استان ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار نفری خراسان رضوی با افزون بر دو میلیون و ۲۰۰ هزار دانش‌آموز در مقاطع سه‌گانه تحصیلی که حدود ۹ درصد جمعیت دانش‌آموزی ایران را شامل می‌شود یکی از حوزه‌های جغرافیایی عمده کشور در تجربه جدید آموزش مجازی از راه‌دور است.
گرچه بحران بیماری همه‌گیر کرونا سبب توقف فعالیت مدارس به منظور پیشگیری از شیوع بیماری شد اما آغاز فعالیت مدرسه مجازی برای جبران این خلاء به عنوان راهکاری برای تبدیل تهدید به فرصت، خود زمینه‌ساز رشدی دیگر در عرصه آموزش کشور شده است.
"آموزش از راه دور در قالب فضای مجازی به صورت برخط (آنلاین) یا آفلاین، راه‌اندازی سامانههای الکترونیکی آموزش در سطوح استانی و منطقه‌ای برای استمرار تعلیم و تربیت دانش‌آموزان و دانشجویان با ارائه دروس مقاطع مختلف تحصیلی" شیوه‌ای است که گرچه پیش از این هم در قالبهای خاص و محدود مورد استفاده بوده اما تحت شرایط بحران شیوع بیماری کرونا برای نخستین بار در ایران به طور عام به کار گرفته شده است.
این روش که در وضعیت بحرانی کنونی تنها راه ممانعت از توقف فعالیت آموزش و پرورش در کشور شناخته می‌شود در همین مدت کوتاه از اجرا، نشان داد نه تنها آموزش و پرورش تعطیل‌بردار نیست بلکه آموزش مجازی با وجود آسیبها و کاستیهای احتمالی در مجموع به عنوان ابزاری برای تداوم آموزشهای اجباری و حضور دانش‌آموزان در فضای آموزش، اقدامی لازم و ضروری برای توسعه دانش و توان‌افزایی نسل آینده است.
مدرسه مجازی زمینه‌ساز انقلاب در آموزش و پرورش
مدارس مجازی سوای شرایط بحرانی کنونی، پدیده‌ای به سرعت در حال رشد در سطح جهان است تا آنجا که نمود انقلاب آموزشی در عرصه آموزش و پرورش محسوب می‌شود.
اصطلاح “دبیرستان مجازی یا مدارس مجازی” به طور عمومی به هر موسسه آموزشی اطلاق می‌شود که دروس و آموزشها را از طریق فضای مجازی یا روشهای تحت وب (web محوری) ارائه می‌کنند. مدارس مجازی بخشی از برنامه‌ای گسترده موسوم به آموزش الکترونیکی (e-learning) است که نه تنها به منظور آموزش از راه دور بلکه در جهت استفاده عمومی از فناوریهای آموزشی و اطلاعاتی برای کمک به یاددادن و یادگرفتن در حال افزایش است.
بر این اساس اصلی‌ترین هدف آموزشهای مجازی "کاهش اتلاف زمان در مقابل یادگیری حداکثری" است. همچنین این آموزشها به دلیل همراه داشتن پیوست رسانه‌ای و ابزارهای نوین اطلاع‌رسانی می‌تواند نیازها را به خوبی برطرف کند.
مزایای مدارس مجازی
مدیرکل آموزش و پرورش خراسان رضوی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: مدرسه مجازی یک واحد آموزشی است که با استفاده از رایانه، خطوط تلفن، ارتباطات اینترنتی و تولید محتوای الکترونیکی محتوای آموزشی را به یادگیرندگان به صورتی ارایه می‌کند که تا حد زیادی مشابه آموزش حضوری و چهره به چهره باشد. ارتباط معلم و دانش‌آموز در این چارچوب مستقیم نیست اما به شکلی برقرار می‌شود که دو طرف تعامل آموزشی یکدیگر را حس کرده و تصور نمایند در یک مدرسه واقعی در حال آموزش هستند.
قاسمعلی خدابنده افزود: در مدرسه مجازی محدودیت جغرافیایی وجود ندارد به طوری که یک دانش‌آموز در هر نقطه جغرافیایی می‌تواند در مدرسه مجازی نقطه دیگری از کشور یا جهان ثبت‌نام کرده و ادامه تحصیل دهد لذا هر فعالیت جاری در مدرسه واقعی، در مدرسه مجازی نیز قابل اجراست.
