چندی پیش بود که با شیوع ویروس کرونا در کشور، معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در بخشنامه‌ای به روسای دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی بر ضرورت بهره‌گیری از انواع روش‌های برخط و برون خط، همچنین ظرفیت فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مجاز برای تداوم فعالیت‌های آموزشی تأکید کرد.
همچنین در بخشنامه علی خاکی صدیق به روسای دانشگاه ها آمده است: با توجه به شیوع ویروس کرونا در برخی مناطق کشور و لزوم تصمیم‌گیری شایسته درباره فعالیت‌های آموزشی به گونه‌ای که ضمن انجام اقدامات پیشگیرانه، شاهد کمترین آسیب، وقفه و کاستی در سطح دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی کشور باشیم، به آگاهی می‌رساند فعالیت عادی دانشگاه‌ها در مسیر فعالیت‌های پژوهشی دانشجویان، انجام پروژه‌های تحصیلات تکمیلی و دفاعیه‌ها تا پایان سال‌جاری می‌تواند به روال معمول ادامه یابد؛ اما در زمینه برگزاری کلاس‌های درس به شیوه غیرحضوری، دانشگاه‌ها و موسسات می‌توانند با توجه به شرایط و امکانات دانشگاه، فعالیت‌های آموزشی خود را مدیریت کرده و به انجام رسانند.
با توجه به بخشنامه فوق کلاس های دانشگاه های کشور به صورت الکترونیکی و غیرحضوری تا عید نوروز در حال برگزاری است؛ همچنین برای مقابله با شیوع ویروس کرونا خوابگاه های دانشجویی، کنفراس ها و همایش ها تا اطلاع ثانوی تعطیل است.
اما سوال این است که آموزش عالی ما در استفاده از ابزارهای الکترونیکی تا چه اندازه موفق بوده و آیا آموزش مجازی در دانشگاه ها از کیفیت و موفقیت لازم برخوردار است یا خیر؟
آموزش مجازی چیست؟
آموزش رایانه ای اگر از طریق اینترنت باشد، آموزش شبکه ای و اگر از طریق فناوری اطلاعات باشد، آموزش مجازی نامیده می شود. نخستین گام در راستای آموزش مجازی فرهنگ سازی برای ایجاد اعتماد و باور در مردم نسبت به کیفیت بالای آموزش و مدرک آن است.
موانع آموزش مجازی
در بسیاری از کشورهای جهان سال هاست که آموزش مجازی شکل گرفته و اجرا شده اما توسعه واقعی این آموزش در ایران به زمانی برمی گردد که اینترنت جهانی شد.
در ایران دانشگاه های صنعتی شریف، امیرکبیر، علم و صنعت، فردوسی مشهد و علامه طباطبایی در این راه پیشگام هستند. مهمترین موانع تحقق این نوع آموزش فراهم نبودن زیربسترهای مخابراتی، نیروی انسانی متخصص در تدوین برنامه آموزشی، عدم تدوین استراژی مشخص، کیفیت محتوای آموزش و عدم گسترش فرهنگ استفاده از (آی _تی) است.
آموزش چهره به چهره در مقابل آموزش الکترونیکی
حسین زارع، عضو هیات علمی دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی روز پنجشنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا اظهار داشت: یکی از ویژگی های بارز هر پدیده بحرانی عدم آمادگی شیوه های مقابله ای در جهات مختلف است.
وی ادامه داد: مراکز آموزشی باید از قبل آمادگی نسبی در خصوص آموزش مجازی می داشتند. اما به دلیل دیر بازده بودن، دانشگاه ها و در کل سیستم های دولتی در ابتدا با مشکلاتی مواجه شدند اما به مرور زمان خود را با شرایط بحرانی سازگار و مقدماتی را ایجاد کردند که از عوارض و پیامدهای نامطلوب پدید کاسته شد.
این عضو هیات علمی دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی تصریح کرد: مدارس و دانشگاه های خصوصی در مراحل اولیه با انجام پایش و ارزیابی راه حل هایی یافتند اما مدارس دولتی نتوانستند این موضوع را به راحتی کنترل کنند.
