ورود به هزاره جدید و تجربه تمامی انسان‌ها در این جهان اثیری در قرن بیست‌ویکم مترادف با معنای آشنای این روزها یعنی دامنه گسترده فضای مجازی و قابلیت رسانه‌هایی است که از طریق این فضا، جهانی متفاوت؛ گسترده و بدون مرز را در اختیار مخاطبان قرار داده‌اند.
در کنار تمام فراز و فرودها و شیوه‌های مختلف استفاده از فضای مجازی، مفهوم آموزش‌های مکمل در کنار شیوه آموزش سراسری و متمرکز در تمامی مقاطع تحصیلی اعم از ابتدایی؛ دبیرستان و آموزش عالی طی یک دهه اخیر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اصول در جایگاه پیشبرد اهداف علمی تمامی جوامع پیشرفته و توسعه‌یافته جای خود را باز کرده است.
تجربه منحصر به فرد ایران در حوزه آموزش‌های مکمل
هرچند اگر بخواهیم به سال‌های نه‌چندان دور سفری کنیم، کشورمان ایران در حوزه منطقه خاورمیانه و حتی در منطقه آسیا از جمله کشورهای پیشرو در استفاده کردن از امکانات فضای رسانه‌ای در مواجهه با مفهوم آموزش های مکمل بوده است. برای اثبات این مدعا کافی است به دهه نخست پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی بازگردیم. جایی‌که تنها چند ماه بعد از به بار نشستن جریان انقلاب اسلامی و سرنگونی رژیم پهلوی، دشمنان انقلاب و مردم آزادی‌خواه ایران با حمایت از لشکر بعث؛ هجوم و هجمه‌ای هشت‌ساله را به کشورمان تحمیل کردند و در این میان مفهوم مقاومت در کنار تمامی تلخی‌ها و شیرینی‌هایش، فصلی از تاریخ معاصر کشورمان را به خود اختصاص داد.
در سال‌های جنگ، خون، آتش، شهادت، ایثار و مقاومت؛ تعطیلی مدارس به واسطه بمباران و موشک‌باران رژیم بعث، دغدغه‌ای مهم به نام مساله آموزش را در کشورمان به خود اختصاص داد.
اینجا بود که پای صدا و سیما برای قدم گذاشتن در شیوه نوین آموزش یعنی آموزش‌های مکمل (آموزش از راه دور) پای خود را میان خانواده‌ها، فضای آموزش ابتدایی و متوسطه کشور باز کرد و سهم مهمی در برطرف کردن دغدغه نظام آموزش و پرورش، فضای آموزشی، خانواده‌ها و دانش‌آموزان کشورمان ایفا کرد.
آموزش مکمل؛ رسانه و فضای مجازی
این روزها نیز که کشورمان ایران مانند بیش از ۶۰ کشور دیگر جهان درگیر ویروس کرونا (کووید-۱۹) شده، بار دیگر فضای حاکم تعطیلات که به دستور برنامه‌ریزان کلان کشور در راستای مقابله با شیوع این ویروس در دستور کار قرار گرفته است؛ فضای آموزشی کشورمان را در پایه‌های ابتدایی، متوسطه و آموزش عالی با آسیب مواجه کرده است.
آسیبی که بار دیگر زنده‌کننده دغدغه‌های آموزشی معلمان، استادان، خانواده‌ها و از سوی دیگر دانشجویان و دانش‌آموزان کشور شده است؛ اما بار دیگر با بهره‌گیری از تجربه دهه نخست انقلاب، این‌بار مسئولان و دست‌اندرکاران فضای رسانه‌ای و نظام آموزش‌وپرورش کشور با بهره‌گیری از رسانه تلویزیون و بهره‌بردن گسترده‌تر از فضای مجازی تصمیم گرفته‌اند تا تجربه گذشته را این‌بار با نگاهی عمیق‌تر و ضریب نفوذ بالاتری اجرا کنند.
تجربه‌ای که از شنبه - ۱۰ اسفند ماه - در شبکه آموزش کشور کار خود را آغاز کرده است و طی همین چند روز توانسته اقبال بالایی را از سوی دانش‌آموزان و والدین آنها و همچنین مسئولان و متولیان امر آموزش کشورمان با خود به‌همراه داشته باشد.
