اواخر بهمن ۹۸ که رسید، بحث شیوع کرونا در ایران تازه شروع شده بود و مردم نگرانی آنچنانی نداشتند و بسیاری آن را جدی نگرفتند اما زمان که بیشتر گذشت، با افزایش تعداد مبتلایان و فوتی‌ها، مردم به عمق واقعه پی برده و خطر را احساس کردند.
به هر حال با جدی شدن موضوع و توصیه‌های موکد وزارت بهداشت و رسانه‌ها مبنی بر رعایت بهداشت فردی، در خانه ماندن و عدم مسافرت و حضور نیافتن در خیابان‌ها و اماکن عمومی، مردم تا حدود زیادی در تعطیلات نوروزی این مسائل را رعایت کردند اما همین که تعطیلات به پایان رسید باز صبرشان به سرآمد و تعداد قابل توجهی از شهروندان هشدارها را کنار گذاشته و غیرضروری راه بیرون از خانه را در پیش گرفتند.
این روزها بدلیل وجود ویروس کرونا و ضرورت در خانه ماندن، مسائلی چون یاس، اضطراب، خستگی و ناشکیبایی تا حدود زیادی بر فضای خانواده‌ها سایه انداخته است همچنانکه با چند نفری که صحبت کردیم از ماندن در خانه خسته بودند و دائم از طولانی شدن دوران شیوع ویروس کرونا، پرخاشگری‌های، ناراحتی و بگو مگوهای ناشی از در کنار هم بودن این ایام، گلایه‌مند می‌کردند.
یکی می‌گفت: چقدر در خانه بمانیم، خسته و افسرده شدیم، تا کی باید این وضعیت را تحمل کنیم؟ چقدر دست ها را بشوییم و فضا و وسایل خانه را ضدعفونی کنیم؟
شهروندی دیگر می‌گوید: وضعیت به گونه‌ای شده که احساس یاس و افسردگی بر من و خانواده‌ام چیره شده و گاهی وقت‌ها در طول روز بارها جر و بحث و مشاجره در خانه ما روی می‌دهد.
مردی هم از افزایش مشاجرات لفظی با همسرش در منزل در مدت ماندن در خانه می‌گوید و ادامه می‌دهد: طولانی شدن دوره بیماری کرونا و ضرورت ماندن در منزل باعث شده احساس خستگی و عصبانیت در میان اعضای خانواده و فرزندان بیشتر از قبل شود و گاهی اوقات فضایی ناآرام و کسل‌کننده بر منزل مان حاکم شود.
شهروندی نیز از اینکه پایان شیوع کرونا قابل تشخیص و پیش‌بینی نیست دچار نوعی سرخوردگی شده است، گفت: شغلم آزاد است و ناچارم برای تامین مایحتاج از منزل خارج شوم اما موقع برگشت به منزل با سخت‌گیری‌ها و غر زدن‌های همسرم در مورد رعایت نکات بهداشتی مواجه می‌شوم و این موضوع حساسیت و وسواسی خاصی را برای خانواده به وجود آورده و هر روز شاهد جر و بحث‌های تکراری و خسته کننده هستیم.
به هر حال شیوع کرونا به لحاظ روحی و روانی مشکلاتی را برای خانواده‌ها در منزل و شهروندان به وجود آورده است اما اینکه راهکار چیست و برای مدیریت نگرانی و اضطراب حاصل از آن چه باید کرد، کارشناسان حوزه روانشناسی و مشاوره باید توضیح دهند.
ثبت ۵۳۷ تماس ناشی از مسائل مربوط به کرونا در سامانه ۱۴۸۰
کارشناس مسوول مراکز مشاوره کردستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: از اول اسفند ۹۸ تا ۱۹ فروردین امسال ۲ هزار و ۲۷۶ مورد تماس با سامانه ۱۴۸۰ (صدای مشاوره) گرفته شده که ۵۳۷ مورد آن مربوط به مشکلات ناشی از شیوع کرونا و مسائلی است که این ویروس برای خانواده‌ها به وجود آورده است.
منوچهر رعدی با بیان اینکه از اول تا پایان اسفند ۹۸، یک هزار و ۷۹۶ تماس با صدای مشاور استان ثبت شده است، افزود: از این تعداد، ۳۶۷ مورد مربوط به کرونا بود ضمن اینکه از اول تا ۱۹ فروردین ۹۹ هم ۴۸۰ مورد تماس ثبت شد که ۱۷۰ مورد آن در رابطه با کرونا بود.
