پاندومی کرونا نشان داد که در جهان امروز خطرات بسیاری می‌توانند از مرزهای طبیعی عبور کند و تمامی کشورها را درگیر کنند. همین موضوع اهمیت همکاری‌های چند جانبه میان کشورها را چندبرابر می کند.
ویروس کرونا که با اسم رسمی کوید-۱۹ شناخته می‌شود به پدیده ای فرامرزی تبدیل شده و تمامی بازیگران جهانی را درگیر کرده است. رییس سازمان جهانی بهداشت در این مورد می گوید: «هیچ کشوری نباید تصور کند از آن مصون است. نه فقط این تصور اشتباه است، بلکه جبران‌ناپذیر خواهد بود. این ویروس به مرزهای بین‌المللی احترام نمی‌گذارد.»
دونالد ترامپ در طول سه سال و نیم ریاست جمهوری خود چندجانبه‌گرایی را تضعیف کرده است. سیاست ترامپ در زمینه تغییرات آب و هوایی، مهاجرت، تجارت، خروج از برجام و ابهام در اتحاد دفاعی حاکی از آن است که او آشکارا کاهش هزینه‌ها را بر جهانی به هم پیوسته که به طور هماهنگ در مقابل مشکلات می ایستد ترجیح می‌دهد.
کرونا و یکجانبه گرایی
سیاست یکجانبه گرایانه دونالد ترامپ در بحران کرونا بیش از پیش ایران را تحت تاثیر قرار داده است. کمبود دارو در کشورمان در ماه‌های اخیر و به دنبال تحریم‌های آمریکا علیه ایران به تدریج بر مشکلات شهروندان افزوده است. هر چند آمریکا اعلام کرده که کالاهای بشردوستانه به ویژه دارو و تجهیزات پزشکی را از تحریم‌های خود استثناء کرده اما نقل و انتقال دارو به ایران با مشکلات جدی مواجه است به طوری که به اذعان کارشناسان تحریم‌ها، مبارزه ایران با کرونا را با مشکلات جدی روبرو کرده است. از همین روست که انتظار می‌رود افکار عمومی جهانی نسبت به اتحاد تحریم و کرونا علیه مردم ایران واکنش نشان دهد.
مبارزه با ویروس همه گیر کرونا همکاری همه کشورها را طلب می‌کند تا همه کشورها با همکاری یکدیگر از ظرفیت‌ها و امکانات بهداشتی و درمانی خود برای ریشه‌کن کردن این ویروس استفاده کنند.
حسن روحانی رئیس جمهوری کشورمان روز اول فروردین در نامه‌ای خطاب به مردم آمریکا با اشاره به شیوع جهانی ویروس کرونا نوشت که تحریم‌ها موجب شده توان مردم ایران در مبارزه با این ویروس کاهش یابد و حتی برخی از هموطنان ما به علت این تحریم‌ها جان خود را از دست بدهند. او از مردم آمریکا خواست تا بر سر دولت این کشور با صدای بلند فریاد برآورد.
روحانی نوشت که مردم ایران، علاوه بر بحران جهانی ناشی از هجوم ویروس کرونا، تحت بی‌رحمانه‌ترین تروریسم اقتصادی آمریکا در تاریخ قرار گرفته‌اند و دولت آمریکا همچنان حاضر نیست دست از سیاست اهریمنی فشار حداکثری خود بردارد. قربانیان تحریم و ویروس نه جناح های سیاسی در ایران که مردم عادی کوچه و خیابان هستند.
رئیس جمهوری کشورمان در راستای چندجانبه گرایی مقابله با ویروس جدید کرونا را یک وظیفه جهانی خواند و نوشت که هر سیاست کوته بینانه و خصمانه‌ای که بخواهد موجب تضعیف نظام پزشکی و محدویت منابع مالی در مدیریت بحران در ایران شود، تاثیر مستقیم بر روند مبارزه با این همه گیری در سایر کشورها خواهد داشت.
علاوه بر رئیس جمهوری بسیاری از مقامات کشورمان خصوصا محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه بارها نسبت به تحریم‌های آمریکا در مقطع کنونی اعتراض کرده و خواهان لغو آنها شده است.
همزمان آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در ارتباط با شیوع بیماری کرونا از سیاست تحریم‌های آمریکا علیه ایران و دیگر کشورها انتقاد کرده است و بسیاری از کشورها خواهان لغو این تحریم ها شده اند.
