در روزهای اخیر و پس از افزایش نگرانی‌ها از باب شیوع ویروس کرونا در کشور، کمیته اطلاع رسانی و مدیریت جو روانی ستاد ملی مقابله با کرونا همچنان که در روزهای گذشته دست به اقداماتی به منظور کاهش و قطع زنجیره ابتلا به کرونا داشته است با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد که نسخه کاغذی نشریات تا پایان طرح فاصله گذاری اجتماعی چاپ نمی‌شود.
در اطلاعیه این کمیته در مورد انتشار نسخه کاغذی رسانه‌ها آمده است: با توجه به شیوع کرونا در کشور و توصیه وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی مبنی بر فاصله گذاری اجتماعی، موضوع انتشار نشریات کاغذی در دستور کمیته اطلاع رسانی و مدیریت جو روانی ستاد ملی مدیریت بیماری کرونا قرار و مورد بررسی همه جانبه قرار گرفت.
«بر اساس مصوبه کمیته اطلاع رسانی و نظر به اینکه انتشار مطبوعات و نشریات کاغذی مستلزم فعالیت مجموعه‌ای از افراد از خبرنگاران تا صنعت چاپ و توزیع است و این روند بالقوه ممکن است به شیوع بیشتر بیماری بینجامد، لذا در راستای اجرای حداکثری طرح ملی فاصله گذاری اجتماعی مصوب ستاد ملی مقابله با کرونا، نسخه کاغذی نشریات تا پایان این طرح چاپ نخواهد شد و رسانه‌های مکتوب تمام ظرفیت خود را در فضای برخط و شبکه‌های اجتماعی برای تقویت جریان اطلاع رسانی و کارکرد آموزشی مقابله با کرونا همانند هفته های اخیر بکار خواهند گرفت».
اما و اگرهایی که مطرح شدند
این موضوع البته واکنش‌های مختلفی را در فضای حقیقی و مجازی برانگیخت؛ چنانچه الیاس حضرتی، نماینده مردم تهران و مدیر مسئول روزنامه اعتماد، در نامه‌ای به رئیس جمهوری با اشاره به تعطیلی روزنامه‌ها از سوی ستاد مبارزه با کرونا نوشت: در این روزهای حساس حضور رسانه‌های کاغذی می‌تواند دولت و مردم را برای عبور هرچه سریعتر و البته کم‌هزینه‌تر از کرونا یاری کند؛ لذا از حضرتعالی می‌خواهم دستور فرمایید انتشار هرچه سریعتر مطبوعات در دستور کار ستاد مبارزه با کرونا قرار گیرد.
از سوی دیگر برخی به تجربۀ سایر کشورها همچون چین و آمریکا اشاره کردند که به رغم دربرداشتن جمعیتی چند برابری در مقایسه با ایران، دست به توقف روزنامه‌ها نزده و این رگ حیاتی را به منظور اطلاع‌رسانی حفظ کرده‌اند.
یکی از بیم‌های گروه مخالف، طولانی شدن این جریان حتی پس از فروکش کردن بحران کرونا و به نوعی حذف رستۀ روزنامه‌نگاران و همه فعالان عرصه تولید نرم‌افزاری و تهیه و توزیع سخت‌افزاری روزنامه‌ها است. چنانچه سعید ارکان زاده یزدی، مدیر مسئول مجله بازخورد با تاکید بر این نکته که بدون نسخه کاغذی و تحریریه چیزی از مطبوعات نمی‌ماند، توئیت کرد: «ای مطبوعات کاغذی، از امروز به عصر دیجیتال خوش آمدید! نه، پی‌دی‌اف که نه. یعنی کدنویس وب‌سایت ندارید؟ استودیو؟ فیلمبردار چطور؟ هاش‌اف چرا ولی اتوکیو فعلا ضروری نیست. سیستم رندر افترافکتز چه؟ اصلا روزنامه‌نگار این‌کاره دارید؟ بله، خب به آن‌ها که نمی‌شود ماهی یک‌وپانصد حقوق داد».