وی یادآور شد: مهمترین مشکلاتی که تماس گیرندگان در رابطه با کرونا با کارشناسان ۱۴۸۰ مطرح کردند، ترس و اضطراب ناشی از ادامه شیوع این ویروس، ترس از آینده، افزایش تنش در ارتباط بین والدین و فرزندان و عدم پذیرش یکدیگر است.
کارشناس مسوول مراکز مشاوره کردستان اضافه کرد: مشکلات مربوط به نبود سرگرمی برای گذران اوقات فراغت در منزل و خانه نشینی، عدم ارتباط با دیگران و احساس نبود امنیت، عدم رعایت بهداشت، نگرانی به خطر افتادن سلامتی و تنش‌های موجود بین زن و شوهر و اعضای خانواده از دیگر مواردی است که شهروندان بخاطر آن با مرکز مشاوره ۱۴۸۰ تماس گرفته‌اند.
رعدی مهمترین مشکل به وجود آمده بخاطر شیوع کرونا را برای خانواده‌ها، عدم احساس امنیت فردی و خانوادگی و افزایش تنش، خشم و پرخاشگری بین فرزندان و والدین اعلام کرد و گفت: خانواده‌ها بویژه والدین باید با مدیریت صحیح، تنش‌ها را کاهش دهند تا سیستم ایمنی بدن در مقابل کرونا ضعیف نشود.
وی به ایجاد سامانه‌ای به نام خودارزیابی توسط سازمان بهزیستی اشاره کرد و افزود: افراد می‌توانند با مراجعه به سایت corona.behzisti.ir وضعیت روانی خود را در سه زمینه اضطراب، استرس و افسردگی ارزیابی کنند.
کارشتاس مسوول مراکز مشاوره کردستان اظهار داشت: در این سایت، ۲۱ سوال برای غربالگری مراجعه‌کنندگان طراحی شده که وضعیت افراد از لحاظ روانشناختی بررسی می‌شود و پس از اعلام نتیجه در صورت لزوم، فرد به سامانه ۱۴۸۰ یا روانشناسان و روانپزشکان ارجاع داده خواهد شد.
خط تلفنی صدای مشاور شماره ۱۴۸۰ برای افرادی که نیاز به مشاوره‌های خانوادگی، روانی، عاطفی، رفتاری، فرزند پروری یا رابطه خوب با همسر دارند، راه‌اندازی شده تا مردم موارد و مشکلات خود را با این سامانه مطرح و از خدمات مشاوره‌ای بهره‌مند شوند.
در خانه ماندن چه مشکلاتی را از لحاظ روانی برای خانواده‌ها ایجاد کرده است؟
افزایش تعداد افراد حاضر در منزل و بیشتر شدن کنترل‌ها
کاوه قادری دکترای روانشناسی و رییس مرکز مشاوره دانشگاه علوم پزشکی کردستان معتقد است: چند مشکل بخاطر شیوع کرونا و خانه ماندن برای خانواده‌ها بوجود آمده به این شکل که مجموعه‌ای از وظایف جدید ایجاد شده که در صورت عدم مدیریت صحیح، زندگی را برای والدین و فرزندان دچار چالش می‌کند.
بخاطر همین بیماری تعداد افراد حاضر در خانه که اغلب کوچک و آپارتمانی هستند بیشتر شده و بدلیل پیشگیری از ابتلا به کرونا، وظایفی مانند تمیز کردن، خرید کردن همراه با حساسیت و رعایت نکات بهداشتی و ضدعفونی وسایل منزل، وضعیت را سخت کرده که در صورت عدم تقسیم درست وظایف، بار مسوولیت بر دوش یک نفر سنگینی خواهد کرد و فشار بیش از حد به آن فرد وارد و گاهی اوقات به مشاجره و جر و بحث منجر می‌شود.
دومین موضوعی که تاثیر سو بر سلامت روان افراد داشته اینکه وقتی انسان‌ها در فضای کوچک و به مدت زیاد کنار هم قرار می‌گیرند، زمینه برای کنترل همدیگر، برخورد و مشاجره بیشتر فراهم و اضطراب در خانواده افزایش می‌یابد، چرا که افراد خانواده بویژه والدین سعی می‌کنند نگرانی‌های ناشی از شیوع این بیماری را را با کنترل اعضا خانواده کم کنند که در نتیجه آن مجموعه‌ای از تنش‌ها ایجاد می‌شود.
برای اینکه والدین در مورد تربیت بچه‌ها همیشه مثل هم فکر نمی‌کنند، این روزها بدلیل در خانه ماندن والدین، ناهماهنگی تربیتی بیشتر خود را نشان می‌دهد و گاهی اوقات تقابل پدر و مادر ممکن است شدت بیشتری به خود بگیرد که همین موارد فضای استرس را در خانواده افزایش می‌دهد.