وی ادامه داد: دانش‌آموز در شیوه آموزش مجازی با استفاده از این امکان می‌تواند با معلمان ارتباط برقرار کرده و تکالیف خود را دریافت کند. همچنین می‌تواند این تکالیف را همزمان انجام داده یا آنها را در رایانه شخصی و گوشی تلفن هوشمند همراه خود ذخیره کرده و هر وقت فرصت کرد آن را انجام دهد.
مدیرکل آموزش و پرورش خراسان رضوی گفت: پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان نیز از این طریق به راحتی مورد سنجش، ارزیابی و اطلاع معلم و والدین قرار می گیرد.
خدابنده با اشاره به اینکه مدرسه مجازی و آموزشهای الکترونیکی به زمان محدود نمی‌شود افزود: دانش آموز و معلم هر زمان که بخواهند می‌توانند در همان زمان یا از طریق پست الکترونیک در هر ساعت شبانه روز با هم ارتباط داشته باشند. نرم افزارها در یک مدرسه مجازی می‌توانند یک آموزش فعال را تضمین کنند بدون این که معلم و دانش آموز یکدیگر را ببینند.
وی ادامه داد: هر دو دانش آموزان تیزهوش و دیرآموز می‌توانند در این شیوه به میزان توانایی و استعداد خود از آموزشهای این مدرسه بهره می‌برند و آموزشهای انفرادی را به میزان توانایی‌های خود دریافت می‌کنند.
مدیرکل آموزش و پرورش خراسان رضوی گفت: ارتباط بیشتر دانش آموز با کامپیوتر در این نوع آموزش موجب افزایش آگاهی‌ها و توانایی‌های آنها در استفاده و کار با کامپیوتر می‌شود و از این طریق سواد کامپیوتری آنان افزایش می یابد.
خدابنده افزود: معلمان این مدارس می‌توانند تکالیف هر دانش آموز را به تفکیک اعلام و نمره بدهند ضمن اینکه توصیه‌های لازم را به دانش آموزان ارائه کرده و به والدین نیز از میزان پیشرفت فرزندشان گزارش دهند.
مدرسه مجازی گامی در تحول نظام آموزشی
معاون آموزش متوسطه اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی نیز معتقد است: فارغ از همه مشکلات ایجاد شده حاصل از ورود ویروس خطرناک کرونا، طرح مدرسه مجازی و آموزش الکترونیکی یک فرصت استثنایی را برای تحول در نظام آموزشی کشور فراهم کرده است.
رضا صابری تولایی در گفت , گو با خبرنگار ایرنا افزود: فرصت استثنایی ایجاد شده در این شیوه آموزش باید سالها قبل در نظام آموزشی ما مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت.
وی ادامه داد: باید بپذیریم با این که ممکن است زیرساخت، امکانات و ابزارهای آموزش مجازی در تمام بخش‌های جامعه وجود نداشته باشد که این هم ناشی از بی عدالتی و نابرابری آموزشی است با این حال باید از فرصت پیش آمده استفاده بهینه و مطلوب شود.
معاون آموزش و پرورش خراسان رضوی گفت: مدرسه مجازی یک واحد آموزشی است که از طریق استفاده از کامپیوتر، ارتباط اینترنتی و تولید محتوای الکترونیکی سعی دارد مخاطبانش را آموزش دهد.
صابری افزود: ویژگی‌های مدرسه مجازی این است که محدود به زمان نمی‌شوند، خود کنترلی دانش آموزان را افزایش می دهند، مسوولیت‌پذیری بیشتری برای آنها ایجاد و امکان استفاده معقول و منطقی‌تر از فضای مجازی را فراهم می‌کنند.
وی ادامه داد: اصلی‌ترین هدف آموزشهای مجازی، کاهش اتلاف زمان و یادگیری حداکثری است.
معاون آموزش و پرورش خراسان رضوی با بیان این که طی چند هفته اخیر آموزش مجازی، گفتمان رایج نظام آموزشی کشور شده است اظهار داشت: کمتر کسی تصور می‌کرد واژه‌هایی همچون آموزش آنلاین، آفلاین، محتوای الکترونیکی، مدرسه مجازی، کلاس اینترنتی، فضای دیجیتالی، آموزش تحت وب و آموزش تلویزیونی تا این اندازه دغدغه روز مسوولان و دست اندرکاران نظام تعلیم و تربیت کشور شود.