در آمریکا نیز بسیاری از نمایندگان دموکرات خواهان لغو تحریم‌ها شدند. جو بایدن، یکی از نامزدهای حزب دموکرات در انتخابات آتی ریاست‌جمهوری ایالات متحده آمریکا در بیانیه‌ای دونالد ترامپ را به کاهش تحریم‌ها علیه ایران برای حمایت انسان دوستانه از این کشور که با همه‌گیری ویروس کرونای جدید (کوویدـ ۱۹) رنج می‌برد، فراخواند.
روزنامه واشنگتن پست نیز در گزارشی بر لزوم توقف تنش میان آمریکا و ایران در زمان گسترش شیوع ویروس کرونا در جهان و بحران ناشی از آن تاکید کرده و در این باره نوشته شده است: «ایران نیز مانند ایالات متحده آمریکا، درگیر مبارزه با ویروس کرونا است که به نظر کارشناسان اگر محدود نشود، می‌تواند به قیمت جان میلیونها انسان در دو کشور تمام شود.»
قطعنامه سازمان ملل متحد
اما به غیر از آمریکا بسیاری از دیگر کشورها اهمیت چندجانبه گرایی را درک کرده اند و تلاش می‌کنند تدابیری در جهت مستحکم کردن روابط بیاندیشند.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۱۴ فروردین ماه با اجماع قطعنامه‌ای را تصویب کرد که در آن بر همکاری بین المللی و چندجانبه گرایی برای مبارزه با کووید-۱۹ تاکید شده است.
در این قطعنامه همچنین بر ضرورت رعایت کامل حقوق بشر تأکید و هر شکل از تبعیض، نژادپرستی و بیگانه ستیزی را در پاسخ به همه گیری این بیماری محکوم شد. این قطعنامه از سوی ۶ کشور سوئیس، اندونزی، سنگاپور، نروژ، لیختن اشتاین و غنا ارائه شده بود.
تا به امروز، شورای امنیت سازمان ملل با وجود تلاش‌های زیاد، موفق به تصویب یک متن (درباره همه گیری کووید-۱۹) نشده است و به ویژه اختلاف بین آمریکا و چین بر سر منشاء این ویروس که واشنگتن می‌خواهد در متن آورده شود، مانع اصلی آن بوده است.
اختلافات در اتحادیه اروپا
بحران کرونا باعث شده که اختلافاتی میان اعضای اتحادیه اروپا درباره بهترین راه‌های مقابله با تاثیرات اقتصادی شیوع کرونا روی دهد. اختلافاتی که ماهیت این اتحادیه را زیر سوال برده است.
چندی پیش جوزپه کونته نخست وزیر ایتالیا، کشوری که بیشترین قربانی را تحت تأثیر ویروس کرونا داشته، به خاطر اینکه هنوز همبستگی اقتصادی لازم برای غلبه بر این بحران را نشان نداده است از اتحادیه اروپا انتقاد کرد.
کونته با اشاره به اینکه به درخواست کمک‌های اقتصادی کشورهای اروپای جنوبی به همراه ایتالیا و اسپانیا که بیشترین مرگ و میر ناشی از کوید ۱۹ را دارا می باشند، گفت: استفاده حق وتو توسط آلمان و هلند آینده اتحادیه اروپا به ریسک مواجه می‌کند.
کونته در ادامه سخنان خود با ارزیابی اینکه در حال حاضر اروپا یک مسابقه تاریخی را برگزار می‌کند. گفت: این یک بحران اقتصادی نیست که بر یکی بیش از دیگران تأثیر بگذارد. هیچ تفاوتی در سیستم‌های مالی در اینجا وجود ندارد. این یک بحران بهداشتی است که در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی صورت می‌گیرد. این یک چالش تاریخی برای همه اروپا است. من واقعاً امیدوارم که اتحادیه اروپا از این وضعیت با یک روحیه قوی اروپایی، خارج شود. ببینید، ما حقوق قانون اساسی شهروندان خود را محدود می‌کنیم و اروپا باید برای جلوگیری از اشتباهات تراژیک واکنش نشان دهد.
کونته با تأکید بر اینکه برخی از کشورها از محدودیت‌های شدیدی که این وضعیت اورژانسی در زمینه اقتصادی به وجود خواهد آورد، آگاهی ندارند افزود، به نظر می‌رسد که هم اکنون محدود به ایتالیا و اسپانیا است. به زودی بر سایر کشورهای اتحادیه اروپا تأثیر خواهد گذاشت.
کونته خاطرنشان کرد: اگر اتحادیه اروپا از این بحران با موفقیت بیرون نیاید، اجتناب ناپذیر است که احزاب راستگرا در اروپا بسیار قوی‌تر از آنچه در حال حاضر هستند، شوند.
