مطالب پیرامون شیوع جهانی ویروس کرونا یا همان کووید ۱۹ تیتر نخست رسانه‌های بین المللی و موضوع اصلی گفت وگوهای روزانه مردمی است؛ تقریبا شرایطی مشابه آنچه سال‌های ۲۰۱۴-۲۰۱۵ درباره برآمدن داعش، حملات، کشتارها و جنایات این گروه منعکس می‌شد. تهدیدی فراتر، بدون سرزمین و جهانی که این بار فارغ از مذهب، نژاد، ملیت و مقام، همه بشر و امنیت انسانی را نشانه گرفته است.
بی شک مهمترین آسیب ناشی از همه گیری این ویروس، از دست رفتن جان انسانهاست. اعداد و ارقامی که هر روزه توسط نهادهای ملی و بین المللی از تعداد مبتلایان و فوت شدگان منتشر می‌شود، گواهی بر این مدعاست.
طبق آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی تا پایان ۱۳ فروردین، تعداد مبتلایان قطعی در بیش از ۲۰۰ کشور از ۹۲۱ هزار نفر فراتر رفته و جان بیش از ۴۶ هزار نفر را گرفته است. از این تعداد بیش از ۳ هزار نفر در ایران جان باخته‌اند.
تهدید دیگر این ویروس علیه امنیت جهانی، متوجه مناطقی است که درگیر منازعه‌اند که متاسفانه تقریبا بیشتر این موارد از جمله سوریه، افغانستان و یمن در این منطقه واقع شده‌اند.
نگرانی پیرامون این وضعیت از آنجایی ناشی می‌شود که در این کشورها "جنگ دو جبهه ای" خواهد بود: علیه ویروس و گروه‌های درگیر علیه یکدیگر.
آنچه که در این میان نادیده انگاشته شده جان صدها انسان اعم از زنان و کودکانی است که در این زمانه، ناخواسته گرفتار می‌شوند. موضوع گروه‌های آسیب پذیر اجتماعی همچون پناهجویان، زندانیان، کودکان کار و حاشیه نشینان نیز در رده این تهدیدها قرار می‌گیرد که همه کشورهای درگیر را ملزم به پیگیری و رصد وضعیت این گروه‌ها می‌کند.
رکود اقتصادی ناشی از گسترش ویروس کرونا از دیگر پیامدهای انتشار این بیماری است که به خاطر تعطیلی بنگاههای تجاری و اقتصادی بر دوش جامعه جهانی سنگینی می کند.
در مورد منطقه ما نیز وضعیت به همین صورت است زیرا عملا با کاهش تقاضای جهانی نفت در روزهای اخیر، قیمت نفت خام نیز کاهش چشمگیری داشته است.
تهدید اقتصادی دیگر "بازارسرمایه و بورس" در منطقه است که در پی شوک‌های پیاپی اعم از افزایش قیمت جهانی طلا و کاهش بهای نفت خام، این بازارها نیز با افت شدید مواجه بوده‌اند.
در نهایت، نگرانی امنیتی ناشی از این ویروس، استفاده از کووید ۱۹ به مثابه ابزار ترور است. بدین ترتیب که برخی از دولتمردان و تحلیلگران نسبت به کنترل این ویروس توسط گروه‌های تروریستی هشدار داده‌اند.
چه باید کرد؟
همچنان که بسیاری از افراد، نهادها و دولتمردان در جهان نسبت به این موضوع واکنش نشان داده‌اند، حل معضل شیوع، نیازمند اجماع و همکاری‌های بین المللی است.
تا به اینجا نیز نهادهای بین المللی سازمان ملل متحد و در راس آن سازمان بهداشت جهانی تلاش هایی داشته‌اند. برخی نهادها نیز بیانیه و اقداماتی در این زمینه داشته‌اند اما متاسفانه با فراگیری روز به روز این ویروس، تلاش های کنونی چاره ساز نبوده و عزم بیشتری نیاز است.
اقدامات حقوقی و قانونی
در این راستا شاید نخستین اقدام ، تلاش برای اقناع شورای امنیت سازمان ملل متحد مبنی بر اعلام ویروس کرونا به مثابه "تهدیدی علیه صلح و امنیت بین المللی" طبق ماده ۳۹ منشور سازمان ملل است.
