حدود یک ماه از شیوع کرونا و قرنطینگی خانگی می‌گذرد و بالغ بر ۲۰۰۰ نفر جانشان را به خاطر این ویروس از دست داده‌اند. به دلیل مسایل بهداشتی و عدم سرایت این ویروس، مراسم خاکسپاری این افراد به گونه‌ای غیر معمول برگزار می‌شود و خانواده‌ها حق حضور در هیچیک از مراسم را ندارند. این درحالیست که خانواده‌های متوفی نه تنها به دلیل ناگهانی بودن مرگ عزیزانشان بلکه همچنین به دلیل عدم وجود شرایط مناسب برای برگزاری مراسم ترحیم و بهره‌مندی از احساس همدردی دیگران، با مشکلات روانشناختی بسیاری مواجه هستند که از جمله آنها می‌توان به استرس، افسردگی، باورناپذیری، خود مقصر بینی و مسایلی از این دست اشاره کرد. ضرورت توجه به این نکته می‌طلبد متولیان امر، راه‌حل‌های مناسب را اندیشیده و از تجارب موفق کشورهای دیگر بهره‌مند شوند.
در گفت‌وگویی که با «منصور فتحی»، «عضو هیات علمی گروه مددکاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی» انجام شد، سعی شد به این جنبه توجه و راهکارهای مناسبی ارائه شود.
در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانید:
با توجه به شیوع کرونا و افزایش مرگ و میرهای ناگهانی، خانواده‌های داغدیده با چه مسایل و مشکلات اجتماعی و روانشناختی مواجه هستند؟
تفاوت عمده‌ای که بیماری کرونا با سایر بحران‌ها دارد، این است که به دلیل مسری بودن این بیماری، پروتکل‌های بهداشتی خاص برای خاکسپاری متوفیان وضع شده و همچنین تاکید شده که از برگزاری تجمعات و مراسم سوگواری اجتناب شود. در بحران‌های عادی، حضور بستگان و آشنایان در مراسم خاکسپاری و سوگواری باعث تسلی خاطر بازماندگان می‌شود و به آنها کمک می‌کند تا با ابراز احساسات و سوگواری دسته جمعی به تدریج مرگ عزیزان خود را بپذیرند و خود را با شرایط جدید انطباق دهند. در برخی مواقع برای مدتی بستگان نزدیک در کنار بازماندگان می‌مانند و به ارایه حمایت‌های روانی، اجتماعی و حتی در صورت نیاز حمایت اقتصادی می‌پردازند. اما بازماندگان متوفیان کرونا به دلیل محدودیت‌های خاص حضور دوستان و بستگان به نوعی با طرد و انزوای اجتماعی مواجه هستند و این نگرانی وجود دارد که بازماندگان به دلیل مهیا نبودن شرایط برای سوگواری طبیعی و ابراز مناسب احساسات خود، همچنان در انکار مرگ عزیزان خود باقی بمانند و دچار اختلال تاخیر در سوگ شوند که عوارض آن در طولانی مدت همچنان آنها را از لحاظ روحی و روانی متاثر نماید. همچنین بازماندگان ممکن است با از دست دادن سرپرست و نان آور خانواده، در تامین نیازهای معیشتی و ضروری خود با مشکلات جدی مواجه باشند.
چگونه می‌توان به این خانواده‌ها برای باورپذیرساختن مرگ اطرافیانشان کمک کرد؟
در درجه اول آگاهی لازم به افراد جامعه از طریق رسانه ملی و سایر وسایل ارتباط جمعی داده شود که در این شرایطی که امکان حضور فیزیکی در کنار بازماندگان مقدور نیست، ارتباط خود را از طریق فضای مجازی یا تلفنی با آنها حفظ کنند و زمینه ابراز احساسات و سوگواری را فراهم کنند و حمایت‌های روانی و اجتماعی لازم و در صورت نیاز حمایت‌های اقتصادی را نیز انجام بدهند. خوشبختانه اغلب مردم به تلفن و فضای مجازی دسترسی دارند. همچنین با دعوت از متخصصان به این افراد آگاهی‌های لازم داده شود که داشتن احساسات مختلف از قبیل احساس گناه، خشم و خود سرزنشی در مرگ عزیزان طبیعی است و ابراز مناسب آنها و سوگواری به بهداشت روان و پذیرش وضعیت کمک خواهد کرد. چه بسا این افراد خود را در مرگ عزیزان خود مقصر بدانند و خود را سرزنش کنند.
