بررسی شخصیت حضرت علی اکبر(ع) و تبیین نقش او در حماسه بزرگ کربلا بر مدار موضوع حق است. دغدغه اصلی ایشان حق طلبی بود به طوری که وقتی خود و خانواده و دوستانش را در آستانه مرگ حتمی می بیند، تنها با یک پرسش عمیق متفکرانه و هوشمندانه از قهرمان اصلی کربلا یعنی از پدر، تمام نقش اساسی خود را به عنوان یک جوان حق جو به نمایش می گذارد و این سوال مهم و بنیادی را می پرسد که «ای پدر آیا ما بر حقیم؟» حضرت علی اکبر(ع) بزرگترین فرزند امام حسین (ع) در ۱۱ شعبان ۴۳ قمری در روزگار خلافت عثمان در مدینه چشم به جهان گشود. ایشان شباهت عجیبی به پیامبر اکرم(ص) داشت. از او به عنوان محدث نیز یاد می کردند. در قیام کربلا همچون حضرت عباس(ع) از نزدیکان خاص امام حسین(ع) به شمار می‌رفت و در تمام لحظات دشوار این واقعه در کنار پدر حاضر بود. حضرت علی اکبر(ع) را به عنوان آیینه تمام نمای پیامبر(ص) می شناسند، به طوری که حتی دشمنان و معاندان به این ویژگی و شباهت تام و تمام او اعتراف کرده اند. حضرت علی اکبر(ع) همواره در راه گسترش اسلام ناب محمدی کوشید و به مبارزه با ظلم و ستم زمانه پرداخت و نمونه کامل جوانی شجاع محسوب می شد. این موضوع باعث شد تا در تقویم ایران سالروز ولادت حضرت علی اکبر(ع) روز جوان نامگذاری شود تا جوانان این مرز و بوم الگویی ارزشمند در راه حق و حقیقت داشته باشند و او را سرلوحه زندگی خود قرار دهند و به سعادت واقعی دست یابند.
تربیت حضرت علی اکبر(ع) برپایه معیارهای تربیتی قرآن و سنت پیامبر(ص)
امام حسین (ع) در سایه معیارهای تربیتی قرآن و سنت، شخصیت فرزندش را به عنوان انسانی شجاع، طالب فضیلت و حق طلب بارور ساخت. حضرت علی اکبر (ع) در خاندانی رشد و پرورش یافت که حافظ اسرار خدا، جانشینان بر حق آخرین فرستاده الهی و ذریه او هستند. شرایط خانوادگی و محیط پرورش او پاکیزه ترین و عالی ترین مکان بود، این کودک تحت عنایت ویژه پدر و در سایه توجهات عمویش امام حسن (ع) پرورش یافت با ولادت وی رایحه عطرآگین رسول اکرم (ص) در فضای خانه امام حسین (ع) بیش از پیش استشمام می شد. امام حسین (ع) نام وی را علی نامید تا نام پدر را در جامعه اسلامی برخلاف تبلیغات مسموم و شایعات امویان احیا کند. از سنت های ائمه این بود که برای فرزندان خود کنیه تعیین می کردند. چنانچه امام باقر (ع) فرموده اند: «ما برای فرزندانمان در دوران کودکی کُنیه مشخص می کنیم، زیرا بیم آن داریم که در سنین بالاتر به لقب های ناگوار مبتلا شوند.» امام حسین(ع) در جهت اجرای این سنت پسندیده کنیه ابوالحسن را که کنیه پدرش بود، برای فرزندش، برگزید و این عنوان برای آن بود که وی از همان دوران کودکی مورد توجه قرار گیرد و در اجتماع از اعتماد به نفس بهتری برخوردار باشد و اگر اولاد پسری آورد، نامش را حسن بگذارد.
فضایل حضرت علی اکبر(ع)
حضرت علی اکبر(ع) به عبادت و راز و نیاز با خدای متعال عشق می ورزید؛ در راه فراهم آوردن نیازهای بندگان خدا کوشا بود؛ ایمان راسخ، شجاعت و شهامت او بی مانند بود و در طریق دانش و معرفت به کمالاتی نایل آمده و چشمه های حکمت در روح و روانش جاری شده بود؛ محدثی بنام به شمار می رفت و از جدش روایت نقل می کرد. دلایلی را که از مقام والای این جوان هاشمی حکایت دارند، می توان اینگونه برشمرد: جامع ترین و بهترین سخن در خصوص فضایل او همان بیانات امام حسین (ع) است که وقتی جوانش عازم میدان رزم با اشقیا بود، بر زبان آورد. ارزش معنوی حضرت علی اکبر(ع) تا به آن اندازه است که پدر بزرگوارش که دارای مقام عصمت و امامت بود، زندگی پس از او را فنا و مرگ می داند. هنگامی که بدن حضرت علی اکبر(ع) زخم های فراوان خورده بود، خطاب به پدر گفت: از شربتی که رسول اکرم (ص) به دستم داد، سیراب شدم که در آن تشنگی نیست و سپس امام(ع) را برای نوشیدن این شربت فرا خواند.