زارع عنوان کرد: اساس آموزش به خصوص آموزش عالی در کشور «چهره به چهره و حضوری» است. دانشگاه مبتنی بر ساختمانی به نام دانشگاه و حضور دانشجو در کلاس است. این حضور به قدری پررنگ است که ما در بدنه آموزش عالی قانونی تحت عنوان حضور فیزیکی برای اعضای هیات علمی خود داریم اما «ایده حضور مساوی با آموزش» در هر مسئله ای پاسخگو نیست.
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور عنوان کرد: دلیل عدم آمادگی نظام آموزشی ما در آموزش مجازی در زمان بحران تعاریف آموزشی به صورت چهره به چهره است که حتی چابکی و انعطاف پذیری که نظام های آموزشی باید داشته باشند، ندارند.
وی گفت: نظام های آموزشی زیرساخت های فنی خود را به صورت آماده باش ندارند در حالی که دانش فنی لازم در زمینه وجود دارد اما این دانش به حالت آماده باش درنیامده است.
زارع با بیان اینکه در حال حاضر با بحران شیوع بیماری کرونا رو به رو هستیم، اظهار داشت: ممکن است در یک بازه زمانی ۶ ماهه پدیده مهاجرت خارج به داخل صورت بگیرد و سه میلیون نفر وارد جامعه ما شده و نظام آموزشی باید یک میلیون از این افراد واجب التعلیم را آموزش دهد، در چنین شرایطی نظام آموزشی ما هیچگونه آمادگی ندارد.
راهکارهای ترمیم آسیب های سیستم آموزشی
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور تصیح کرد: با برگزاری کلاس ها به صورت مجازی در راستای مقابله با شیوع ویروس کرونا به سیستم آموزشی ما آسیب جدی وارد نشد زیرا نظام دانشگاهی در شروع نیم سال دوم تحصیلی بود و یک هفته نیز کلاس ها تشکیل شد.
وی گفت: می توان با همین تقویم آموزشی که در دانشگاه ارائه شده است خلل و آسیب های وارد شده را جبران کرد اما اگر این بحران پس از فروردین برطرف نشود، می تواند چند هفته از زمان تابستان را به تقویم آموزشی اختصاص داد.
این عضو هیات علمی دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی عنوان کرد: به طور کلی با انجام چند روش ترمیمی مثل آموزش غیرحضوری و افزودن زمان بیشتر به تقویم آموزشی آسیب ها در نیمسال دوم ترمیم می شود.
نظر وزارت علوم چیست؟
معاون آموزشی وزیر علوم پیش تر در گفت و گو با ایرنا درباره برگزاری کلاس های مجازی گفته است در زمانی که کلاس های حضوری دانشگاه ها تعطیل شد، ادامه برقراری آموزش به صورت الکترونیک در دستور کار دانشگاه ها قرار گرفت که تاکنون پیشرفت های خوبی داشتند.
علی خاکی صدیق افزود: در تماس با دانشگاه ها، اکثریت موفق به برگزاری کلاس های مجازی شده اند و امیدوارم همه دانشگاه ها این دوره ها را فعال کنند؛ مطرح شدن کرونا یک فرصت برای کشور است که این قبیل خدمات را آماده کنیم؛ آموزش الکترونیکی یک شیوه خوب است که باید توسعه دهیم.
به گزارش ایرنا، تاکنون اکثریت دانشگاه‌های کشور به خصوص سراسری، پیام نور و آزاد اسلامی در حال برگزاری کلاس‌های خود به صورت غیرحضوری و الکترونیکی تا پایان اسفند ماه هستند.
کلید بحرانی که مهجور مانده
فناوری اطلاعات و ارتباطات و حرکت از جوامع سنتی به جوامع اطلاعاتی تمامی ابعاد و نیازمندی های بشری را تحت تاثیر قرار داده است. روش آموزش نیز تابع چنین تغییر و تحولاتی بوده اند بهره گیری از آموزش مجازی با استفاده از روش های جدید موجبات کارایی و اثربخشی بیش از پیش نظام های آموزشی در جوامع بشری را فراهم می کند.
در کشور ما نیز برنامه ریزی به منظور بهره گیری از چنین روش هایی در اجرای آموزشی اعم از آموزش های مدرسه ای، حرفه ای و تخصصی ضروری است اما تا پیش از زمان وقوع بحران کرونا توجه چندانی به این موضوع نشده بود و مسئولان آموزشی کشور نیز خود را موظف به آموزش این مهارت به دانشجویان و دانش آموزان نمی دانستند.