آمارها نشان می‌دهد در مدت شیوع کرونا و ضرورت ماندن افراد در خانه، اختلافات زناشویی تا حد زیادی بیشتر شده و این مهم از تعداد تماس‌های گرفته شده با مراکز مشاوره بهزیستی کاملا مشخص و هویدا است.
مشکلات دیگری که این روزها به واسطه کرونا به وجود آمده بخشی از افرادی هستند که از قبل سابقه بیماری های جسمانی و روانشناختی زمینه‌ای داشته‌اند که این شرایط باعث تشدید وسواس و اضطراب در آنها شده و فشاری مضاعف بر آنان وارد شده است.
به هم ریختن بسیاری از امور در زندگی روزمره
عطا شاکریان روانشناس و کارشناس ارشد مشاوره خانواده نیز در این باره می‌گوید: آسیب روانشناختی کرونا به مردم به عنوان یک بحران قابل بررسی است و وقتی بحرانی شبیه این اتفاق می‌افتد، افراد ترس و اضطراب را تجربه می‌کنند که در بسیاری موارد طبیعی و یاسخ معمول به چنین شرایطی است اما آنچه غیرطبیعی بوده نگرانی افراطی و نشخوارهای فکری است که به واسطه چنین بحران‌هایی ایجاد می‌شود.
جدی‌ترین آسیب روانشناختی ناشی از اضطراب و نگرانی، نشخوارهای فکری درباره مسائلی است که خارج از کنترل ما است که این امر به تدریج می‌تواند فرد را در این نگرانی غرق کند و به عبارت دیگر می‌توان گفت که کرونای ذهن اتفاق افتاده است که به سبب آسیب روانی، افکار منفی زیاد و ترس نسبت به آینده بیشتر می‌شود.
نگرانی که هنوز نیامده و ما نمی‌توانیم آن را کنترل کنیم و این مساله باعث می‌شود که بر عملکرهای فردی، خانوادگی و اجتماعی افراد تاثیر بگذارد و زمینه را برای ایجاد اختلالات روانی از جمله حملات هراس، استرس و وسواس فراهم کند که در افراد مستعد و دارای مشکلات روانی اثرات آن بیشتر است.
از جمله آسیب‌های دیگر ناشی از روزهای در خانه ماندن، به هم ریختن خیلی از امور در زندگی روزمره مردم است که این مساله باعث احساس تنهایی و افسردگی می‌شود و سلامت روان افراد را می‌تواند تهدید کند.
بروز وسواس‌های فکری و عملی به دلیل اضطراب ناشی از بیماری کرونا نیز پیامد روان شناختی دیگر است که بسیاری از افراد بدلیل افکار غیرمنطقی ممکن است به آن مبتلا شوند، این افکار شامل فاجعه‌سازی است که می‌تواند مشکلات جسمی مانند مشکلات قلبی و گوارشی را در افراد ایجاد کند.
در شرایط کنونی برای حفظ سلامت روان چه باید کرد؟
اخبار مدام رصد نشود
قادری می‌گوید: از آنجایی که واقعا مشخص نیست که ویروس کرونا تا چه زمانی در کشورمان ادامه دارد به این خاطر باید در موج دوم در خانه ماندن، مجموعه برنامه‌هایی داشته باشیم که ضمن حفظ سلامت روان، پیشگیری از ابتلا به بیماری و اجتناب از ساده سازی موضوع، تاب‌آوری را بالا ببریم.
اضطراب واکنش طبیعی بدن به تهدیدهای بیرون است و نصف جمعیت دنیا در مورد این بیماری نگران هستند لذا این موضوع طبیعی و لازم است اما اگر این استرس‌ها به شکلی غیرطبیعی افزایش یابد به بیماری تبدیل می‌شود.
یکی از دلایل افزایش نگرانی و اضطراب در خانواده‌ها رصد کردن مدام اخبار مربوط به کرونا، مبتلایان و فوتی‌ها بوده که امری بی‌فایده است و در مواردی نیز این اخبار جعلی است بهتر این است غیر از ساعت مشخصی از روز، آن هم از طریق منابع رسمی، رصد و چک کردن خبرها صورت نگیرد تا نگرانی‌ها بیشتر نشود.
برخی خبرها غیرواقعی بوده و مردم را دچار استرس اغراق آمیز می‌کند، پس منابع خبری باید در مورد مرگ و میرها و ابتلایان به صورت شفاف اطلاع‌رسانی کنند، همان کاری که هر روز دانشگاه‌های علوم پزشکی در استان‌های مختلف می‌کنند چرا که مواجه کردن مردم با واقعیت قضیه بخش زیادی از اضطراب‌ها را کم می‌کند.