برای آشنایی هرچه بیشتر با این اتفاق و آنچه که از گذشته تا به امروز در فضای بهره‌بردن از شکل رسانه‌ای در قالب آموزش‌های مکمل و افزوده شدن فضای مجازی به یاری مسئولان آمده با مسعود احمدی افزادی مدیر شبکه آموزش سیما به گفت‌وگو پرداختیم تا از چندوچون و کم‌وکیف این اتفاق بیشتر آگاه شویم. حاصل آن در ادامه از خاطر مخاطبان می‌گذرد.
آموزش مکمل، تجربه شیوه نوین در امر آموزش
مدیر شبکه آموزش، گفت: اتفاقات و حوادثی مانند سیل، زلزله یا آلودگی هوا از جمله اتفاقات و بلایای طبیعی هستند که تعطیلی کشورها، شهرها و مناطقی از جهان را با خود به‌همراه داشته و دارند و ایران نیز چنین تجربیاتی را طی سال‌های پیشین پشت سر گذاشته است.
این روزها نیز به واسطه گسترش ویروس کرونا در کشورمان با تمهیدات مسئولان شاهد تعطیلی فضای آموزشی کشورمان در مقاطع ابتدایی، متوسطه اول و دوم، کار و دانش و آموزش عالی هستیم و همین مسئله بار دیگر مسئولان و دست‌اندرکاران رسانه ملی و وزارت آموزش و پرورش را برای بهره‌بردن از فضای امکانات آموزشی در قالب شکل رسانه‌ای و آموزش‌های مکمل و عقبه ایران در بهر بردن از چنین فضاهایی را مجاب کرد تا بار دیگر با نگاهی دقیق‌تر به این امر همت گمارند.
برقراری فرصت برابر و عدالت آموزشی
مسعود احمدی افزادی، تصریح کرد: آموزش مکمل در شبکه آموزش به صورت جدی و عملیاتی طی شش ماه گذشته با همیاری شورای عالی اندیشه‌ورزی برای برقراری فرصت برابر و عدالت آموزشی در دستور کار قرار گرفته بود؛ اما با هجوم ویروس کرونا در کشورمان و تعطیلات نظام آموزشی در دو مقطع آموزش‌وپرورش و آموزش عالی، شورای اندیشه‌ورزی با همیاری و تعامل وزارت آموزش و پرورش تلاش کرد تا هرچه سریع‌تر مفهوم آموزش مکمل را با عقبه‌ای که پیش‌تر در سال‌های جنگ تحمیلی و طی ماه‌های اخیر بعد از پشت سر گذاشتن نگاه‌های کارشناسی داشته به اجرا برساند.
وی با اشاره به جلسه روز سه‌شنبه - ۶ اسفندماه - که با حضور میرباقری معاون سیما و حاجی‌میرزایی وزیر آموزش و پرورش برگزار شد، گفت: در آن جلسه علاوه بر اسناد پژوهشی و عملیاتی شش ماه شورای اندیشه‌ورزی سیما برای بهربردن از فضای آموزش‌های مکمل در قالب شکل رسانه‌ای؛ معاون متوسطه و ابتدایی آموزش‌وپرورش نیز برنامه‌های خود را برای بهر بردن از فضای رسانه‌ای برای برطرف ساختن خلل و آسیبی که تعطیلات به واسطه ویروس کرونا در نظام آموزشی کشور ایجاد کرده ارائه دادند.
احمدی افزود: از شنبه - ۱۰ اسفندماه - به شکل فشرده و هشت ساعت برنامه زنده، شبکه آموزش کار خود را برای تمامی مقاطع ابتدایی، متوسطه اول، متوسطه دوم و کارودانش آغاز کرد.
هشت ساعت برنامه زنده آموزشی؛ تجربه‌ای منحصر به فرد در جهان
مدیر شبکه آموزش سیما با بیان آنکه هرچند در تمام جهان شکل و شیوه استفاده کردن از رسانه برای بهره‌بردن از آموزش‌های مکمل در قالب برنامه‌های تولیدی صورت می‌گیرد خاطرنشان کرد: اما برای از دست ندادن زمان و عدم ایجاد فاصله هرچه بیشتر میان فضای آموزشی دانش آموزان با روزها و هفته‌هایی که درحال سپری کردن آن تا رسیدن به تعطیلات نوروز هستیم، برای نخستین بار در جهان و در قالب تجربه‌ای منحصر به فرد؛ هشت ساعت برنامه زنده را با تمام سختی‌ها و مشقاتی که پخش برنامه زنده در حوزه آموزش می‌تواند داشته باشد آغاز کردیم و خوشبختانه طی همین بازه زمانی توانسته‌ایم موفقیت‌ها و خرسندی فراوانی را از سوی مسئولان و دست‌اندرکاران وزارت آموزش‌وپرورش و خانواده‌ها و دانش‌آموزان داشته باشیم.
