رسانه‌ها در چنین شرایطی به دلیل در اختیار نداشتن منابع اطلاع‌رسانی دقیق و صریح خبرهای مختلفی را منتشر می‌کنند و پس از آن هم ناچار به انتشار تکذیبیه‌ها هستند. این وضعیت به طور قطعی ریشه در نبود مدیریت واحد و البته حرفه‌ای بر فعالیت‌های رسانه‌ای در شرایط مدیریت بحران دارد.
به عنوان مثال در شرایطی مانند شیوع ویروس کرونا در جامعه، رسانه‌ها باید بیشترین دسترسی را به مسئولان و اطلاعات مربوطه داشته باشند تا رسانه‌های غیررسمی در خلاء فضای اطلاع‌رسانی حرفه‌ای، اقدام به انتشار خبرهای غیرواقعی نکنند و جامعه نیز رسانه‌های معتبر را به عنوان کانون‌های اصلی اطلاع‌رسانی بشناسد، در چنین وضعیتی است که جلوی انتشار شایعات گرفته می‌شود.
شیوع کرونا در ایران و انتشار اطلاعات متفاوت درباره آمارها و وضعیت این بیماری در استان‌های مختلف یک بار دیگر جای خالی رسانه در نگاه مدیران مدیریت بحران را نشان داد و اثبات کرد که رسانه‌ها هنوز در مدیریت بحران جدی گرفته نمی‌شوند.
نبود خبرنگار تخصصی و حرفه ای و نداشتن اطلاع رسانی منسجم و هدفمند در زمان بحران از چالشهای اساسی کشور است. به تاکید این کارشناسان باید بحران‌ها را به گونه‌ای پوشش داد که کمترین خسران و بیشترین بازتاب را برای کشور داشته باشد این در حالی است که این مهم در کشور ما مورد توجه جدی قرار نگرفته است.
نداشتن راهبرد مشخص از سوی نهادهای مربوط و گسیختگی رشته ارتباطات باعث مشکلات زیادی در این بخش شده است و این چالشی است که باید با تدوین برنامه های اصولی از سوی کارشناسان امر رفع شود.
یکی از فرایند مدیریت بجران، اطلاع رسانی صریح، سریع و شفاف است که نتایج این بخش در حوادث گوناگون به تاکید صاحبنظران امر بر آسیب شناسی نظام اطلاع رسانی در این زمان تاکید دارند.
اطلاع رسانی منسجم و شفاف در هنگام وقوع حوادث طبیعی و غیر طبیعی مانع از بروز اختلال در روند ارائه اطلاعات به آسیب دیدگان و مردم خواهد شد.
اطلاع رسانی مداوم، مبنای موفقیت در مهار کرونا
اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی مداوم به اقشار مختلف جامعه در شرایط کنونی نیازی اساسی و ضروری برای مقابله با شیوع هرچه بیشتر کرونا محسوب می‌شود. این را استاد رشته جامعه شناسی دانشگاه اصفهان به ایرنا گفت.
مرتضی پدریان افزود: آموزش مداوم مباحث پزشکی و بهداشتی از طریق وسایل ارتباط جمعی مختلف و تبلیغات شهری، ساخت و عرضه برنامه‌های تلویزیونی و تولید و ساخت کلیپ و انتشار در فضای مجازی از راهکارهای اساسی در اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی درباره کووید-۱۹ به شمار می‌رود.
وی ادامه داد: استفاده از ظرفیت پرتاثیر شبکه‌های اجتماعی بدلیل ضریب نفوذ بالای آن بسیار سودمند خواهد بود و دیدگاه اشخاص را درباره بیماری و راهکاری جلوگیری از ابتلا به آن روشن‌تر می‌کند.
این پژوهشگر اجتماعی با تاکید بر اینکه نباید جو روانی منفی در جامعه ایجاد کرد، اظهارداشت: این امر نیازمند شفافیت هرچه بیشتر مسوولان با شهروندان و ارایه اخبار درست و حقایق و توضیح اقدامات و عملکردهاست.
