سیاست خارجی عمان در دوران سلطان «قابوس بن سعید آل بوسعیدی» همواره بر این اساس بوده که با تمامی کشورهای جهان رابطه‌ای مطلوب و دوستانه داشته باشد. پادشاهی عمان در این راستا کوشیده در مناسبات جمهوری اسلامی ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس و نیز آمریکا نقش مهمی ایفا کند.
عمان با رهبری سلطان قابوس به دلیل نقشی که در بحران‌های خاورمیانه داشته به «سوئیس خاورمیانه» معروف شده است. مرگ سلطان قابوس در تاریخ ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰ و معرفی «هیثم بن طارق آل سعید» به عنوان جانشین سلطان قابوس سبب شده که بسیاری درباره آینده این کشور، به ویژه درباره سمت و سوی سیاست خارجی آن به گمانه‌زنی بپردازند.
مولفه‌های تاثیرگذار در سیاست خارجی پادشاه جدید عمان
اکنون در سراسر منطقه خاورمیانه وضعیت پرتنشی حاکم است. این وضعیت تنها از تنش میان ایران و بازیگرانی چون آمریکا و عربستان ناشی نشده بلکه شکل‌گیری یک نوع دوقطبی میان کشورهای پیرامون حاشیه خلیج فارس نیز در این زمینه تاثیرگذار است. در این راستا اکنون عربستان، امارات و بحرین در یک طرف قرار دارند و قطر، عمان و کویت نیز در طرف دیگر حضور دارند که شکاف جدی در شورای همکاری خلیج فارس ایجاد کرده است. این موضوع می‌تواند دامنه تنش‌ها را در این منطقه افزایش دهد و مانع از حرکت هیثم بن طارق پادشاه جدید عمان در مسیر سلطان قابوس شود.
روزنامه «القدس العربی» چاپ لندن در این زمینه نوشت: سیاست خارجی عمان در دوران هیثم بن طارق از نظر اصول همانند دوران سلطان قابوس خواهد بود. اما تنش‌های منطقه‌ای و جهانی و تلاش‌ها برای سازگاری با این تنش‌ها از مولفه‌هایی است که کلیات سیاست خارجی عمان را مشخص خواهد کرد. ساختار نظام جهانی و منطقه‌ای هم در این زمینه تاثیرگذار است و هیچ کشوری نمی‌تواند بدون در نظر گرفتن این موضوع اهداف امنیت ملی خود را محقق سازد. مولفه‌هایی مانند ماهیت رویکردهای داخلی، اهداف توسعه و حفظ حاکمیت ملی و وحدت سرزمینی نیز در این زمینه نقش‌آفرین است. دیدگاه رهبران سیاسی درباره خطرات و تهدیدهای منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین نوع نگاه آنان به منافع و ارزش‌های ملی و موقعیت های ژئوپلتیکی نیز در این زمینه نقش دارد.
به نوشته تارنمای شبکه خبری «الجزیره»، مسقط در شماری از بحران‌های منطقه‌ای که بر روی امنیت عمان آن اثرگذار است کنشگری خواهد کرد و با حل بسیاری از تنش‌ها اعتبار کسب می‌کند اما عرصه سیاست خارجی به دلیل تناقض‌های بسیار حوزه بین‌الملل قابل پیش‌بینی نیست. انتظار می‌رود که پادشاه جدید همان راه گذشته را ادامه دهد اما ماهیت پرشتاب تنش‌های منطقه‌ای نیاز به ملاحظات جدید و رویکردهای و ابزارهای دیپلماسی متفاوتی دارد. با این وجود با حفظ اصول، کنش دیپلماسی عمان تغییر خواهد کرد.
مرکز پژوهش‌های «الجزیره» قطر هم در گزارشی به قلم «نهی خالد» نوشت: پادشاه جدید عمان وعده داده است که سیاست بی‌طرفانه و تنش‌زدای عمان را ادامه دهد، اما او در این زمینه با دو چالش فشارهای اقتصادی داخلی و فشارهای امارات روبرو است. افزایش نقش امارات در منطقه و تغییر موازنه در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه و روابط این کشور با دولت کنونی آمریکا و همچنین مشکلات اقتصادی عمان که در نتیجه کاهش بهای نفت به وجود آمده سبب شده مسقط در ایفای نقش منطقه‌ای با مشکل روبرو شود. این موضوع بر روی استقلال عمل عمان و ابتکار عمل‌های دیپلماسی این کشور تاثیرات ناگواری به همراه دارد. امارات در مقایسه با عمان جمعیت کمتری دارد اما دارای ثروت نفتی بیشتری نسبت به عمان است و این موضوع سبب شده است که امارات نسبتا نقش پر رنگ‌تری داشته باشد. عمان از طریق شبه جزیره «مسندم» بخش جنوبی تنگه هرمز را در کنترل دارد. این در حالی است که این شبه جزیره از هر سوی در احاطه امارات است و این کشور چشم طمع به این جزیره عمانی دارد. همچنین پرونده یمن در مسیر روابط عمان با امارات و عربستان چالش بزرگی است و با توجه به ورود نیروهای این دو کشور به استان «المهره» یمن در همسایگی عمان بر این چالش‌ها افزوده شده است. ساکنان این استان هم دارای روابط تاریخی، فرهنگی و قبیله‌ای با عمانی‌ها هستند. در شرایطی که در نتیجه دخالت نظامی امارات و عربستان به این منطقه بر دامنه فشارها علیه عمان افزوده می‌شود مسقط هم چاره‌ای جز در پیش گرفتن تقویت روابط با ساکنان المهره ندارد. در نتیجه این کشور به ۶۹ تن از افراد قبیله‌های «العطاس» و «بن عفرار» تابعیت داده است. در شرایطی که عمان کلیدهای ماموریت دیپلماسی در پرونده یمن را در دست دارد افزایش تنش‌ها و ادامه این تنش در نتیجه ادامه حضور نیروهای عربستان و امارات به ویژه نیروهای امارات در جزیره راهبردی «سقطری» یمن، این موضوع بر سیاست بی‌طرفانه عمان تاثیر خواهد داشت. با وجود چنین مسائلی خطر تاثیر جنگ یمن بر امنیت عمان وجود دارد و این موضوع چالش بزرگی برای پادشاه جدید عمان به شمار می‌رود.
