در شرایط حاضر که همه افراد جامعه برای پیشگیری از ابتلا به بیماری کرونا در قرنطینه خانگی بسر می‌برند فرصتی برای بازسازی روابط بین اعضای خانواده و به نوعی امکان در کنار هم بودن فراهم شده که باید در پرتو نُضج و تقویت مهارت هم‌صحبتی و هم‌نشینی، از آن بهره لازم برده شود.
بی‌توجهی به فرهنگ گفت و گو در خانواده یکی از چالش‌هایی است که به اعتقاد روانشناسان، می‌تواند موجب تضعیف بنیان این نهاد مهم و مهمتر از آن بروز انواع آسیب‌های اجتماعی در جامعه شود.
مهارت گفت و گو بین اعضا برای تحکیم بنیان خانواده و با هدف پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و بهبود کیفیت زندگی از ضرورت‌های امروز این نهاد است که مورد غفلت قرار گرفته و موجب تضعیف و اختلال در پیوند بین فرزندان و والدین شده است.
بر اساس مطالعات انجام شده، برای داشتن خانواده‌ای سالم، در طول شبانه‌روز باید یکهزار و ۵۰۰ کلمه بین اعضای خانواده مبادله شود در حالی که اکنون به‌دلیل وجود سرگرمی‌هایی مانند امکانات نرم‌افزاری و برنامه‌های تلفن همراه به ۵۰۰ کلمه کاهش یافته که البته این رقم در استان‌های کشور متفاوت است،
نتایج یک مطالعه دیگر حاکیست که از ۱۰ سال پیش تاکنون گفت و گوی بین اعضای خانواده ایرانی از ۲ ساعت به ۲۰ دقیقه کاهش یافته است.
در زندگی‌های سنتی و زمان‌های گذشته، اعضا یک خانواده دور هم جمع می‌شدند و در باره مسائل کوچک و بزرگ و به قولی از ریز تا درشت زندگی با یکدیگر صحبت می‌کردند و راه حل مشکلات را می‌یافتند و با تداوم و تداول گفت و گو بین آنها، صمیمیت آنها نیز بیشتر و مستحکمتر بود.
به اعتقاد کارشناسان، نهاد خانواده در ایران یکی از نظام‌های قدیمی در شکل‌دهی سنت‌ها، آداب و رسوم اجتماعی و خانوادگی بوده و وجود صمیمت بین اعضا یکی از موارد مهم در تکوین خانواده‌های موفق محسوب می‌شده است.
ارتباط نزدیک، گفت و گوی صمیمانه و رفع مشکلات از طریق مصاحبت از بهترین راه‌های رسیدن به تفاهم در میان اعضای خانواده و لذت بردن از این کانون گرم و باصفاست.
فراگیری مهارت و هنر گفت و گو بسیار مهم است زیرا در جامعه امروز ایران، پایین آمدن نرخ آن بحرانی است که گریبانگر خانواده‌های ایرانی شده است.
به باور صاحبنظران، بسیاری از آسیب‌هایی مبتلابه یک خانواده در اثر نرسیدن به نقطه تفاهم ایجاد می‌شود، چه، گوهر تفاهم از طریق گفت و گو بین اعضا خانواده شکل می‌گیرد و همه افراد باید یاد بگیرند که هر مساله‌ای را چه مثبت و منفی از طریق مصاحبت و مسالمت حل و فصل کنند.
روانشناسان معتقدند: مهارت گفت و گوی مولد و موثر به‌عنوان یکی از نیازهای اساسی و مهم اجتماعی، در بین اعضای خانواده ایرانی مغفول مانده است.
آنان، آیین گفت و گو را یک موضوع اساسی در جامعه می‌دانند و بر این باورند که گفت و گو یک شاخص سنجش بین اعضای خانواده است و هرچقدر به این مولفه بهتر حوزه عمل بشود نتایج موثرتری را نیز به همراه دارد.
به اعتقاد کارشناسان، نبود حلقه گفت و گو در زنجیره تعامل اعضای خانواده عامل بروز بسیاری از آسیب‌های اجتماعی شامل طلاق، فرار از خانه، ورود به مسیرهای انحرافی و ناراحتی‌های روحی و روانی است.
با همه این تفاصیل، در شرایط بحرانی حاضر، ضعف این مهارت مهم و گسیختگی مفاهمه مُنبعث از ارتباط خانوادگی در کنار شدت اضطراب و استرس ناشی از احتمال ابتلا به کرونا موجب بروز درگیری و تنش‌های رفتاری و اخلاقی در بین برخی از خانواده‌ها شده است.
به گفته مسوولان مربوطه، همین مقوله موجب افزایش تماس برخی خانواده‌ها با مراکز مشاوره برای راهنمایی و کمک به تحمل یا رفع مشکلات مبتلابه شده است.
بر همین اساس، مدیرکل مشاوره و امور روانشناختی بهزیستی کشور از سه برابر شدن آمار اختلافات بین زوجین ناظر به افزایش میزان تماس‌های مربوط به اختلافات خانوادگی در دوران قرنطینه با صدای مشاور بهزیستی(شماره ۱۴۸۰) خبر داده است.
بهزاد وحیدنیا افزود: شرایط خاص کرونا موجب شده تا روزانه چهار هزار تماس با صدای مشاور بهزیستی کشور از ساعت هشت صبح گرفته شود.
به گفته وی، در دوران قرنطینه، ساعات تماس زوج‌ها و مدت زمان تعامل آنها با یکدیگر بیشتر است و اختلافات زناشویی افزایش می‌یابد که بطور مثال برخی اختلافات زوجین مربوط به اختلافات بر سر مسائل رعایت اصول بهداشتی و هنگام بیرون رفتن یکی از اعضای خانواده است.