پدریان اضافه کرد: اینکه مردم به گفته‌ها و خواسته‌های مسوولان و تصمیم گیران در شرایط کنونی اعتماد کنند امری ضروری است، زیرا بدون مشارکت آحاد جامعه نمی‌توان بر این اپیدمی چیره شد.
استاد جامعه شناسی خاطرنشان کرد: پیش بردن فضای جامعه به سوی آرامش و رعایت نکاتی که متولیان بهداشت و سلامت بر آن تاکید دارند باید با مشارکت همه جانبه و داوطلبانه مردم محقق شود تا تاثیر مثبت و فراگیر داشته باشد.
وی به دوری از شایعات بی اساس و عدم توجه به مطالب نادرستی که به دست کاربران در شبکه‌های اجتماعی منتشر می شود اشاره و تصریح کرد: خود شهروندان نیز باید با افزایش روحیه جمع گرایی و کمک به همنوع، همیاری و همکاری با دیگران را در رفتار خود لحاظ کنند.
این استاد دانشگاه همچنین از مردم خواست که از اخبار بدون منبعِ موثق دوری کنند و شایعات بی اساس را در شبکه‌های اجتماعی منتشر نکنند.
وی تاکید کرد: در شرایط کنونی جامعه و جو روانی که مشاهده می‌شود باید همه برای جلوگیری از ابتلا و شیوع ویروس تلاش کنند و با پرهیز از خودخواهی، کمک به همنوع را مد نظر قرار دهند.
انواع رسانه در ایران نیازمند باز تعریف است
مدرس علوم ارتباطات با بیان اینکه اطلاع رسانی هوشمند اصل اساسی و تعامل با ذینفعان است، در این خصوص گفت: اطلاع رسانی هوشمند در بخش بحران مثلثی است که شامل رسانه، فرماندهی مدیریت بحران و شهروند به عنوان مخاطب نهایی است.
عادل دهدشتی در گفت و گو با افزود: در دهه ۷۰ و ۸۰ به دلیل ضعیف بودن روابط عمومی سازمان هایی همچون هلال احمر و نهادهای دیگر بحران با مخاطراتی مواجه می شد.
وی بیان کرد : در آن زمان ۲ نهاد واحد برای اطلاع رسانی داشتیم که در شهرستان ها فرمانداران و در استان مدیرکل حوادث غیرمترقبه (مدیرکل مدیریت بحران کنونی) این کار را برعهده داشتند.
این مدرس دانشگاه اضافه کرد: طی ۱۵ سال اخیر به لحاظ وسعت کار در رسانه و ارتباطات اتفاقات بسیاری رخ داده که به قوی شدن روابط عمومی سازمان ها منجر شد تا آنها از کار خدماتی به کار رسانه ورود کنند.
دهدشتی ابعاد بحران را نیازمند بازنگری و بازتعریف دانست و گفت: سابقه های متعدد قبلی نشان می دهد ساختارمندترین بحران در کشور ما زلزله است که در این راستا شهروند در خصوص این رخداد آموزش دیده و رسانه ها تا حدودی با واژه های این حادثه آشنا هستند که متولیان امر وظایف شفاف تری در این خصوص برعهده دارند.
وی بحران ساختمان پلاسکو را علی رغم دلخراش بودن یکی از موفق ترین بحران ها در حوزه اطلاع رسانی ذکر و تصریح کرد: برای نخستین بار بحرانی در ۱۵ روز پخش آنلاین و یک نفر به عنوان سخنگو اطلاعات را بازگو می کرد که این فرد به چهره ملی تبدیل شد چرا که توانست حس روان شناسی و اعتماد را منتقل کند.
مدرس علوم ارتباطات با بیان اینکه سخنگو در مواقع بحران باید به یک چهره تبدیل شود، گفت: باید بدانیم چه کسی اطلاع رسانی در زمان بحران را برعهده دارد.
وی اضافه کرد: نهادهای کنترل کننده امداد از جمله آتش نشانی و هلال احمر نسبت به چهره های نظامی و امنیتی (در صورتی که در دستور کارشان باشد) در بحران مورد اعتمادتر هستند.
