سال ۱۳۹۸ سال خوشی در تقویم ایرانیان نبود؛ سالی که با سیل و جان باختن هموطنان از یک بلای طبیعی آغاز شد و بار دیگر در انتها با جان باختن آنان در یک بلای طبیعی دیگر پایان یافت؛ سالی که نکو نبود و از بهارش هم معلوم بود.
سایه سنگین ویروس کرونا از شروع اسفند ماه سال جاری، جرقه شروع مشکلات متعددی در کشور گردید چنانچه کم کم چراغ بسیاری از مشاغل را خاموش ساخت و بسیاری از مردم را به یک خانه نشینی اجباری واداشت. تعطیلی مدارس و مشاغل که از سوی دولت و در راستای کاهش شدت و سرعت انتشار این ویروس در دستور کار قرار گرفت، البته تاثیر یکسانی در افکار عمومی نداشت و برخی با اهمال با آن برخورد کردند؛ چنانچه سفرهایی را آغاز کردند که نباید و مواجهه‌ای که البته بهای سنگینی داشت و باعث افزایش ارقام هرروزه در آمار مبتلایان شد. امروز می‌دانیم که ما در یک زنجیره قرار داریم، زنجیره‌ای که باید با همکاری و همیاری هم آن را تقویت کنیم؛ زنجیره‌ای که لازمه آن درخانه و قرنطینه ماندن و پاره کردن مسیر انتقال ویروس کرونا است تا مدام انتقال نیافته و تقویت نشود.
مقابله با بحران همواره نیازمند عزم همگانی است و بدون یک اراده جمعی معطوف به مواجهه مؤثر با بیماری، امکان رهایی از زنجیره انتقال آن وجود ندارد. برهمین اساس و به ابتکار ایرنا و روزنامه ایران پویشی برای فراخوان عمومی به مسؤولیت‌پذیری جمعی در برابر کرونا به راه افتاده است. پویشی که متخصصان و صاحبنظران حوزه‌های مختلف با شرکت در آن تلاش می‌کنند تا سهمی در بیداری جامعه و برحذر داشتن از بیماری در آن ایفا کنند.
سواد رسانه‌ای؛ حلقه مفقوده در بحران
هامون شریفی دکترای مدیریت دولتی و عضو گروه فرهنگ مکتوب پژوهشکده فرهنگ پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا یکی از وظایف افراد در شرایط بحرانی امروز متاثر از شیوع ویروس کرونا را دقتِ انتخاب اخبار عنوان کرد و گفت: در زمینه شخصی سعی در رعایت و گوش دادن اخباری می‌کنم که از منابع معتبر پخش می‌شود و برای این‌که آرامش بیشتری داشته باشم، از منابعی که این روزها (همانند بسیاری از بحران‌های اخیر) سعی در تشدید اخبار بد دارند، دوری می‌کنم.
شریفی ادامه داد: در مواجهه با اخبار، باید تلاش کرد تا اخبار جعلی را نادیده گرفت و اخبار صحیح را بازنشر داد و منتشر کرد؛ باید تلاش کنیم تا به‌نوبه خود مشکلات جامعه را کاهش دهیم و از منظر جامعه‌شناسی یا فرهنگ، کمکی به سایر اقشار جامعه داشته باشیم. شاید هرکدام از ما به‌نوعی یک الگو برای خانواده، اطرافیانو دانشجویان خود باشیم، درنتیجه می‌بایست در نحوه نظر دادن درباره این موضوع، نوع مواجهه با این جریان و رعایت کردن بسیاری از مسائل ازنظر بهداشت فردی و بهداشت روانی، مراقبت و دقت کنیم.
وی افزود: ما امروز دو نوع مواجهه داریم؛ هجمه‌ای از ویروس داریم که با شستشو و رعایت کردن و الکل و ضدعفونی کردن و ... رعایت می‌شود و آن دیگری هجمه حواشی این ویروس است که شاید در امان بودن از آن هجوم اپلیکیشن ها و برنامه‌های مجازی و اخبار سخت‌تر می‌شود و ما باید کنترل‌کننده این بحث‌ها باشیم.
این استاد دانشگاه در واکنش به این سوال که چطور می‌شود این خبرهای درست را از اخبار غلط تشخیص داد، گفت: یکی از سوادهای امروز در جامعه، سواد رسانه‌ای است و شاید در این بحران نشد ولی به صورت کلی مردم ما باید یاد بگیرند که چطور رسانه‌ها را بخوانند و خبر درست را از غلط تشخیص بدهند. شاید این موضوع برای دانشگاهیان و کسانی که این سواد را دارند، مسئله ساده‌ای باشد و حداقل وظیفه آنان بازنشر اخبار درست باشد اما جامعه ما حقیقتاً این نیاز را دارد که به سواد رسانه‌ای مجهز شود.
این که هرکسی می‌تواند از هرجایی با انتشار یک فایل، اکاذیبی را مطرح و بحرانی ایجاد کند، نشان از پایین بودن این سواد دارد که راهکار آن بالابردن سطح این سواد در جامعه است که دانشگاهیان و رسانه‌های ملی می‌توانند بعد از این جریان، یاری‌رسان باشند چراکه کرونا آخرین بحران در کشور ما نخواهد بود و امروز فرصت خوبی برای یادگیری است.