در سال ۲۰۱۴ و با شیوع بیماری ابولا در افریقا، دیدیم که برای نخستین بار در تاریخ شورای امنیت، این نهاد یک وضعیت سلامت عمومی را طبق قطعنامه ۲۱۷۴، تهدیدی علیه امنیت بین الملل اعلام کرد اما متاسفانه با وجود اعلام وضعیت بحرانی از سوی سازمان بهداشت جهانی درباره کرونا و نیز مقایسه آمار مرگ و میر و شیوع کرونا نسبت به ابولا، شورای امنیت تاکنون اقدامی موثر انجام نداده است.
بنابراین، اجماعی جهانی نسبت به تحت فشار قراردادن این شورا برای تصویب قطعنامه‌ای عملیاتی و لازم الاجرا برای همه دولت‌ها، ضروری به نظر می‌رسد.
اقدامات اجرایی
در راستای عملیاتی‌سازی طرح "سلامت، پلی به سوی صلح" سازمان بهداشت جهانی، شیوع این ویروس می‌تواند در قامت تهدیدی مشترک و در قالب منطقه گرایی اضطراری، فرصتی برای دستیابی به همکاری و صلحی احتمالی برای منطقه و یا حتی جهان باشد.
در سطح منطقه، شورای همکاری خلیج فارس در جلسه‌ای، جز صدور بیانیه‌ای و تحدید مرزها، اقدام اساسی انجام نداد اما برای مقابله با سرریزی این تهدید، بی‌شک نیاز به اقدامات منسجم و پیگیرانه در قالب نهادی منطقه‌ای با محورهای زیر وجود دارد:
۱- ایجاد ساختار و مکانیزمی متشکل از دیپلمات‌ها و متخصصان سلامت عمومی به عنوان نمایندگان کشورهای منطقه با هدف اجرای تصمیم‌های بین المللی مقابله‌ای در سطح منطقه .
۲- لجستیک، پشتیبانی، اتخاذ تصمیم های منطقه‌ای فوری، نظارت و عرضه تجهیزات پزشکی و درمانی، سیاستگذاری‌های یکسان، حمایت از گروه‌های آسیب پذیر منطقه همچون پناهجویان و البته به اشتراک گذاری اطلاعات و عملیات درمانی و پزشکی برخی از وظایف این نهاد خواهد بود.
۳- مذاکره کشورهای منطقه برای آتش بس و توقف منازعات در سوریه، یمن و افغانستان از مهمترین اهداف این نهاد خواهد بود.
فرصتی برای منطقه گرایی و صلح سازی
بنابر تجربه های مرور شده از ناکامی‌های همکاری منطقه‌ای در غرب آسیا، به نظر می‌رسد عنصر "اضطرار" می تواند از عوامل گردآوری دولت‌های این منطقه و نیز همکاری‌های احتمالی آن‌ها باشد. منظور از اضطرار با عنایت به مفهوم منطقه گرایی اضطراری، می‌توان به تهدیدهای مشترکی اشاره داشت که همزمان بسیاری از همسایگان را درگیر خود ساخته است.
بنابراین در شرایط کنونی و با وجود به تهدید مشترکی همچون سرریزی ویروس کرونا، به نظر می‌رسد زمان مناسبی برای اقدام جهت طرح نهاد یادشده از سوی جمهوری اسلامی باشد. زیرا نقش ایران در منطقه غرب آسیا غیرقابل انکار بوده و توانایی کشور در عرصه‌های مختلف منطقه‌ای بر همگان آشکار است.
یکی از اقدامات موثر و تعیین کننده‌ای که ایران می‌تواند در این طرح پیشنهاد دهد، پیشگامی برای ایجاد مذاکره برای صلح در مناطق منازعه همچون سوریه و یمن است. این اقدام علاوه بر خدمات تامین امنیت انسانی منطقه‌ای و جلوگیری از تحرکات بیشتر و احتمالا گسترش بیشتر شیوع، منجر به زمینه‌سازی برای مذاکرات پساکرونا پیرامون موضوع های بلندمدت منطقه‌ای نیز خواهد شد.