مطالب آموزشی با استناد به پویش‌های آموزش و پرورش ارائه می‌شود
مدیر شبکه آموزش در پاسخ به این دو پرسش که مطالب درسی با توجه به شیوه‌های مختلف آموزشی در کشورمان چگونه به شکل یکپارچه انتخاب و توسط معلمان و استادان منتخب به دانش‌آموزان انتقال پیدا می‌کند و همچنین نحوه انتخاب معلمان و استادان بر عهده معاونت سیما بوده یا آموزش و پرورش گفت: با توجه به پویش‌های صورت‌گرفته از سوی وزارت آموزش‌وپرورش و روزها و ماه‌های سپری‌شده از سال تحصیلی ۹۸ – ۹۹، طبق اطلاع پژوهشگران، چیزی حدود ۷۰ درصد از سرفصل‌های دروس مختلف در تمامی مقاطع ابتدایی؛ متوسطه اول؛ دوم و کاردانش پشت سر گذاشته شده است.
به همین دلیل معلمان و استادان حاضر در برنامه‌های آموزشی مکمل شبکه سیما با لحاظ پشت سر گذاشتن ۷۰ درصد سرفصل‌های آموزشی مطالب آموزشی خود را آغاز کرده‌اند. ولی به فراخور بحث با توجه به اهمیت موضوع آموزش به فصل‌های پیشین مطالب درسی نیز برای مرور و دوره دانش‌آموزان ارجاع می دهند.
انتخاب معمان و استادان بر عهده آموزش‌وپرورش است
احمدی همچنین درباره نحوه انتخاب معلمان برای حضور در برنامه های آموزش مکمل شبکه آموزش سیما خاطرنشان کرد: آن‌چنان که پیش‌تر اشاره شد معاونان ابتدایی و متوسطه آموزش‌وپرورش به‌عنوان بازوی اجرایی وزارت آموزش‌وپرورش در کنار شبکه آموزش کار انتخاب معلمان و استادان برجسته حاضر در کشور برای حضور در برنامه‌های آموزش مکمل شبکه آموزش سیما را در دستور کار داشتند. انتخاب این استادان بر اساس تجربه، سابقه و پیشینه حرفه‌ای و حضور آنها در تالیف کتب آموزشی مقاطع مختلف تحصیلی صورت گرفته است.
مافیا نه؛ به عدالت آموزشی توجه می کنیم
مدیر شبکه آموزش سیما همچنین در پاسخ به این مسئله که آیا انتخاب چنین معلمانی در آینده باعث شکل‌گیری نگاه مافیایی در مساله آموزش کشور نمی‌شود تاکید کرد: به مافیا و شرایط مافیایی وقعی نمی نهیم؛ چراکه اهمیت آموزش به‌عنوان اصلی‌ترین عنصر در شرایط فعلی مدنظر بوده است.
اگر نگاهمان را بر مبنای آموزه‌های بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره) استوار کنیم که یکی از اصلی‌ترین ستون‌های گفتمان فرهنگی انقلاب را مفهوم آموزش دانسته و رسانه ملی را دانشگاه عمومی خطاب کرده‌اند مشخص است که در این زمینه وظیفه و رسالت ما تلاش برای پیشبرد اهداف آموزشی و جبران خلأ و آسیب تعطیلات در فضای آموزشی کشورمان است.
وی یادآور شد: در این راستا با نگاه بر کیفی‌ترین مسیر و تعامل مستقیم با وزارت آموزش‌وپرورش در راستای تحقق رسالت آموزشی خود و توان‌مندی‌های تلویزیون گام برداشته‌ایم. نباید فراموش کنیم که در دهه نخست انقلاب و سال‌های حماسه جنگ حق علیه باطل، علاوه بر محدود بودن شبکه‌های سیما میزان پخش و تولید برنامه نیز ساعت‌های محدودی داشت اما امروز با ضریب نفوذ ۹۸ درصدی تلویزیون میان عموم خانواده‌ها، فضای پخش ۲۴ ساعت و همچنین فضای مجازی دست ما برای گام برداشتن عینی، متقن و علمی در حوزه آموزش‌های مکمل با استفاده از رسانه‌های مختلف دیداری و مجازی باز است و این مسیر می‌تواند کارنامه موفقی را در حوزه نظام آموزش مکمل برای کشورمان، دانش آموزان و فضای علمی و آموزشی ایران با خود به‌همراه داشته باشد.