افزون بر این‌ها وزارت بهداشت که جا دارد از خدمات ارزشمند پزشکان، پرستاران و سایر نیروهای حوزه بهداشت و درمان که در صف مقدم مبارزه با این بیماری، شبانه روز تلاش می‌نمایند قدردانی نمایم، به عنوان متولی امر با دعوت از صاحب نظران و متخصصان حوزه سلامت روان و اجتماعی از جمله مددکاران اجتماعی، روانشناسان و مشاوران به تدوین پروتکل حمایت روانی و اجتماعی از بازماندگان متوفیان کرونا اقدام کرده و در اسرع وقت به کمک متخصصان رشته‌های مختلف اجرا خواهد کرد. چرا که تاخیر در این زمینه، عوارض ناگواری را به همراه خواهد داشت. مددکاران اجتماعی، مشاوران و روانشناسان می‌توانند از طریق تماس با این خانواده‌ها مشاوره‌های لازم را از طریق تلفن یا فضای مجازی انجام دهند و در صورت نیاز به خدمات تخصصی بیشتر ارجاع و پیگیری‌های لازم را انجام دهند. در ضمن این خدمات برای خانواده‌هایی که یک یا چند نفر از اعضای آنها به دلیل ابتلا به بیماری کرونا در بیمارستان بستری هستند و روزهای سخت و پرتنشی را سپری می‌کنند، نیز ضروری است. خیلی از دانش آموختگان حوزه سلامت روان و اجتماعی علاقه‌مند هستند در این شرایط بحرانی به صورت داوطلبانه خدماتی ارایه نمایند، بنابراین پروتکل‌های لازم با بهره‌گیری از متخصصان این حوزه طراحی و نحوه اجرا را هم می‌توان به دانشگاه‌ها و انجمن‌ها تخصصی این حوزه واگذار کرد، تا از این ظرفیت به موقع استفاده شود.
وزارت بهداشت تاکنون چه تمهیداتی در این زمینه اندیشیده و چه نواقصی از سوی وزارت بهداشت در این زمینه وجود دارد؟
تا آنجا که من اطلاع دارم وزارت بهداشت یک سری پروتکل‌هایی در زمینه بهداشت روان به صورت عمومی طراحی کرده و توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت و تجارب برخی از کشورها از جمله چین را ترجمه و در سایت وزارتخانه قرار داده است. در شرایطی که این وزارتخانه با تمام توان درگیر درمان و کنترل شیوع بیماری کرونا است، نباید از اقدامات جدی در حوزه حمایت روانی و اجتماعی غفلت نمود. به خصوص توجه به افراد و گروه‌های آسیب‌پذیر و در شرایط بحرانی از جمله بازماندگان و خانواده‌های متوفیان کرونا باید در اولویت‌های اصلی متولیان و سیاستگذاران قرار گیرد. پیشنهاد می‌کنم وزارت بهداشت یک کمیته حمایت روانی و اجتماعی با دعوت از متخصصان این حوزه از دانشگاه‌ها در اسرع وقت تشکیل و طراحی و اجرای پروتکل‌ها را به آنها واگذار نماید. لازم به ذکر است که در حال حاضر برخی از انجمن‌ها و مراکز علمی به صورت پراکنده در این زمینه فعالیت‌هایی را آغاز کرده‌اند.