بهروز بهزادی، جانشین مدیر مسئول روزنامه اعتماد هم با تاکید بر پیامدهای توقف طولانی مدت انتشار کاغذی مطبوعات، بیان کرد: «بعد از تعطیلات نوروزی مطبوعات کاغذی- به علت ادامه تعطیلی چاپخانه ها- در بهترین حالت صفحات را اینترنتی منتشر می کنند. اگر این پروسه طولانی شود، درآمد فروش خود را از دست می دهند، فشار اقتصادی بر مدیریت به تحریریه منتقل می شود و بیکاری همکاران آغاز می شود. ارشاد باید به فکر چاره باشد».
نیلوفر قدیری هم یکی دیگر از روزنامه‌نگارانی بود که به این تصمیم انتقاد و تصریح کرد: «خاموش کردن چراغ روزنامه‌ها تصمیم درستی نبود. با همه نقدی که به مطبوعات داریم، در این شرایط انحصار صداوسیما و موج شایعات در شبکه‌های اجتماعی، حضور روزنامه‌ها از نبودنشان بهتر است».
اگر موقتی باشد مشکلی ندارد
آن سوی دیگر انتقادات البته صاحب‌نظران دیگری هستند که از توقف چاپ کاغذی روزنامه‌ها حمایت کرده و ضمن بیان شروطی که مهم‌ترین آن «طولانی نشدن این پروسه» است با آن موافق بوده‌اند.
علی‌اصغر کیا دکترای روزنامه‌نگاری و استاد دانشگاه علامه طباطبایی در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا ضمن تایید توقف چاپ کاغذی روزنامه‌ها، بیان داشت: امروز فضای مجازی توسعه پیدا کرده و اکثریت افراد با فضای اینترنتی در تماس هستند. درنتیجه برای اینکه مردم بیرون نروند و کارگر چاپخانه و افراد دیگری که در این تولید و توزیع درگیر هستند، سلامت باشند، این سیاست اعمال و موقتاً قرار بر این شد که چاپ کاغذی متوقف شود تا مشکلات بیشتر نشود و جریان تولید و تکثیر روزنامه دامن زننده بحران شیوع ویروس نباشد.
وی افزود: نظر من در باب این اتفاق مثبت است چون تولید محتوای رسانه در نسخه چاپی نسبت به کار مجازی به‌جز بحث زمان‌بر بودن، عوامل اجرایی بیشتری را می‌طلبد و نیاز به حضور فیزیکی افراد در تحریریه دارد، درنتیجه ستاد کرونا این تصمیم را گرفت و فکر می‌کنم اگر این جریان موقتی باشد، مشکلی ندارد و شاید این مشکل زودتر حل شود.
کیا تصریح کرد: اگر فرایند توقف چاپ کاغذی روزنامه‌ها طولانی‌تر شود، مثلاً شش ماه طول بکشد قطعا مشکلاتی را ایجاد کرده و سیستم مختل می‌شود ولی توقف موقتی آن می‌تواند قابل توجیه باشد.
وی یادآور شد: این تصمیم توسط ستاد کرونا گرفته شده و فقط هم شامل مطبوعات نبوده بلکه تمام فعالیت‌ها محدود شده است و ازاین‌جهت می‌تواند کمک کند چراکه قرار نیست این رسانه‌ها بسته شوند بلکه قرار است مدتی صرفاً در فضای نت فعال باشند. ضمن اینکه امروز همۀ افراد دسترسی اینترنتی به سایت‌ها و شبکه‌ها دارند و می‌توانند تمام اطلاعات را بگیرند.
«خود ما هم مدت زیادی است که از امکاناتی که روزنامه‌ها در فضای مجازی راه انداخته‌اند، استفاده می‌کنیم و مدت‌هاست که نسخه چاپی رانمی‌گیریم».