دهدشتی با بیان اینکه نبود ادبیات تخصصی در عامه مردم و خبرنگاران در زمان حوادث را پدیداری شایعات دانست و خاطر نشان کرد: باید پذیرفت که خبرنگار تخصصی در حوزه بحران نداریم که این ضعف در رسانه ها به خوبی مشهود است.
به گفته وی شبکه های اجتماعی و شهروند خبرنگاران رسمی (افرادی که انعکاس اخبار را مسئولیت اجتماعی می دانند) و خبرنگاران غیر رسمی (اتفاقات را سرگرمی می دانند) باید بازتعریف شوند.
این مدرس دانشگاه اضافه کرد: نیروهای بومی و مردمی منطقه مورد حادثه یا بحران در کنترل بسیاری از شایعات و اتفاقات محیط پیرامونی موثر است که به این موضوع توجه نکردیم.
وی با بیان اینکه در کشور ما در زمان بحران، المان و نمادها بی معنا است یعنی معنای نوار زرد و قرمزی که حوالی حادثه کشیده می شود، مشخص نیست، تصریح کرد: نه تنها شهروندان بلکه خبرنگاران هم از معنای این نمادها بی خبر هستند.
وی با اشاره به اینکه در حوزه اطلاع رسانی روزانه با پدیده های جدیدی روبه رو هستیم، تصریح کرد: در کشور ما اطلاع رسانی در زمان بحران تبدیل به زنگ هشدار شده و نه اطلاع رسانی قبل و نه بعد که باعث بدبینی و عدم اعتماد بین ذینفعان شده است.
دهدشتی با بیان اینکه روابط عمومی در تلاش برای جلوه دادن ویترینی خوب از سازمان مربوطه و رسانه به دنبال بررسی و نقد است، تصریح کرد: به همین نبود برداشت درست از وظیفه و تخصص درست از توصیف و قضاوت بیشتر زمان ها اخبار به اشتباه منتشر می شود که نیازمند تعامل و ارتباط است.
وی بیان کرد: خبرنگار بحران باید همچون روابط عمومی باشد، همان گونه که روابط عمومی به عنوان امین سازمان است در این حوزه تعدادی خبرنگار مرتبط هم باید به کار گرفته شوند اما در قبال فعالیت ها درست توصیف و قضاوت کند.
ضرورت افزایش سواد رسانه ای در مخاطب
جامعه‌شناس دیگری بر این باور است افزایش سواد رسانه‌ای در میان مردم در مواجهه با مسائلی مانند شیوع بیماری کرونا به اطلاع‌رسانی و آموزش هرچه بهتر جامعه از طریق شبکه‌های اجتماعی کمک می‌کند.
حسن ثقفیان در گفت و گو با ایرنا، افزود: بیشتر اطلاع رسانی‌ها در رویدادها و چالش‌هایی مانند شیوع ویروس کرونا از طریق شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شود بنابراین باید مردم روش استفاده درست از رسانه را به خوبی فرا بگیرند که این به معنای افزایش سواد رسانه‌ای است.
وی با بیان این که هنوز سواد رسانه‌ای چندان در جامعه ما بالا نیست، اظهارداشت: تک تک مردم از هر قشر و جنسی که هستند باید آموزش ببینند که در این گونه موارد چه رفتاری داشته باشند و جلوی انتشار اخبار و مطالب کذب و شایعه‌ها را بگیرند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه سواد رسانه‌ای در بلند مدت خود به خود ایجاد می‌شود، تصریح کرد: اما هرچه زودتر به این شاخص با ارائه آموزش‌های لازم برسیم برای جامعه نیز مفیدتر خواهد بود.
