خانه‌نشینی بیش از ۶ هفته است که در کشورمان به یک الزام برای حفظ سلامتی تبدیل شده است. هرچند که خانواده‌های زیادی به این توصیه مهم بی‌توجهی کردند، اما بسیاری از مردم هم این نکته را جدی گرفتند و در یک ماه و نیم اخیر جز برای موارد ضروری از منزل خارج نشدند. این در خانه ماندن چالش‌های زیادی را در خانواده‌ها ایجاد کرد. یکی از این چالش‌ها رفتار مناسب با فرزندان و به ویژه کودکان در شرایط کنونی است.
بسیاری از والدین که خودشان در این روزها تحت فشار در خانه ماندن و اضطراب ابتلا به کرونا قرار دارند، هر روز با فرزند یا فرزندان خود که برای نخستین بار روزهای متمادی در خانه ماندن را تجربه می‌کنند چالش‌هایی را دارند.
از سوی دیگر کارشناسان معتقدند که این وضعیت می‌تواند بر روحیات، عادات و حتی سلامت جسمی کودکان نیز تأثیر بگذارد. به همین دلیل روانشناسان بر این باورند که والدین در وضعیت کنونی باید برنامه‌ریزی منظم و درستی برای شبانه‌روز داشته باشند تا نظم ویژه روزهای کرونایی جای بی‌نظمی و بی‌برنامگی را بگیرد و در عین حال حساسیت‌های رفتار با کودکان را نیز در این وضعیت بدانند.
اضطراب کرونایی کودکان
استادیار رشته روانشناسی دانشگاه پیام نور ساری معتقد است که شرایط کنونی می‌تواند در خانه‌ها حتی به بروز خشونت علیه کودکان نیز منجر شود ولازم است که والدین با روش‌های درست رفتار با فرزندان آشنا باشند.
دکتر «انسیه بابایی» به خبرنگار ایرنا گفت: این روزها کودکان هم به ناچار مانند بزرگسالان در جریان اخبار و اتفاقاتی که رخ داده قرار می‌گیرند. این آگاهی ممکن است از طریق رادیو و تلویزیون، گفت‌وگوی پدر و مادرها یا تغییر اجباری سبک زندگی در کودکان ایجاد شود. این مطلع شدن لحظه‌به‌لحظه از اخبار بیرون، حساسیت والدین در رعایت نکات بهداشتی و وسواس زیاد بر بهداشت می‌تواند از عوامل اضطراب جبران‌ناپذیر برای کودکان و نوجوانان باشد که این یک بخش از قضیه است.
وی افزود: بخش دیگر افزایش اختلافات خانوادگی در خانه‌ها طی روزهای خودقرنطینگی است که به استناد آمارهای رسمی قابل مشاهده است و گفته می‌شود تا سه برابر بیشتر شد. تغییر اجباری وضعیت زندگی شهروندان در هفته‌های اخیر سبب شده که اختلافات بین والدین نیز بیشتر شود و در این بین باز هم فرزندان آسیب می‌بینند.
این دکترای روانشناسی و روان‌سنجی گفت: در چنین شرایطی آن چه که برای ما روانشناسان اهمیت دارد، در معرض خشونت قرار گرفتن کودکان است. یعنی احتمال خشونت خانگی علیه کودکان ممکن است ناخواسته در دوران قرنطینه بالا برود. مطمئنا بی‌توجهی به این شرایط می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری را در آینده به دنبال داشته باشد.
نشانه‌های استرس
مدیر گروه علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه پیام نور مازندران درباره علائم اضطراب در کودکان خاطرنشان کرد: کودکان ممکن است به روش‌های مختلف به استرس‌ها واکنش نشان دهند. مثلا بیشتر از قبل به والدین وابسته می‌شوند، رفتارهای مضطربانه از خود نشان می‌دهند، گوشه‌گیری، عصبانیت و پرخاشگری و حتی شب‌ادراری می‌تواند نشانه‌های اضطراب کودکان باشد.
بابایی افزود: کمکی که در این شرایط قرنطینه اجباری می‌توانیم به کودکان برای مقابله با استرس کنیم این است که ابتدا واقعیت‌ها را درباره اتفاقات رخ داده به کودکان با زبان خودشان بگوییم. با استفاده از واژه‌هایی که برای سن آن‌ها قابل درک است به زبان کودکانه و با استفاده از روش‌های درست و مناسب بیان این وقایع، به آن‌ها بگوییم که دلیل این در خانه ماندن و تغییر سبک زندگی چیست.
استادیار رشته روانشناسی دانشگاه پیام نور ساری تصریح کرد: اطلاعات واضحی درباره راه‌های کاهش احتمال ابتلا به این بیماری فراگیر را باید به کودک بدهیم تا هم از خطر آگاه شود، هم دلیل تغییر وضعیت را بداند و هم بداند که با رعایت نکات خطری او را تهدید نمی‌کند. به واکنش‌های کودک به روش‌های حامیانه پاسخ دهیم. به نگرانی‌های آن‌ها با دقت گوش کنیم تا بتوانند آن‌ها را بیان کنیم. برای آن‌ها وقت بگذاریم و مهم‌تر از همه این که تا حد ممکن برنامه‌ریزی منظمی را برای شبانه‌روز کودک داشته باشیم.