صابری افزود: واقعیت این است که نظام آموزشی ما دهه‌هاست که یک نظام سنتی، متمرکز، غیر منعطف و مقاوم در برابر تغییرات بوده و هست که در آن بچه‌ها برای نیازهای آینده تربیت نمی‌شوند و محصول آموزش و پرورش متناسب با نیازهای واقعی جامعه آینده نیست و روشهای به کار رفته سنتی، یکنواخت و تکراری است و دانش‌آموز به عنوان یک فرد منفعل در کلاس درس حاضر می‌شود.
وی ادامه داد: اعتقاد ما بر این است که آموزش و پرورش تعطیل بردار نیست و جریان آموزش همیشه و در همه حال باید تداوم داشته باشد و جای بسی خوشحالی است که طی چند هفته گذشته مدیران، معلمان و دانش آموزان استان خراسان رضوی در یک فضای رقابتی و سالم تمام تلاش خود را به کار بسته‌اند تا از ظرفیت ایجاد شده در فضای مجازی حداکثر استفاده را ببرند.
تضمین آموزش با تقویت زیرساختها
معاون پژوهش، برنامه‌ریزی و آموزش نیروی انسانی اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی نیز با اشاره به مزایای آموزش از راه دور و مجازی گفت: به طور قطع اجرای طرح مدرسه مجازی و آموزش مجازی به دانش‌آموزان در شرایط کنونی با نواقص،نقاط ضعف و کمبودهای زیرساختی رو به روست اما نقطه آغازی برای تداوم در آینده است.
ایرج سعادتمند در گفتگو با خبرنگار ایرنا افزود: یکی از مشکلات در این زمینه پایین بودن پهنای باند اینترنت استان خراسان رضوی است که رایزنی و پیگیری برای ارتقای سخت افزارها و افزایش پهنای باند اینترنت به منظور تسهیل آموزشهای برخط (آنلاین) دانش‌آموزان این استان در حال انجام است.
وی ادامه داد: با اینکه دانش‌آموزان در مدرسه حضور فیزیکی ندارند، آموزش آنها تعطیل بردار نیست و با استفاده از سامانههای آموزش مجازی، در منازل خود آموزش می‌بینند و تعدادی از آنها در کلاس‌های مجازی برخط (آنلاین) حضور دارند.
معاون اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی گفت: هم‌اینک آموزش مجازی دانش آموزان استان در چهار سطح ملی، از طریق شبکه آموزش سیما، سطح استانی با سامانه های ویژه اداره کل آموزش و پرورش استان، سطح منطقه‌ای توسط سامانههای مختص ادارات آموزش و پرورش شهرستان‌ها و در نواحی و مناطق و سطح واحدی، توسط تعدادی از مدارس با هماهنگی ادارات مربوطه در جریان است.
سعادتمند با بیان اینکه آموزشها در دو قالب ارائه می‌شود افزود: شکل اول برگزاری کلاس‌های آموزش مجازی به صورت برخط (آنلاین) است که دانش آموزان با دریافت رمز و گذرواژه دراین کلاس‌ها که توسط معلمان تدریس می‌شود شرکت کرده و همانند کلاس درس حضوری می‌توانند سوالات خود را از معلم بپرسند و معلم نیز دانش‌آموزان را ارزشیابی می‌کند.
وی ادامه داد: در شکل دوم، کلاس‌ها به صورت آفلاین در سامانه بارگذاری شده یا درس نامه‌ها، آزمون‌ها یا محتواهای آموزشی، پرورشی و بهداشتی به صورت کلیپ یا متن روی سامانه قرار داده می‌شود که دانش آموزان بسته به مقطع و نیاز خود از بین آنها انتخاب و استفاده می‌کنند.
معاون پژوهش، برنامه‌ریزی و آموزش نیروی انسانی اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی گفت: علاوه بر آن آدرس تعدادی از سامانههای الکترونیک مجازی از قبیل شبکه رشد و شبکه آموزش نیز در سامانه یاد شده بارگذاری شده است.