ثقفیان یکی از عوامل موثر در اطلاع رسانی در مواجهه با رویدادهایی مانند شیوع ویروس کرونا را اعتمادسازی بین مردم و مسوولان برشمرد و گفت: اگر مردم احساس کنند که مسوولان چنین موضوعی را ساده گرفتند و از ابتدا درباره آن شفاف، عمل و اطلاع رسانی نکردند، به سمت رسانه‌های خارجی می روند و شاید به آنها اعتماد بیشتری پیدا کنند.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد شهرضا، رفتار و واکنش مردم در مواجهه با بیماری کرونا را در مجموع مثبت ارزیابی کرد و افزود: بسیج عمومی و همدلی مردم در این زمینه نادر بود و همه یکصدا به اطلاع رسانی درباره پیشگیری از این بیماری و رعایت نکات بهداشتی پرداختند.
وی با اشاره به نقش انکارناپذیر مردم و شبکه‌های اجتماعی در بحران ها و چالش هایی مانند شیوع ویروس کرونا، خاطرنشان کرد: شاید به رعایت نکات بهداشتی در دست دادن و روبوسی و شستن دست ها در سال های گذشته در کشورمان چندان توجه نمی شد اما این روزها، مردم این موضوع را به خوبی رعایت می کنند و به طور مداوم در شبکه‌های اجتماعی درباره آن تذکر و گوشزد می‌دهند.
این استاد دانشگاه تاکید کرد که هرچه تعامل و اعتماد بین مسوولان و مردم بیشتر باشد و مردم به اخبار رسمی اعتماد کنند، بسیاری از بحران ها و چالش‌ها بهتر و زودتر حل می‌شود.
وی، لازمه این امر را اطلاع رسانی شفاف و به موقع به مردم دانست و اضافه کرد: اگر این مهم، رعایت نشود مردم دچار دوگانگی و ترس کاذب می‌شوند و اخبار رسمی را چندان جدی نمی‌گیرند.
ثقفیان درباره انتشار شایعه توضیح داد: شایعه در ۲ حالت سریع منتشر می‌شود، اول اینکه موضوع اهمیت بسیاری داشته و دوم اینکه ابهام در آن، باشد که در زمینه شیوع ویروس کرونا، هر ۲ عامل دخالت داشت و باعث شد که سریع شایعه‌ها پخش شود زیرا همه تشنه خبر هستند.
این جامعه شناس با بیان اینکه هرچقدر شفافیت در اطلاع رسانی باشد، ابهام و در نتیجه شایعه هم کاهش می‌یابد، خاطرنشان کرد: عده‌ای نیز در این فضا اقدام به جُک سازی کرده‌اند که بیشتر به دلیل تخلیه روانی ناشی از فشارهای زیاد روی افراد است.
وی از مسوولان خواست تا علاوه بر شفاف سازی در اطلاعات و اخبار مربوط به ویروس کرونا، اخبار خوب را نیز با عملکرد خوب به مردم منتقل کنند تا فضای ترس و واهمه در جامعه از بین برود و افکار عمومی به سمت فضای مثبت، مدیریت شود.
حساسیت به موضوع کرونا در همه طبقات جامعه لازم است
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری اصفهان گفت: مشارکت اجتماعی برای پیشگیری و مقابله با بیماری کرونا در این استان اجتناب ناپذیر و رعایت بهداشت فردی، همراهی با دستگاه‌های اطلاع رسانی و جلوگیری از شایعات از مهمترین وظایف عموم جامعه است.
حیدر قاسمی در گفت و گو با ایرنا افزود: مقابله با بیماری کرونا یک موضوع فراگیر است و باید آحاد جامعه در این امر مشارکت و همکاری داشته باشد.
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری اصفهان با اشاره به فعالیت ستاد مبارزه با کرونا در استان تصریح کرد: کمیته اجتماعی یکی از هفت کمیته زیر مجموعه این ستاد است که در حال فعالیت است.
وی با بیان اینکه آرامش بخشی در عین اطلاع رسانی محوریت اصلی حوزه اجتماعی است، ادامه داد: بخشی از فعالیت‌های این حوزه وظایف ذاتی دستگاه‌های عضو این کمیته است و بخشی هماهنگی‌های بین دستگاهی است.