برنامه‌ریزی منظم زندگی در قرنطینه
این روانشناس با تأکید بر ضرورت برنامه‌ریزی منظم برای زندگی در شرایط کنونی اظهار کرد: اگر برنامه منظمی نداشته باشیم این قرنطینه اجباری باعث می‌شود که بخش زیادی از زمان روزانه کودک خالی شود و به ناچار کودک به استفاده بی‌رویه از رایانه، تلفن همراه، تبلت و بازی‌های رایانه‌ای و حتی تلویزیون روی می‌آورد. این بی‌برنامگی حتی ممکن است به پرخوری بیش از حد منجر شود که اضافه وزن و مشکلات حرکتی را به دنبال خواهد داشت.
بابایی نقش آموزش و پرورش را نیز در این وضعیت پررنگ دانست و گفت: بعضی از مدارس صرفا برنامه‌های خودشان را محدود به برگزاری کلاس‌های مجازی درسی کردند. در حالی که ارتباط مداوم مشاوران و مربیان پرورشی با دانش‌آموزان و والدین در این مقطع زمانی به مراتب ضروری‌تر است. برنامه‌های متنوعی را می‌توانند ارائه دهند که کودک یا نوجوان در خانه دائم وقت‌اش را با بازی‌های رایانه‌ای یا در فضای مجازی نگذراند.
وی خاطرنشان کرد: مدیریت نکردن و نداشتن برنامه برای زمان خالی کودک آسیب‌های بسیار زیاد جسمی و روانی را برای کودک به همراه خواهد داشت. در واقع علاوه بر خانواده اینجا نقش آموزش و پرورش هم بسیار پررنگ است که باید همراه با ایجاد زیرساخت‌های آموزشی جامع آموزشی در اولویت کاری آموزش و پرورش قرار بگیرد.
انجام بازی‌های خانگی
استادیار رشته روانشناسی دانشگاه پیام نور ساری به ضرورت انجام بازی‌های خانگی با کودکان توسط والدین اشاره کرد و گفت: طراحی بازی‌های خانوادگی، ایجاد فضای شاد در خانه، پخش موسیقی، مدیریت بازی‌های مورد استفاده کودکان و نوجوانان و حتی واگذاری برخی مسئولیت‌های ساده روزانه به آن‌ها از راهکارهایی هستند که خانواده‌ها باید در این دوران بیشتر به آن‌ها توجه کنند تا کودک در شرایط روحی و روانی مناسبی این روزها را پشت سر بگذارد و دچار مشکلات رفتاری نشود.
بابایی افزود: در تارنمای انجمن بازی‌های فکری ایران مطالبی را برای آموزش برخی از بازی‌های فکری دیدم که با کمترین امکانات در منزل آن‌ها را انجام داد. بازی‌های زیادی را می‌توان به ساده‌ترین شکل ممکن در خانه‌ها انجام داد که روش‌های آن‌ها به سادگی قابل دسترسی است. اما همه این‌ها زیر سایه مدیریت زمان و برنامه‌ریزی توسط پدر و مادر قابل انجام هستند. اجرای این بازی‌ها ضمن این که کودک و سایر اعضای خانواده را سرگرم می‌کند، در تقویت حافظه و استعدادهای کودکان هم نقش دارد.
پذیرش شرایط
مدیر گروه علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه پیام نور مازندران تصریح کرد: باید بپذیریم که این ویروس و درگیر شدن با آن بخشی از تاریخ زندگی ما در این قرن است و مطمئناً بالاخره این دوران تمام می‌شود. اما اگر والدین برنامه درستی برای این روزهای در خانه ماندن نداشته باشند، پیامدهای این خودقرنطینگی تا مدت‌ها در کودک و سایر اعضای خانواده دیده خواهد شد.
بابایی خاطرنشان کرد: رسانه‌ها، فضای مجازی، مراکز مرتبط با سلامت روان مانند مراکز مشاوره باید تلاش کنند تا بالا بردن روحیه همه اقشار جامعه خسارت روزهای پساکرونایی را به حداقل برسانند. انواع بازی‌ها، کتاب‌ها، برنامه‌ها و فضاهای رایانه‌ای وجود دارد. اما مهم‌ترین مسأله مدیریت کردن فضاها از جانب والدین است. باید برنامه ویژه این روزها را تدوین کنند و بر اساس آن پیش بروند.
مدیر گروه علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه پیام نور مازندران به گروه ویژه‌ای از کودکان و نوجوانان نیز اشاره کرد و افزود: کودکان و نوجوانانی که در این دوران سخت عزیزان‌شان را از دست دادند هم شرایط خاصی دارند که باید اطرافیان به آن‌ها توجه زیادی داشته باشند.
وی یادآور شد: انتظار داریم که خانواده‌ها به این مسأله توجه بیشتری داشته باشند. چون بیشترین دغدغه ما روانشناسان دوران پساکرونایی است. حتی کودکان را باید با شماره‌های مشاوره آشنا کرد. از همه امکان‌ها باید استفاده کنیم که کمترین میزان آسیب به کودکان در روزهای خودقرنطینگی وارد شود.