کیا در واکنش به عکس‌العمل کسانی که با توقف انتشار کاغذی روزنامه‌ها مخالفت کرده‌اند، بیان داشت: فکر می‌کنم این دوستان سیاسی فکر می‌کنند و به منافع حزبی و گروهی اهمیت می‌دهند؛ درصورتی‌که اگر منافع ملی کشور مدنظر باشد، همه گروه‌ها باید تسلیم نظر ستادکرونا باشند چراکه تصمیماتش جناحی نیست و بحث سلامت مردم و امنیت بهداشتی جامعه در آن مطرح است؛ که در صورت عدم توجه می‌تواند بحران‌های عظیم‌تری را رقم بزند؛ همچنان که این دست تمهیدات در همه دنیا مطرح است و مسئله‌ای داخلی برای ما نیست. ساز مخالف زدن و مخالفت کردن در این شرایط می‌تواند مشکلات بیشتری را برای همه ایجاد کند.
شاید حذف کاغذی به نفع روزنامه‌ها باشد
ولی‌الله شجاع پوریان مدیر مسئول روزنامه همدلی، نیز در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا در رابطه با توقف چاپ کاغذی روزنامه‌ها، بیان داشت: این گزینه‌ای بود که در سنوات گذشته هم درباره آن بحث می‌شد که با حفظ درآمدهای حاصل از آگهی‌ها، روال کار روزنامه حفظ شود؛ یعنی اگر آگهی در نسخه الکترونیک و در سایت‌ها هم کار شود، کافی باشد و منابع روزنامه‌ها قطع نشده و آگهی را به شکل غیرمکتوب قبول کنند و از طرف دیگر هزینه‌های چاپ و توزیع و ... حذف شود و فقط هزینه تحریریه و بخش فنی بماند.
وی افزود: توقف انتشار چاپی و کاغذی از نظر اقتصادی به نفع روزنامه‌ها است؛ چون هزینه فیلم، زینک، کاغذ و چاپخانه ندارند و این یکی از مطالبات برخی از روزنامه‌ها و روزنامه‌نگاران است که بار هزینه‌هایشان را سبک می‌کند.
«بنابراین فکر می‌کنم این تصمیم ازاین‌جهت خوب است که تا پایان فروردین یک دوره پایلوت باشد که در انتهای آن به یک جمع‌بندی از مزایا و معایب عدم چاپ کاغذی روزنامه‌ها برسیم. پس از پایان این دو هفته، معاونت مطبوعاتی می‌تواند از همه مطبوعات و روزنامه‌ها استنتاج و نظرخواهی کرده، شرایط را سبک و سنگین کند و به یک جمع‌بندی برسد. به نظرم این بهترین فرصت است که تصمیمی قاطع گرفته شود».
مدیر مسئول روزنامه همدلی یادآور شد: نداشتن روزنامه مساوی است با از دست دادن بخشی از مخاطبان؛ و این طبیعی است که به‌ویژه آن‌هایی که مسن‌تر هستند و با فضای مجازی دم خور نیستند و با آن شکل فیزیکی روزنامه بیشتر ارتباط دارند، از آن محروم می‌شوند؛ اما از سوی دیگر تأمین منابع روزنامه‌ها مشکل است و در شرایط حاضر باید به حداقل برسند؛ چنانچه روزنامه‌های بخش خصوصی (ما و بسیاری دیگر از روزنامه‌ها) به ۸ صفحه تقلیل یافته‌اند و این در حالی است که حداقل باید ۱۶ صفحه باشد و این‌ها همه به دلیل هزینه‌های سنگین کاغذ و فیلم و زینک است وگرنه تحریریه غیر مکتوب می‌تواند تولید بیشتری داشته باشد. درنتیجه شاید حذف کاغذی به دلیل هزینه‌های سنگین مالی، به نفع روزنامه‌ها باشد.