سعادتمند افزود: در حال حاضر استفاده از این ظرفیت محدود است و از طریق رایزنی با وزارت آموزش و پرورش، استانداری و مخابرات استان در تلاش هستیم با ارتقای سخت افزارها و پهنای باند بیشتر، تعداد دانش آموزانی را که می‌توانند از آموزشهای برخط این سامانه استفاده کنند افزایش دهیم.
نخستین استودیوی آموزش مجازی آنلاین
رییس روابط عمومی اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی نیز با بیان اینکه با توجه به وضعیت موجود و نامعلوم بودن نحوه تداوم فعالیت مدارس در سال آینده به دلیل شیوع بیماری کرونا در کشور، وزارت آموزش و پرورش بر اساس سیاست‌های آموزشی و پرورشی تصمیم گرفته است تا آموزش مجازی را برای ادامه روند تعلیم و تربیت دانش آموزان در دستور کار قرار دهد.
مهدی مجیدی‌فر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: آموزش مجازی قابلیت ارائه حتی در دورترین نقاط و شرایطی که دانش آموز ممکن است در خانه و یا در قرنطینه باشد را هم دارد و معلم هم می‌تواند در منزل و دور از فضای آموزشی وظیفه خود را در جهت ارائه فعالیت‌های آموزشی طبق برنامه زمان‌بندی انجام دهد.
وی ادامه داد: به این ترتیب آموزش در فضای مجازی بر اساس بودجه‌بندی و برنامه‌ریزی درسی از ابتدای سال تحصیلی جاری همچنان در دستور کار است و معلمان نیز تلاش دارند تا در سامانههای مختلف استانی، آفلاین و آنلاین در مقاطع مختلف تحصیلی آموزش را به دانش‌آموزان ارائه دهند.
رییس روابط عمومی اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی با اشاره به اینکه تهیه و تولید سری فیلمهای آموزشی ویژه مقاطع و رشته‌های مختلف نیز هم اکنون در استان در حال انجام است افزود: حتی در حوزه فعالیت‌های پرورشی و تربیت بدنی نیز ورود کرده‌ایم و با تهیه فیلمهای آموزشی تلاش داریم تا این دوره ماندگاری دانش‌آموزان در منزل بعدا منجر به آسیب نشود.
مجیدی فر با اشاره به آماده‌سازی و راه‌اندازی نخستین استودیوی آموزشهای مجازی آنلاین دانش‌آموزشی کشور در مشهد گفت: در قالب فعالیت این استودیو تلاش می‌شود تا فیلمهای آموزشی برای دانش‌آموزان به صورت مرتب و منظم ضبط و در سامانههای آموزشی آنلاین و آفلاین ارائه شود.
وی افزود: برنامه‌ریزی برای انتخاب چند مدرسه در مشهد به عنوان مدارس معین جهت راه‌اندازی استودیوهای نیمه حرفه‌ای به منظور تهیه فیلمهای آموزشی بیشتر در دستور کار است و تلاش شده تا از ظرفیت موجود به بهترین شکل ممکن استفاده شود.
رییس روابط عمومی اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی با اشاره به وجود کاستی‌هایی از جمله پهنای کم باند اینترنت و گنجایش پایین سرورها، عدم دسترسی تمامی دانش‌آموزان به امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و حتی اینترنت جهت استفاده از آموزشهای مجازی گفت: در انجام هر کار نویی مشکلات و کاستی‌ها وجود دارد اما تلاش می‌شود با شناسایی و برطرف کردن آنها نسبت به موثرتر شدن آموزشها اقدام شود.
مجیدی فر افزود: تلاش می کنیم تا هیچ دانش آموزی از فضای آموزشی فراهم شده دور نماند و مشکلی برای آینده تحصیلی هیچ یک از آنان به وجود نیاید.
وی ادامه داد: با توجه به ضرورت در نظر گرفتن آموزشهای مورد نیاز برای برخی دانش آموزان عشایر و روستایی در مناطق دور افتاده، برنامه ای برای تهیه بسته آموزشی طبق اولویت‌ها و استانداردهای بهداشتی انجام شده و طی روزهای آینده تهیه این بسته‌های آموزشی پایان می یابد و برای دانش‌آموزان مد نظر ارسال می شود.