شاید هیچ‌چیز بیشتر از یک بیماری ویروسی اپیدمیک نمی‌توانست تابدین اندازه نشان دهد که امروز چقدر همه ابعاد زندگی مردم درهم گره‌خورده و غیرقابل تفکیک شده است و بعد فرهنگی گاه حتی می‌تواند بسیار بالاتر و اثرگذار از سایر جنبه‌های اقتصادی، سیاسی و بین المللی برجسته گشته و جامعه‌ای را بالا بکشد یا در مشکلات فرو ببرد.
به رغم هشدارهای ملی و بین‌المللی متعددی که از رسانه‌های داخلی و خارجی انتشار یافت و تاکیدی موکدی که مبنی بر تغییر در آداب فرهنگی و مناسک آیینی صورت گرفت، باز شاهد برگزاری مراسم چهارشنبه سوری از سوی برخی افراد و تردد بین شهری و سفرهای نوروزی از سوی برخی دیگر بودیم. رفتارهای نابخردانه‌ای که واکنش‌های متعددی را از سوی مردم و مسئولان برانگیخت. متخصصان در تمام دنیا یک راه‌حل موقت و پیشگیرانه را برای پاره کردن زنجیره ابتلا و جلوگیری از شیوع این ویروس مرگبار توصیه کرده‌اند و آن قرنطینه‌ای است که دائمی نخواهد بود اما بسته به رعایت و توجه مردم طول خواهد کشید.
این انزوا بسته به رعایت و مراعات مردم طول خواهد کشید اما به نظر می‌رسد که زمان آن در ایران و به دلیل این عدم همدلی و همراهی برخی از مردم طولانی‌تر خواهد شد. موضوعی که نیاز به درکی پیچیدهندارد و صرفا در قبول این حقیقت نهفته است که مدتی کوتاه تنها می‌مانیم تا برای زمانی طولانی دوباره در کنار هم باشیم.
آنچه در ادامه می‌آید گفت وگوی خبرنگار فرهنگی ایرنا با فاطمه فلاح دکترای جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی و سرپرست دفتر طرح های ملی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در راستای پویش اجتماعی سهم من در بحران کرونا است.
فلاح در ابتدا و با تاکید بر سهم و نقش فردی، تک‌تک افراد جامعه در شرایط امروز بیان داشت: سهم من به‌عنوان یک شهروند در این بحران، تلاش در جهت حفظ سلامت خود و اطرافیانم با رعایت بهداشت عمومی، ماندن در خانه و تغییر سبک زندگی‌ام در جهت کمک به کنترل اپیدمی کرونا است. لازم است مدتی مبنای تصمیمات شخصی و فردی تغییر کند. هرچند دشوار است اما برای گذر از این مهلکه باید به خود سختی داد و تغییرات جدی در رویه‌های روزمره‌مان ایجاد کرد.
وی افزود: همچنین باید با آگاهی‌بخشی به کوچک‌ترها و روحیه‌دادن به بزرگ‌ترها و افراد سالمند، از سختی این دوران کاست. روابط تلفنی و غیرحضوری را پر فراوانی‌تر از روابط حضوری قبل جایگزین کرد. این حضورِ بیشتر در خانه (هرچند اجباری) فرصت خوبی برای در کنار اعضای خانواده و به‌ویژه گذران وقت با فرزندان است که قبل‌تر از آن به دلیل شغل، تحصیل و ...، سهم کمی در برنامه‌ریزی‌های روزانه ما داشته‌اند. دیدن فیلم، خواندن کتاب به‌صورت جمعی، بازی‌های گروهی در خانواده را می‌توان جایگزین رفت‌وآمدهای بیرون از خانه کرد.
این جامعه‌شناس تصریح کرد: در تاکید بر لزوم همدری اجتماعی مردم در شرایط بحرانی، گفت: در کنار حفظ سلامت خود و خانواده‌هایمان، در نظر گرفتن اقشار آسیب‌پذیر اجتماعی و اقتصادی و کمک به آن‌ها که به دلیل شیوع این بیماری، اقتصاد خانواده‌شان دچار مشکل شده نیز موضوع بسیار مهم و قابل‌توجهی است که هم در سطح فردی و هم اجتماعی نباید از آن غافل بود؛ چراکه در برخی مشاغل مثل کارگران روزمزد و دست‌فروشان، همان سفره کوچک قبل را نیز ندارند و درآمدشان تقریباً به صفر رسیده است.
«هریک به‌اندازه توان‌مالی‌مان در دور و اطراف افرادی را می‌شناسیم که می‌توانیم در کاهش مسائل و مشکلات این برهه زمانی کنارشان باشیم. اگر قرار باشد نوروز امسال به‌صورت جدی، به ماندن در خانه و نرفتن به سفر و دیدوبازدید پایبند باشیم، بخشی از هزینه‌ها مثل هزینه سفر و خریدهای عیدانه خانواده‌هایمان پس‌انداز می‌شود و امکان، میزان کمک بیشتر نیز فراهم‌تر است. مبنای کمکمان به دیگران براساس علاقه‌مندی به خود و دیگران است، چراکه ایجاد حال خوب با کمک به دیگران، حال بد این روزهای خودمان را نیز بهتر خواهد کرد».
