مانند دشمنی است که با همه جنگ افزارهای خود در چند قدمی ما و در حال پیشروی است. طبیعی خواهد بود که بودجه و امکانات دولتی برای مهار این بیماری با توجه به شرایط تحریمی ایران، اگر نگوییم که بسیار محدود، ولی محدود است. بدین ترتیب در چنین شرایطی بایستی از دستاوردهای مردمی و تلاش آنها در زمینه مقابله با کرونا نظیر سمن‌ها(سازمان‌های مردم نهاد) بیشترین بهره را برد. برجسته شدن فعالیت سمن‌ها در ایران با توجه به مشارکت اجتماعی نه چندان مناسب ایرانیان در قیاس با کشورهای توسعه‌یافته، یکی از پتانسیل‌هایی است که می‌تواند در این زمینه کارگشا و موثر باشد.
اخبار منتشر شده در زمینه احتکار بسیاری از سودجویان و یا افزایش قیمت بسیاری از مواد غذایی برای مقابله با کرونا نشانه یک «بی‌تفاوتی» اجتماعی به دور از مشارکت است که در جامعه ایران امروز به وضوح خودش را نمایان می‌کند. توگویی برخی از مردم ایران در هر شرایطی به فکر خود بوده و این بیماری بر آنها چندان تاثیری ندارد. غافل از این‌که ویروس کرونا غنی و فقیر نشناخته و با همه افراد جامعه به شکلی یکسان برخورد می‌کند. در کشورهای توسعه‌یافته نظیر ژاپن، آلمان و ... این سمن‌ها هستند که در کنار دولت به فعالیت پرداخته و بخش اعظمی از ضرورت‌های اجتماعی را تامین می‌کنند. این امر نشان می‌دهد که سمن‌ها و فعالیت‌های اجتماعی غیر دولتی داوطلبانه با یک شبکه مویرگی در جامعه نفوذ داشته و در کنار دولت به سان یک ارگانیسم زنده مسئولیت حفظ بقا و حیات آن را بر عهده دارند.
سازمان‌های مردم‌نهاد و شهروندان متعهد می‌توانند با هر اقدام ممکنی در مواجهه با این ویروس کمک کنند. مثلاً «فاطمه اشرفی»، مسئول انجمن حمایت از زنان و کودکان پناهنده از آموزش مسائل بهداشتی به کودکان کار خیابان و والدین آنها توسط عده‌ای از نهادهای حمایتی غیردولتی خبر داده و اعلام کرده برخی مؤسسات مواد لازم مثل مواد شوینده، دستکش‌های بهداشتی و ماسک را میان کودکان توزیع می‌کنند.
باید اشاره داشت که تاکید بر فعالیت‌های داوطلبانه و مردمی در کنار دولت امر غریبی در جامعه ایران نیست. تجربه ایران در دوران جنگ ۸ ساله یکی از بهترین نمونه‌هاست. جامعه‌ای که درگیر جنگ رو در رو بوده و با کمبود شدید مایحتاج عمومی و رزمی روبرو بود از طریق همین مشارکت اجتماعی داوطلبانه توانست تا برای همیشه در تاریخ ایران سربلند بماند. بنابراین استفاده از تجارب این دوره به خصوص در زمینه سیاست‌های دولتی، گام اساسی در زمینه ارتقا مشارکت‌های اجتماعی داوطلبانه در کنار دولت برای مبارزه با کرونا محسوب می‌شود.
همچنین باید در نظر داشت که طبقات پایین جامعه به دلایل مختلفی از دسترسی به اطلاعات کافی در زمینه این بیماری محروم هستند و در این زمینه آموزش نمی‌بینند. پس مهم‌ترین اقدام در این زمینه آموزش بهداشت فردی است که می‌تواند با کمک سمن‌ها به شکل محسوس‌تری محقق شود.
نظام بیمه تامین اجتماعی در ایران، ممکن است از قدرت لازم برای تحت پوشش قرار دادن قشر آسیب‌پذیر برخوردار نباشد. می‌توان گفت جامعه ایران هم‌اکنون بیشتر از این که با بیماری کرونا درگیر باشد با وضعیت بد اقتصادی روبروست که پیشگیری و درمان بیماران را با دشواری‌های بیشتری مواجه ساخته و لذا توجه بیشتر دولت به لزوم مشارکت اجتماعی داوطلبانه را بیشتر از هر زمانی برجسته می‌کند.