اعتراض نخست وزیر ایتالیا واکنش اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا را در پی داشت او با انتشار مقاله‌ای در روزنامه‌های ایتالیا از تاخیر اتحادیه اروپا در کمک به شهروندان این کشور احساس تاسف و عذرخواهی کرد.
او در این نامه خطاب به ایتالیایی‌ها نوشت: «امروز اروپا در کنار ایتالیا ایستاده است، اما از روز اول چنین حمایتی انجام نشد.» خانم فون در لاین در نامه خود نوشت درست که در آغاز بحران شیوع کرونا کشورها چالش‌های ملی را در اولویت قراردادند اما پس از مدت کوتاهی متوجه شدند که برای مقابله با بحران نیاز به برنامه‌ای مشترک دارند.
البته مارتین شولتز، رئیس سابق پارلمان اروپا نیز به این روند اتحادیه اروپا انتقاد کرد و در گفتگویی با هفته نامه اشپیگل، گفت: ما در حال حاضر یک اروپای ضعیف را تجربه می کنیم. تصمیمات مشترک در بروکسل اتخاذ نمی شود، بلکه هر کشور اروپایی مستقلا خود تصمیم می گیرد. این همان اروپایی است که مخالفان می خواستند یعنی یک اروپای ملی.
او در بخش دیگری از این گفت و گو خواستار حمایت از ایتالیا که به شدت تحت تاثیر بحران کرونا قرار گرفته است شد و گفت: اگر ما می‌خواهیم که این کشور عضو جی ۷ پایدار باقی بماند باید در دراز مدت برای تامین بودجه دولتی به این کشور کمک کنیم.
آملی دو مونچالین وزیر امور اروپایی فرانسه نیز بحران کرونا را عامل به خطر افتادن اعتبار و سودمندی اتحادیه اروپا دانسته است. مونچالین در گفت‌وگو با رادیو آرتی‌ال از عملکرد برخی اعضای اتحادیه اروپا در میانه بحران شیوع کرونا انتقاد کرد و گفت: اگر برخی خواستار همبستگی نیستند، باید جایگاه آنها را در اتحادیه اروپا و همچنین آنچه را که با ۲۷ کشور عضو انجام می‌دهیم، زیر سوال ببریم. این مساله اساسی و وجودی است. اگر اروپا زمانی که همه چیز خوب است فقط یک بازار داخلی باشد، دیگر عقلانی نیست.
خطر شیوع قحطی
سازمان ملل و سازمان تجارت جهانی روز چهارشنبه ۱۳ فروردین با انتشار بیانیه ای مشترک اعلام کردند به دلیل شیوع ویروس کرونا و شکسته شدن نسبی زنجیره تجارت و تبادل مواد غذایی در جهان، خطر شدید فقر و قحطی وجود دارد. در این بیانیه آمده است: «عدم اطمینان نسبت به تامین مواد غذایی می تواند محدودیت های زیادی را در صادرات و واردات آن در جهان ایجاد کند و باعث نوعی نقصان در توزیع و تولید مواد غذایی در جهان می شود.»
این بیانیه مشترک با امضای کو دونگ یو، رئیس چینی فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) و تدروس آدهانوم، رئیس اتیوپیایی سازمان جهانی بهداشت(هر دو سازمان وابسته به سازمان ملل) و روبرتو آزودو، رئیس برزیلی سازمان تجارت جهانی منتشر شد. این نهادها تاکید کردند «حیات زنجیره تجارت و تبادل مواد غذایی در جهان اهمیت زیادی دارد و باید این تبادل و تجارت برقرار بماند.»
سازمان ملل و سازمان تجارت جهانی، از دولتها هم خواسته اند تا شرایط «امنیت کاری و محافظت های لازم برای کشاورزان و دست اندرکاران حمل و نقل مواد غذایی» را فراهم کنند: «تا زنجیره «تولید و توزیع» متوقف نشود. این بیانیه تاکید می کند که دلیل حضور نهادهای بین المللی در جهان برای همین روزهاست و باید با همکاری میان دولت ها و نهادهای بین المللی بر این بحران چیره شد.
در شرایطی که بحران جهانی کرونا هر روز مشکلات بیشتری را پیش روی مردم قرار می دهد انتقادات از نهادهای بین المللی نیز افزایش یافته است و نوعی بی‌اعتمادی به این سازمان ها دیده می‌شود، اکنون فرصت مناسبی است که با تقویت چندجانبه گرایی فواید تشکیل سازمان ملل متحد و نهادهای بین المللی نشان داده شود و که ثابت می شود چندجانبه‌گرایی در جهان هنوز لازمه حفظ امنیت و صلح بین‌الملل است.