فلاح در تشریح وضعیت اجتماعی امروز و لزوم همکاری فردفرد انسان‌ها برای عبور از بحران پیش‌آمد، افزود: جامعه نیز علی‌رغم از سرگذراندن سالی دشوار و پرمخاطره، همراه با فشار اقتصادی مضاعف، نیازمند انسجام عمومی و در پیش گرفتن مسئولیت اجتماعی و اخلاقی بیشتر است تا با همدلی و همراهی یکدیگر بتوان از این بیماری به‌سلامت گذر کرد. چراکه در این بحران همگی سوار یک کشتی هستیم و سلامت و بیماری هرکدام از اعضای جامعه، به همدیگر گره‌خورده است.
وی افزود: برای دستیابی به‌سلامت فردی، جامعه باید سالم و عاری از بیماری باشد؛ این بیماری علی‌رغم اینکه درمانش برای مدتی دوری فیزیکی از دیگران و روی آوردن به فردگرایی است اما درواقع یک بیماریِ جمعی است. لذا تصمیم‌های فردی و شخصی و مدل زندگی‌های ما می‌تواند، علاوه بر به خطرانداختن سلامت خود، بیماری را در جامعه ماندگارتر کرده و قربانیان بیشتری بگیرد.
یک میدان مطالعاتی جدید برای متخصصان حوزه فرهنگ و جامعه
این متخصص مسائل اجتماعی یادآور شد: اکنون‌که در آستانه آغاز تعطیلات نوروزی هستیم، تعطیلاتی که با خریدهای نوروزی و سفر و دیدوبازدید خویشان و دوستان گره‌خورده است، تصمیمات و بی‌توجهی برخی‌ها مثل حضور در بازار و پاساژگردی‌ها برای خرید و راهی سفر شدن، تبعات وحشتناکی برای خودشان و دیگران خواهد داشت. این کار با به گردش درآوردن ویروس سریع‌الانتقال کرونا، می‌تواند حتی مرگ افرادی را رقم بزند که سفری نرفته‌اند و سهمی از خوشی و لذت سفر نصیبشان نشده است و تنها تاوان خودخواهی و بی‌توجهی دیگری را پرداخت می‌کنند.
«کاش حذر کنیم از این اتفاق تلخ که، عیدی امسالمان به دیگران (چه آشنا و غیرآشنا) بیماری یا مرگ باشد. اگر نقشی در بهبود اوضاع نداریم، پرهیز کنیم از اینکه سهممان در این مهلکه و بحران، افزایش آمار مبتلایان و قربانیان کووید ۱۹ باشد».
فلاح با اشاره به موضوعات و میدان‌های مطالعاتی تازه‌ای که برای اصحاب علوم اجتماعی و انسانی گشوده شده است، خاطرنشان کرد: از سویی در حوزه کاری نیز خوب است، پژوهش‌هایی از فضای حاکم بر جامعه در متن بحران و مطالعاتی در خصوص نگرش‌ها و رفتارهای مردم در این زمینه، انجام داد که می‌تواند بستر و مقدمات مطالعات عمیق‌تر بعدی را فراهم کند. موضوعاتی همچون اعتماد جامعه به نهادها، اصناف و سازمان‌ها و چراییِ جدی نگرفتن این بیماری از سوی بخشی از جامعه؛ اینکه آیا مسئولین نتوانسته‌اند این موضوع را انتقال دهند و شرایط خانه‌نشین کردن مردم را ایجاد نکرده‌اند یا این بی‌توجهی‌ها ریشه‌اش در جای دیگری است؟ جایگاه گروه‌های مرجع، نقش رسانه‌های رسمی و غیررسمی و ... هم از دیگر موضوعاتی است که می‌توان به مداقه بر چرایی و چگونگی احوال آن پرداخت.
وی افزود: قطعاً حالا که مدتی است کرونا این میهمان ناخوانده همراه ما شده و در زندگی ما حضور خواهد داشت، موضوعات و مسائل فرهنگی و اجتماعی دیگری نیز شکل خواهد گرفت که مطالعه‌اش برای جامعه‌شناسان و متخصصان حوزه علوم اجتماعی، با اهمیت و ضروری است و به شناخت بیشتر جامعه کمک خواهد کرد. این مرتبه، در بروز رفتارهای افراد بیماری‌ای نقش داشته که در نوع اپیدمی جهانی و خطرناک بودنش موضوعی جدید است و میدان مطالعاتی جدیدی برای جامعه‌شناسان و متخصصان این حوزه فراهم کرده است.
مقابله با بحران نیازمند عزم همگانی است. بدون یک اراده جمعی معطوف به مواجهه مؤثر با بیماری امکان رهایی از زنجیره انتقال آن وجود ندارد. برهمین اساس و به ابتکار ایرنا و روزنامه ایران پویشی برای فراخوان عمومی به مسؤولیت‌پذیری جمعی در برابر کرونا به راه افتاده است.