به نوشته تارنمای اندیشکده «العربی» مصر، عمان به عنوان یک کانال دیپلماسی میان تهران و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در موازنه قدرت در منطقه خاورمیانه نقش برجسته‌ای را بازی کرده است. در سال‌های اخیر روابط تهران با عمان در عرصه‌های دیپلماسی، سیاسی و امنیتی تقویت شده است. این موضوع سبب شده است این گونه گمانه‌زنی شود که روابط ایران با عمان در دوره پادشاه جدید هم تقویت خواهد شد و این دو کشور حافظ میراث سلطان قابوس در روابط دوجانبه خواهند بود. از سوی دیگر شاید کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برای تاثیرگذاری بر سیاست عمان و دور شدن این کشور از تهران تلاش کنند. با این وجود اگر پادشاه جدید عمان پس از قابوس بتواند ثبات و همگرایی ملی را حفظ کند این کشور می‌تواند جلوی کشورهای خارجی را برای تاثیر گذاری بر رویکرد سیاست خارجی این کشور بگیرد.
به نوشته روزنامه «العرب» چاپ لندن، «کریستین دیوان» پژوهشگر «اندیشکده کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس» در واشنگتن گفت بازسازی موفقیت‌آمیز ساختار اقتصادی عمان با تکیه بر مردم و دوری از وابستگی به دیگر قدرت‌ها ضمانتی است تا عمان سیاست خارجی بی‌طرفانه خود را در دوران پادشاه جدید پیش ببرد.
پادشاه جدید و ادامه سیاست خارجی گذشته
با وجود اختلافات عمان با امارات و عربستان باز هم برخی کارشناسان مسائل عرب معتقدند، هیثم بن طارق پادشاه جدید عمان رویکرد سیاست خارجی سلطان قابوس را که از حدود پنج دهه قبل به عنوان کشوری بی‌طرف میان کشورها و گروه‌های منطقه عمل کرده است، ادامه خواهد داد
«مختار غباشی» معاون رئیس «اندیشکده سیاسی و راهبردی العربی» مصر می‌گوید سلطان هیثم ادامه دهنده سیاست سلطان قابوس است که کشوری بی‌طرف مانند سوئیس درست کرده است. سخت است که سیاستی را که طی ۵۰ سال سردمداری قابوس حکم فرما بود، تغییر داد. عمان صندوق پستی آمریکا و جهان غرب با ایران بود و این کشور همزمان با داشتن روابط مطلوب با تهران، در شورای همکاری خلیج فارس هم عضو بود و یکی از اعضای مهم این شورا است. دور از ذهن است که سیاست پادشاه جدید عمان با تغییرات دراماتیکی همراه باشد و عمان از چارچوب سیاست بی‌طرفی خارج شده و از یک محور فاصله گیرد و به محور دیگر وارد شود.
به نوشته تارنمای «مارب پرس» یمن، «سالم الجهوری» پژوهشگر مسائل عمان هم معتقد است که پس از سلطان قابوس، عمان از سیاست بی‌طرفانه خود درباره مسائل منطقه چشم‌پوشی نمی‌کند. سیاست عمان تغییر نخواهد کرد. حتی اگر چهره‌هایی که سیاست خارجی را مدیریت می‌کنند، تغییر کنند باز هم همان شیوه گذشته ادامه پیدا خواهد کرد. عمان می‌داند که با داشتن روابط استوار با دیگر کشورها و حفظ منافع مشترک می‌تواند پیشرفت کند و فرصت همکاری با دیگر کشورها را داشته باشد.
«بدر السیف» عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه کویت هم بر این باور است عمان در دوره هیثم همان سیاست گذشته را ادامه خواهد داد. خاندان حاکم عمان در انتخاب پادشاه جدید هم به همان گزینه قابوس راضی شدند. از این رو، طبیعی است که پادشاه جدید در سیاست خارجی این کشور همان راه گذشته را ادامه دهد. زیرا این رویکرد منافع بسیاری را برای عمان به دنبال داشت و توجیهی برای تغییر آن وجود ندارد.
هیثم بن طارق در نخستین نطق خود پس از انتخاب به عنوان پادشاه جدید عمان اعلام کرد که سیاست خارجی سلطان قابوس به ویژه کمک به حل اختلافات منطقه‌ای و همکاری کشورهای خلیج فارس را ادامه خواهد داد. با این حال نمی‌توان مولفه‌هایی چون تنش‌آفرینی برخی بازیگران خارجی و مشکلات داخلی عمان را در ادامه روند سیاست خارجی مسقط نادیده گرفت از جمله تنش‌های استان المهره یمن و فعال بودن برخی از اعضای گروه های تکفیری داعش و القاعده در خاک این کشور به ویژه در منطقه حضرموت و مرزهای مشترک یمن با عمان در بندر صلاله و استان ظفار و برخی مشکلات داخلی عمان که می‌تواند چالش‌هایی را برای سلطان جدید به همراه آورد.