سه سناریو کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت در خصوص چگونگی باز شدن و پیامدهای کرونا قابل تصور است. در سناریو کوتاه مدت ( سه چهار ماه) خوش بینی هایی وجود دارد که این ویروس نیز همانند دیگر ویروسها ظرف مدتی کوتاه و به خصوص با گرم شدن هوا در نیم کره شمالی جمع شود.
در سناریو میان مدت (یکساله) این احتمال وجود دارد که ظرف یک سال واکسن لازم برای مقابله با این بیماری تهیه و کنترل می شود. در حالت بد بینانه دوره کشف و جهانی شدن کاربرد واکسن ممکن است چندین سال به طول انجامد. پیامدهای این تهدید در هر یک از این سناریوها بسیار متفاوت خواهد بود.
نوع واکنش دولتها به آن نشان می دهد که همه بر اساس سناریوهای خوش بینانه گام بر می دارند تا با خرید زمان (سه چهار ماه) و افزایش ظرفیتهای درمانی بیمارستانها خود را برای سناریو دوم، یعنی تداوم وضع موجود تا کشف و تولید واکسن تا حدود یک سال آینده آماده نمایند.
زمینه هایی برای خوش بینی وجود دارد. توقف نسبی رشد آن در چین، کره و ژاپن طی دو هفته گذشته این خوش بینی را فراهم می آورد که امکان مهار و کنترل آن وجود دارد به گونه ای که از ظرفیتهای بیمارستانی فراتر نرود. در عین حال، تداوم و گسترش شدید آن در اروپا و آمریکا و روند نزولی آن در کشورهای دیگر نشان می دهد که ضربه ای که این روند به ساختاری اقتصادی اجتماعی و صنعتی و تجاری وارد می کند به گونه ای است که در سناریو دوم نیز به سادگی قابل جبران نخواهد بود. در هر گونه برنامه ریزی برای آینده توجه به نکات ذیل ضروری به نظر می رسد:
- حداکثر بودجه تخصیص یافته برای مدیریت پیامدهای اقتصادی و اجتماعی کورونا در جهان تخصیص دو تریلیون دلار توسط دولت آمریکا است که برای سه الی چهار ماه کافی خواهد بود. سرعت گسترش ویروس در آمریکا نشان می دهد که این برنامه خوش بینانه و بر اساس تجارب رکود اقتصادی در گذشته از جمله رکود سال ۲۰۰۸-۹ است. در زمان رکود ۲۰۰۸ اکثریت مردم همچنان به کار اشتغال داشتند. در حال حاضر اکثریت قادر نیستند از منزل خارج شوند چه رسد به اینکه به محیطهای کار جمعی وارد شوند. لذا رکود عمیقتر و بیکاری گسترده تر از گذشته خواهد بود .
- بودجه تخصیص یافته برای کارگران و بیمه‌های بیکاری حداکثر بتواند حداقل معیشت برای اکثریت جامعه را تا سه چهار ماه فراهم کند و شرکتها بتوانند آنها را نگه دارند. پس از آن بیکار شده و در صدد جستجوی کار و درامد برخواهند آمد و این یعنی افزایش فعالیت اجتماعی و گسترش مجدد ویروس، تازه اگر در این مدت کنترل و مهار شده باشد.
- این وضعیت محدود به آمریکا نیست و در دیگر کشورها به خصوص ایران با توجه به مشکل تحریم و کاهش قیمت نفت شدید تر خواهد بود. اکثر کشورها قادر به قرنطینه کردن مردم در خانه و تامین حداقل معیشت آنها در سناریو دوم و سوم نیستند. در نتیجه گسترش ویروس در داخل بسیاری کشورها ادامه خواهد یافت. گسترش سریع ویروس طی سه ماه گذشته نشان داد که نمی توان از طریق قطع پروازها و بستن مرزها آنرا در چارچوب مرزهای ملی مهار و محدود کرد.
- جهانی شدن تجارت، اقتصاد جهان را به سمت تخصصی شدن سوق داده و اکثر کشورها قادر به تامین نیازهای اساسی خود با اتکا به ظرفیتهای ملی نیستند لذا بستن مرزها نمی تواند زیاد ادامه داشته باشد. در نتیجه با بازگشایی اجباری مجدد مرزها گسترش فرامرزی ویروس نیز در سناریوی دوم ادامه خواهد یافت.
در اینجاست که حتی در صورت موفقیت در کنترل ویروس در داخل، استقرار امکانات لازم برای کنترل مرزهای هوایی و زمینی و دریایی برای جلوگیری از ورود مجدد ویروس ضروری است.
- اگر گرم شدن هوا در نیم کره شمالی به کمک مردم بیاید، سرد شدن آن در نیم کره جنوبی موجب تداوم گسترش ویروس در این کشورها خواهد شد. اگر تا مهرماه سال آینده به میزان کافی واکسن تولید نشده باشد، با سرد شدن هوا در نیم کره شمالی، مشکل مجددا باز خواهد گشت. در نتیجه امکان بازگشایی مدارس و از سرگیری بسیاری از فعالیتهای مرتبط وجود نخواهد داشت. لذا استفاده از بازه زمانی اکنون تا شهریورماه برای آنلاین سازی فعالیتهای علمی و آموزشی که از مهرماه شروع می شوند، ضروری است.