قاسمی با اشاره به برگزاری جلسات این کمیته، تصریح کرد: خوشبختانه حساسیت لازم در جامعه در خصوص بیماری کرونا برای آحاد جامعه به ویژه طبقات متوسط رو به بالا بوجود آمده است.
مسوول کمیته اجتماعی ستاد استانی مبارزه با بیماری کرونا در اصفهان افزود: تاکید بر اطلاع رسانی شفاف، دقیق و بروز از مباحث مطرح شده در این جلسات بود و بر این اساس محتوای لازم توسط دانشگاه علوم پزشکی اصفهان تولید خواهد شد.
وی اضافه کرد: ارتباط آموزش و پرورش با اولیا دانش آموزان در این ایام از طریق پیام رسان های مختلف برقرار خواهد بود و علاوه بر پیگیری های آموزشی و درسی، پیام‌های توصیه‌ای و آرامش بخشی را به خانواده‌ها منتقل خواهد شد.
قاسمی بیان کرد: در حوزه ورزش و جوانان این اداره کل با بهره‌گیری از ظرفیت سمن‌ها و تشکلها و هیات‌های ورزشی علاوه بر اطلاع رسانی، آرامش بخشی در سطح جامعه به ویژه حوزه جوانان و ورزشکاران را در دستور کار دارد.
وی به فعالیت های کار، تعاون و رفاه اجتماعی اشاره و اضافه کرد: در این بخش با توجه به ارتباط مستقیم با بخش کارگری، اطلاع رسانی و آرامش بخشی به این قشر در قالب بسته‌های فرهنگی و آموزشی در دستور کار قرار گرفته است.
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار اصفهان ادامه داد: همچنین نهادها و سازمان‌های حمایتی موظف شدند علاوه بر تسریع در ارائه بسته‌های حمایتی به خانواده‌های هدف، بسته‌های فرهنگی و آموزشی در خصوص این بیماری و اقلام بهداشتی و حفاظتی در اختیار این خانواده‌ها قرار دهند.
قاسمی با اشاره به حضور برخی اتباع افغانستان در اصفهان، اظهارداشت: تصمیم بر این شد که از طریق دفتر اتباع امور خارجه، تولیدات محتوایی و آموزشی در اختیار این افراد قرار گیرد و همچنین برخی نقل و انتقالات این اتباع با همکاری نیروی انتظامی و دادستانی اصفهان متوقف شود.
وی به ضرورت فعالیت در حوزه فضای مجازی اشاره کرد و ادامه داد: این فضا از یک سو می‌تواند ظرفیتی برای اطلاع رسانی و ارائه هشدارها مورد استفاده قرار گیرد و از سوی دیگر محیطی برای تولید از جمله شایعات است که قرار شد دستگاههایی که در این زمینه وظیفه دارند با کسانی که به صورت سازمان یافته در این فضا فعالیت منفی دارند با قاطعیت برخورد کنند.
سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، شمار تعداد قطعی مبتلایان به ویروس کرونا در این استان به‌جز شهرستان‌های کاشان و آران و بیدگل را تا هفدهم اسفند، ۲۳۴ نفر اعلام کرد.
آمار شهرستان‌های کاشان و آران و بیدگل توسط دانشگاه علوم پزشکی کاشان ارائه می‌شود هرچند امروز وزارت بهداشت، تعداد کل مبتلایان به ویروس کرونا در استان اصفهان(مجموع اصفهان و کاشان) را ۴۸۴ نفر اعلام کرد که بر این اساس، اصفهان پس از استان‌های تهران، قم، مازندران و گیلان در رتبه پنجم ابتلا به این بیماری قرار دارد.
آرش نجیمی روز شنبه در گفت و گو با ایرنا افزود: تا هفدهم اسفند از ۸۶۷ نمونه مشکوک گرفته شده در استان اصفهان به جز شهرستان‌های کاشان و آران و بیدگل، جواب آزمایش ۲۳۴ مورد ابتلا به کرونا، مثبت و قطعی و جواب ۶۳۳ مورد منفی بود.