تهدید را به فرصت بدل کنیم
شریفی در تشریح راهکارهای که می‌تواند در شرایط حاضر به افزایش فهم رسانه‌ای و قوه تشخیص افراد یاری رساند، گفت: باید منبع خبر را بشناسیم و بدانیم که منبع خبر همواره در حد برنامه‌ها و اپلیکشین ها نیست و این‌ها منابع خبری درستی نیستند. افرادی که در این مدت به مردم نشان دادند که حرف درست را می‌زنند یا خبرگزاری‌هایی که صحبت‌هایشان برمبنای جبهه یا نظر خاصی نیست، می‌توانند منابع خبری معتبری باشند.
مثلاً من در اخبار مربوط به کرونا، فایل‌های صوتی و تصویری خانم دکتر مینو محرز (استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و رئیس مرکز تحقیقات ایدز) که پخش‌شده بود را تا جایی که می‌توانستم بازنشر دادم، چراکه ایشان یک چهره شناخته‌شده هستند و هر حرفی که درباره این موضوع می‌زنند در سطح جهانی موردقبول است. درنتیجه می‌شود منابع خبری‌ای مانند این افراد را به عنوان منبعی موثق به دیگران معرفی کرد.
وی افزود: از نظر شخصی هر برنامه‌ای که بشود لغو یا تعطیل کرد، مانند لغو کردن سفرها از وظایف تک تک افراد است و قاعدتاً این عید شبیه نوروزهای دیگر نیست چرا که دیدوبازدیدی درکار نیست و باید فضای خانه را به نحوی برای حالت قرنطینه آماده کرد که مقداری سخت‌تر هست؛ درنتیجه باید به این پویش و به در خانه ماندن بله گفت، حداقلِ تردد را رعایت کرد که به‌شخصه سعی می‌کنم از این موضوع استفاده کرده و تهدید را به فرصت بدل کنم؛ با خواندن کتاب‌های خوبی که در این مدت نخوانده مانده بود یا با دیدن فیلم‌های خوبی که فرصت نبود اما اکنون فرصت مناسبی برای آن پیش‌آمده است.
شریفی در ادامه یادآور شد: دو فیلمی که این روزها برای من جالب بود، فیلمی خارجی با نام Contagion است که ترجمه آن شیوع است و در رابطه با تکثیر یک ویروس و اتفاقاتی است که در جامعه می‌افتد. دیدن این فیلم را ازآن‌جهت توصیه می‌کنم که مردم این موضوع را جدی‌تر بگیرند و آگاه شوند که این ویروس به چه سهولتی منتقل می‌شود. برخی از کسانی که در این روزها بی‌تفاوت هستند، دست‌کم این موضوع و پشت‌صحنه آن را ببینند که چه اتفاقاتی برای کادر پزشکان و جامعه پزشکی که گرفتار این جریان هستند، می‌افتد و در باب مسائلی که از جمله حملات بیولوژیکی که این روزها در تبیین کرونا از سوی برخی مطرح می‌شود، هم این فیلم می‌تواند پاسخگوی برخی سؤالات باشد.
فیلم دیگر یتیم‌خانه ایرانو فیلمی ایرانی است و به نظرم بی‌ارتباط با شرایط امروز نیست. فیلم راجع به شیوع یک بیماری در کشور در مقطع خاصی است که چند سال پیش ساخته شده و در ارتباط با گرفتاری مردم در آن زمان است.
برای بحران آماده باشیم
این استاد دانشگاه در انتها ضمن تاکید بر لزوم آمادگی برای مواجهه با بحران‌های اجتماعی خاطرنشان کرد: این اتفاقات هرچند سال یک‌بار در کشور ما می‌افتد و بهتر است خودمان را آماده کنیم نه این‌که اتفاق رخ بدهد و بعد ما چاره‌اندیشی کنیم
وی افزود: ما در پژوهشگاه شروع کرده‌ایم به انجام مصاحبه‌ها و باز کردن فایل‌هایی که در آن با جامعه شناسان و صاحبنظران فرهنگی مصاحبه‌هایی می‌کنیم که این‌ها به‌صورت فیلم کوتاه در شبکه‌ها پخش می‌شود؛ ضمن این‌که پیمایشی را شروع کرده‌ایم که نتایج آن پس از بحران تدوین می‌شود و مرتبط است با احوال افرادی که درگیر کرونا بوده‌اند و آن را تجربه کرده‌اند؛ این که اطرافیانشان چه روزگاری داشتند و چه‌کارهایی انجام داده‌اند را شرح می‌دهند که پس‌ازآن تحلیل محتوا می‌شود.
«ما باید بعدازاین که این جریان تمام شد کارمان را شروع کنیم و امروز باید به اصل بیماری پرداخت و کمک به کاهش شیوع کرد؛ چون بحران هنوز تمام نشده است و شاید امروز کار پژوهشی فایده نداشته باشد؛ چراکه ممکن است ندانیم کجای کاریم و شاید هنوز یک‌دهم بحران را هم تجربه نکرده باشیم. مسئولان و مردم را باید جداگانه در نظر داشت و مسئولان باید بیش‌ازپیش خود را آماده کنند.