- ویروس کرونا تمامی عرصه های داخلی و خارجی زندگی اجتماعی را در گیر ساخته است. بدون تمرکز کافی، مقابله با چالش‌ها و پیامدهای آن امکانپذیر نیست. با نگاه حزبی-جناحی، مدیریت جزیره ای و تفکر ایدئولوژیک یا قبیله ای نمی توان به مقابله با آن پرداخت.
در حالی که گفت‌وگو و همکاری منطقه ای و بین المللی برای مقابله با آن اجتناب ناپذیر است، کشورها رویکردی کاملا ملی به موضوع دارند و به متهم ساختن یکدیگر مشغولند. کشف این موضوع که این ویروس از مراکز تحقیقات سلاح‌های بیولوژیک سردرآورده یا حاصل نقل و انتقال طبیعی ویروسها میان انسان و حیوان است، مشکل چندانی را حل نمی کند. بررسی چگونگی پیدایش و گسترش ویروس کرونا را می توان به یک کمیته حقیقت یاب بین المللی واگذار کرد که به دور از جنجال‌های سیاسی به بررسی دقیق موضوع بپردازد و برای پیشگیری از تکرار آن در آینده راه حل‌های اساسی بیندیشد.
- با این رویکرد ملی حاکم بر جهان در مقابل این ویروس، اگر واکسنی نیز کشف شود احتمالا به سرعت در اختیار همگان قرار نخواهد گرفت. لذا در عین مشارکت در پروژه های تحقیقاتی بین المللی و پیگیری نتایج تحقیقات دیگر کشورها، سرمایه گذاری ملی کافی در این زمینه ضروری است.
- قرنطینه یک راهکار الزامی در کوتاه مدت است. در بیماریهای همه گیر گذشته گاهی کشف واکسن یک دهه یا بیشتر به طول انجامیده (سناریو سوم) و ریشه کنی ویروس در سطح جهانی نیز بسیار زمان بر خواهد بود. لذا بدترین سناریوهای فعلی نیز ممکن است در آینده خوش بینانه به نظر برسند. به همین خاطر ارتقای ظرفیتهای درمانی، ارتقای فرهنگ و زیرساختهای بهداشت عمومی، تغییر ساختار نهادهای اداری و اقتصادی بری زندگی در کنار کرونا در محیطهای کار و محیطهای عمومی اجتناب ناپذیر است. بخش‌های مختلف زندگی اقتصادی و اجتماعی را باید از هم تفکیک و به تدریج و متناسب با واقعیات جدید از نو راه اندازی کرد.
- با توجه به احتمال طولانی شدن این تهدید، به منظور حداقل سازی هزینه های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، ساختارهای، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، تقویت زیرساختهای ارتباطی به منظور آنلاین سازی فعالیتهای اقتصادی، اداری، آموزشی، خدماتی، مالی، بانکی، بیمه ای و سیاسی و تقویت امنیت فعالیتهای آنلاین ضروری است.
- تهدید کرونا را می توان به فرصتی برای افزایش بهره وری، تمرکز زدایی از شهرها، تمرکز زدایی صنعتی،کوچک سازی و چابک سازی نظام اداری، و تقویت حاکمیت دولت الکترونیک استفاده کرد.
- کرونا نسبت به بیماریهای همه‌گیر گذشته هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد. گرچه سرعت انتشار آن زیاد بوده اما تلفات آن هنوز فاصله زیادی نسبت به بیماریهای همه‌گیر پیشین مثل مالاریا، پولیو، آنفولانزای خوکی و ... دارد اما ترسی که در نتیجه شبکه‌های اجتماعی، بر جهان حاکم کرده بی سابقه است. این ترس در آمریکا سبب شده که قفسه بسیاری از اقلام در مغازه ها خالی باشد. از این ترس عمومی می توان برای فرهنگ سازی و ارتقای بهداشت عمومی استفاده کرد اما در صورتی که از کنترل خارج شود موجب بی ثباتی و حتی فروپاشی اقتصادی و اجتماعی خواهد شد لذا مدیریت اطلاعات و افکار عمومی به دقت بیشتری نیاز دارد.
- مقابله با این تهدید مشترک جهانی مستلزم همکاری و همبستگی جهانی است. بازی‌های انتقادی از نوعی که چین و آمریکا علیه یکدیگر را انداخته‌اند مانع از همبستگی جهانی برای مقابله با این تهدید خواهد شد. مقامات دیپلماتیک باید حتی الامکان از این بازی‌های انتقادی پرهیز کنند و منافع ملی را مبنای تصمیم‌گیری و اجرا قرار دهند و نه تبلیغات گروه‌های پرصدا.
- طی هفته ها و ماه‌های پیش رو، ابتکاراتی سیاسی در قالب گروه‌بندی‌های مختلف چون گروه ۷، گروه ۲۰ و ... شکل خواهد گرفت. ایران باید تلاش کند صدای آن در این ابتکارات شنیده شود. ضمن اینکه با توجه به گستره منطقه‌ای آن، کشورهای عضو اکو می‌توانند مبتکر یک ابتکار منطقه‌ای باشند و از برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس نیز دعوت کنند. سازمان شانگ‌های ممکن است دست به ابتکارات منطقه‌ای بزند. این ابتکارات منطقه‌ای به ایران فرصت می‌دهد تا در روندهای منطقه‌ای و بین المللی مشارکت داشته باشد.
---------------------------------------
*کارشناس مسایل بین الملل