وحیدنیا یادآور شد: کودکان در شرایط کنونی بخشی از انرژی بیرون خود را داخل خانه آورده‌اند و ممکن است بین زوج‌ها، اختلافات بر سر تربیت فرزند پیش آید.
برخی روانشناسان بر این باورند که در شرایط فعلی کاهش روابط اجتماعی، محدودیت ترددهای عادی و روزانه، وسواس بهداشتی و فکری، یکنواخت شدن برنامه‌های روزمره، حساس شدن بر روی رفتارهای یکدیگر و بسیاری موارد دیگر، عاملی برای بروز اختلافات خانوادگی است.
آنها بر این اعتقادند که بی‌توجهی برای چاره‌اندیشی به این اختلافات می‌تواند به‌دلیل آمیختن ۲ بحران بیماری کرونا و تنش رفتاری و اخلاقی، صدمه‌های روحی و روانی جبران‌ناپذیر و در نهایت فروپاشی خانوادگی را بدنبال داشته باشد.
تاثیر منفی ویروس کرونا بر جسم و رفتار خانواده‌ها
عضو هیات علمی گروه روانشناسی دانشگاه اصفهان گفت: فراگیری ویروس کرونا علاوه بر تهدید جسمی به سبب قرار داشتن در دوران قرنطینه بر روح و روان و خلقیات افراد خانواده به‌ویژه زوجین تاثیر منفی گذاشته است.
حسین مهرابی در گفت و گو با ایرنا افزود: بروز این رفتارهای نامطلوب در خانواده موجب اختلافات و تنش‌هایی شده که بیشترین عامل آن اضطراب ناشی از ترس و نگرانی از ابتلا به کروناست.
وی اظهار داشت: برخی مردان در خانواده به‌دلیل مشکلات اقتصادی و مالی ناشی از کرونا و به نوعی یکجانشین شدن، گاهی رفتارهای عصبی و تندی از خود نشان می‌دهند و در مقابل همسران آنها نیز که پذیرای این رفتارها نیستند، اقدام به مقابله به مثل می‌کنند.
وی بروز تنش‌ها و اختلافات کوچک و بزرگ بین همسران را موجب برهم زدن فضای آرامش خانواده دانست و گفت: همین امر تاثیر بدی روی فرزندان و سایر افراد خانواده می‌گذارد.
وی به خانواده‌ها توصیه کرد که در این شرایط کرونایی در روابط خود خویشتن‌دار و منطقی باشند و با رفتارهای شایسته و محبت‌آمیز به یکدیگر امیدواری دهند.
این روانشناس افزود: وظیفه روانشناسان آن است که با ارائه مطالب موثر در سایت‌ها و شبکه‌ها اجتماعی بر روی روابط خانوادگی بیشتر کار کنند تا از بروز اختلافات در این شرایط حساس کاسته شود.
وی خاطرنشان کرد: والدین باید مراقب باشند که فرزندان آنها به‌ویژه کودکان که در این شرایط دچار ترس از این بیماری هستند نباید بر اثر رفتارهای نسنجیده و تلخ والدین دچار رنج و عذاب شوند.
مهرابی، تاب‌آوری و گرایش به سمت تفکرات مثبت و درک بیشتر سرپرستان خانواده را یکی از مهمترین ارکان آرامش و پیشگیری از بروز بحران‌های روحی و روانی در کانون خانواده عنوان کرد.
فضای آرام و دلنشین خانوادگی موجب تقویت جسم و روح در برابر بیماری‌ها می‌شود
عضو هیات علمی گروه روانشناسی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان هم معتقد است که ایجاد و حفظ فضای خانوادگی آرام و دلنشین و به دور از تنش و درگیری موجب تقویت و سلامت جسم و روح و روان افراد می‌شود.
مجتبی ناجی در گفت و گو با ایرنا با اشاره به وجود استرس ناشی از ابتلا و انتقال بیماری کرونا در بین بیشتر افراد جامعه افزود: استرس طولانی‌مدت باعث می‌شود که افراد احساس ناراحتی و اضطراب کرده و مشکلات عاطفی و رفتاری جدی در آنها بوجود آورد.
وی با بیان اینکه برخی از خانواده‌ها به‌دلیل در کنار هم قرار گرفتن برای مدت طولانی و نامعلوم و محدودیت در خروج از خانه به اختلاف کشیده شده‌اند، گفت: این تنش‌ها بدین علت آن است که تاکنون برای فراغت در محیط خانه و برقراری جمع دوستانه اعضای خانواده برنامه‌ریزی نشده است.
این روانشناس اضافه کرد: در این میان، نقش رسانه‌ها در فضای حقیقی و مجازی باید انتقال روش‌ها و راهکارهای در کنار هم بودن برگرفته از نظرات روانشناسان و مشاوران باشد.
به گفته وی، مادران در این میان به‌عنوان مدیران خانه نقش مهم و اساسی در برقراری تعاملات عاطفی، کلامی و رفتاری بر عهده دارند.
ناجی خاطرنشان کرد: طبیعی است که برخی از مردان به‌دلیل افزایش مشکلات اقتصادی و شغلی جاری، تاب‌آوری کمتری در خانه داشته باشند و در این موقعیت، مسوولیت همسران به‌عنوان مادر خانواده بسیار سنگین و حساس است.
وی هدایت اقتصادی، حمایت روانی و تراوش انرژی‌ها و افکار مثبت مادر در خانه را نیز در پیشگیری از اختلافات و تنش‌های خانوادگی در دوران قرنطینه بسیار مهم برشمرد.