ائمه معصومان(ع) در روایت ها و زیارت های مستقل، مقام او را به پاکی و طهارت نفس ستوده اند. علی اکبر(ع) از ۲ وجه حیات معنوی و طیبه دارد: یکی آن که اهل معرفت، خرد و حکمت است. دیگر این که در راه احیای دین، حمایت از حریم ولایت و ستیز با شقاوت به شهادت رسیده، از این جهت تا ابد زنده است.
سخاوت و بخشندگی
از جمله برترین فضایل اخلاقی، سخاوت و بخشندگی است. حضرت علی اکبر(ع) این سـخاوت و بـخشندگی را از رسول خدا(ص) بـه ارث برده بود زیرا ایشان جامع اخلاق نبوی به شمار می رفت. دلیل دیگری بر سخاوت حضرت علی اکبر(ع) هـمان بـس که به وسیله معاویه زمانی که به یـاران خـویش گـفت: «چـه کـسی در ایـن زمان بر مسند خلافت شایسته تر است؟» یاران متملق به او گفتند: شما؛ اما او گفت: «نه، بلکه سزاوارترین مردم برای این مقام، علی بن الحسین بن علی است که جـدش رسول خداست و شجاعت بنی هاشم و بخشش بنی امیه و جمال بنی ثقیف در وجود اوست». حضرت علی اکبر(ع) آن چنان دارای سخاوت و بخشندگی بود که حتی معاویه که دشمن اهـل بیت(ع) بـه شمار می رفت، بدین مـوضوع اشـاره کرد؛ هر چند وی بخشندگی را به قبیله خود نسبت داد اما وصف شدن فردی به فضیلت اخلاقی آن هم توسط دشمن خویش، امری کم نظیر است.
حضرت علی اکبر(ع) الگوی جوانان در تمامی اعصار
جامعه اسلامی و به خصوص نسل جوان در جستجوی قهرمانی محبوب و اسوه ای شایسته است تا اخلاق و رفتار خویش را مطابق او تنظیم کند. بدان امید که پرتوی از کمالات وی در وجودش راه یابد و از امتیازات الگوی خویش بهره مند شود. یک جامعه سالم و زنده که مشعل اصلاح، ترقی، توسعه فکری و فرهنگی را به دوش می کشد و در تباهی ها و مفاسد کنونی که چون مرداب هایی، جهان را فرا گرفته، انسان های تشنه حق را به سرچشمه معنویت و معرفت توجه می دهد در صورتی می تواند در این راه موفق شود که در جهت بهبود وضع فکری و روحی جوانان اهتمام ورزد. حضرت علی اکبر(ع) به طور مسلم بزرگ ترین و مؤثرترین عاملی است که جوانان را به طرف معارف دینی و افتخارات معنوی سوق می دهد و عزت و عظمت آنان را میسر می سازد و روح ایمان و فداکاری را در اعماق وجودشان احیا می کند. معرفی ابعاد زندگی این اسوه بزرگ و جلوه های مکارم اخلاقی حضرت علی اکبر (ع)، برای تقویت مکارم دینی و ترویج سنت های نیکو در میان نسل جوان بسیار ضرورت دارد. همچنین روی آوردن به شجاعت و اراده و اندیشه حضرت علی اکبر(ع) به جامعه جوانان شخصیت، هویت، خودآگاهی و قدرت معنوی می بخشد.
منابع:
۱.علی اکبر، علامه مقرم، ص ۱۷
۲. روضه المتقین، ج ۸، ص ۶۲۶؛ حیاه الامام الحسن، ج اول، ص ۶۵
۳. کامل الزیارات، ابن قولویه، ص ۲۴۰.
۴. پرتوی از عظمت حسین (ع)، لطف الله صافی گلپایگانی، ص ۱۷۲
۵. مصائب امام حسین علیه السلام، (گزیده بیانات حاج شیخ جعفر شوشتری)، به کوشش غلامعلی رجایی، ص ۱۰۸
۶. آل عمران / ۳۳ و ۳۴
۷. مقتل خوارزمی، ج ۲، ص۳۳