نرم‌افزار هفت؛ ابزار تعامل مستقیم و برخط دانش آموزان و معلمان
احمدی در پاسخ به پرسش دیگر ایرنا درباره استفاده کردن از امکانات فضای مجازی برای بالا بردن بهره‌وری برنامه‌های آموزش مکمل شبکه آموزش سیما گفت: طبق همکاری با متخصصان فضای نرم‌افزاری کشور، نرم‌افزار هفت را به شکل انحصاری برای موضوع آموزش مکمل طراحی کرده‌ایم. علاقه‌مندان و دانش‌آموزان و خانواده‌ها می‌توانند با بارگذاری این نرم‌افزار در تلفن همراه خود یا سایر ابزار دیجیتالی خود به شکل برخط، زنده و مستقیم با معلمان در ارتباط با طرح پرسش‌هایشان با موضوع مفاهیم آموزش داده شده در شبکه سیما در ارتباط باشند.
جهاد علمی شعار ما در فضای مجازی است
وی ادامه داد: این نرم‌افزار که در نوع خود نمونه و بدیلی میان نرم‌افزارهای آموزشی کشور ندارد توسط متخصصان امر آموزش و حوزه فناوری اطلاعات طراحی شده است. هدف و شعار آن جهاد علمی برای پیشبرد اهداف آموزشی کشور است.
به گفته احمدی؛ جمع کثیری از معلمان نخبه، خبره و برگزیده به شکل زنده و مستقیم پاسخ‌گوی پرسش‌های خانواده‌ها و دانش‌آموزان در ارتباط با مفاهیم آموزش داده شده در برنامه‌های شبکه آموزش سیما خواهند بود. اتفاقی که همکاری و تعامل فضای رسانه دیداری چون تلویزیون و فضای مجازی را با خود به‌همراه دارد.
سامانه تلوبیون، رسانه همیشه همراه دانش‌آموزان
مدیر شبکه آموزش با تاکید بر آنکه همچنین تارنمای - وب سایت - تلوبیون نیز به‌عنوان سامانه انحصاری پخش برنامه‌های شبکه‌های مختلف سیما با فاصله‌ای کوتاه برنامه‌های آموزشی شبکه آموزش را روی این تارنما بارگذاری می‌کند تا دانش‌آموزان و والدینی که بنا به هر دلیلی فرزند آنها فرصت دیدن برنامه زنده آموزشی را از دست داده، بتواند از طریق این سامانه به بسته تصویری برنامه آموزشی دسترسی داشته باشد.
زمان بندی برنامه‌ها با استناد به استاندارهای نوین آموزشی تدوین شده است
احمدی همچنین در پاسخ به پرسش دیگر ایرنا مبنی بر فضای ۲۰ تا ۲۵ دقیقه‌ای برنامه‌های آموزشی و زمان کوتاه‌مدت این برنامه‌ها؛ ضمن تاکید بر آنکه سوال هوشمندانه ای مطرح شده است گفت: نباید فراموش کنیم که در شکل نوین نظام آموزشی در کلاس‌های درس بازه زمانی ۴۵ تا ۷۵ دقیقه‌ای بر حسب درس، مفاهیم و سرفصل‌های دروس از سوی وزارت آموزش‌وپرورش تبیین و برنامه‌ریزی شده‌است.
در این میان حداکثر زمان انتقال اطلاعات از سوی معلم به دانش‌آموزان بازه زمانی ۲۰ تا ۲۵ دقیقه‌ای است و باقی زمان به پرسش و پاسخ و گفت‌وگوی دانش‌آموزان با معلم برای برطرف ساختن سوالات و اشکالات ذهنی آنها بازمی‌گردد. ما نیز برنامه‌های آموزشی را بر همین مبنا طی بازه زمانی ۲۰ تا ۲۵ دقیقه‌ای تنظیم کرده‌ایم و برای فضای پاسخ‌گویی نیز نرم‌افزار برخط هفت را که به شکل زنده پاسخ‌گوی آنی و لحظه‌ای پرسش‌های دانش‌آموزان در ارتباط با برنامه‌های پخش‌شده شبکه آموزش است را راه‌اندازی کرده‌ایم.