در نهایت از مردم درخواست می‌شود ضمن حفظ آرامش در جامعه و خانه و رعایت توصیه‌های بهداشتی، از کادر درمان که به شدت تحت فشار و در خط مقدم مقابله با بیماری کرونا هستند، حمایت کنند، هچنان انتظار بر این است که سمن‌ها و نهادهای مدنی نیز در این زمینه نقش بهتری ایفا کنند.
بپذیریم که این بحران مقطعی است
اما شاکریان درباره راهکارهای حفظ سلامت روان در زمان شیوع کرونا و در خانه ماندن معتقد است: یکی از مهمترین کارها در این دوران برقراری ارتباط با افرادی است که دوست‌شان داریم که این امر می‌تواند با استفاده از فناوری‌های جدید اتفاق بیفتد.
در ضمن ورزش تاثیر بسیار خوبی بر کاهش استرس دارد و انجام تمرینات ورزشی در حد مقدور در منزل کمک شایانی برای حفظ سلامت روحی و روانی در چنین روزهایی خواهد کرد.
حفظ نظم زندگی مانند قبل نیز می‌تواند در کاهش اضطراب و استرس کمک کند. بهتر است مانند روال قبلی در ساعت مشخصی از خواب بیدار شویم و فعالیت‌های متداول مورد نیاز در خانه انجام شود.
نکته مهم اینکه لازم است افراد به روابط درون خانواده یک نظم و به عبارتی به زمان خود در طول روز ساختار دهند چرا که در دوران ماندن در خانه شرایط عوض شده و لازم است مرزها دوباره تعریف شود، مرزهای روابط جسمی، عاطفی و اجتماعی و فاصله دادن به هم در درون خانواده کمک بزرگی به حفظ بهداشت روانی افراد خانواده است به این معنی که مانند قبل هرکس کار خودش را انجام دهد.
نکته دیکر تقسیم کار در منزل است به این صورت که تمام مسوولیت‌ها و بار زندگی روی دوش یک نفر قرار نگیرد و افراد به اندازه هم کمک حال یکدیگر باشند، مهم است که در دوران محدودیت ارتباط‌ها یک کار را برای فرد تعریف کنیم یک چیز برای انجام دادن داشته باشیم و بر کارهای ناتمام گذشته متمرکز شویم و خود را سرگرم کنیم.
یکی دیگر از کارهای خوب این است که از افکار و عواطف خود در برابر مسائل روزمره مراقبت کنیم به این معنا که غرق افکار منفی نشویم و برای خود و اطرافیان اضطراب و ناامیدی ایجاد نکنیم. همچنین نیاز است اخبار را از منابع موثق دریافت کرده و کمتر خود را درگیر رسانه در خصوص خبرهای ناخوشایند کنیم.
بپذیریم که زندگی همیشه بر وفق مراد نیست و با این واقعیت کنار بیاییم که اکنون دچار بحران هستیم. نه فقط من بلکه دیگران هم با این مساله درگیرند و این بحران مقطعی است و باید قوی بود و مساله مدار به موضوع نگاه کرد نه هیجان مدار.
به نظر می‌رسد عواملی چون افزایش تاب‌آوری، کنار آمدن با واقعیت کرونا تا زمانی مقطعی، همکاری زن و مرد برای مدیریت خانواده، حفظ نظم، تقسیم وظایف جدید، ایجاد فضای آرام در منزل و عدم پیگیری مدام اخبار مربوط به بیماری کرونا، نقش بسیار مهمی در کاهش اضطراب، یاس، پرخاش و نگرانی‌های ناشی از شیوع این ویروس در خانواده‌ها خواهد داشت.
کرونا، ویروسی است که گستردگی شیوع آن بسیار وسیع است و از جمله راه های انتقال آن عطسه و سرفه و دست دادن و روبوسی است؛ پزشکان توصیه می کنند علاوه بر پرهیز از دست دادن و روبوسی و عدم حضور در مراکز عمومی، به هنگام عطسه حتما جلوی بینی خود را با دستمال بگیرند و و یا برای مهار آن از آرنج خود استفاده کنند.
رییس مرکز اطلاع رسانی وزارت بهداشت اعلام کرد: تاکنون (ظهر چهارشنبه ۲۰ فروردین) ۶۷ هزار و ۲۸۶ نفر در کشور به طور قطعی به ویروس کرونا مبتلا شده و با فوت ۱۲۱ نفر دیگر در ۲۴ ساعت گذشته، تعداد جان باختگان کرونا در کشور نیز به ۴۰۰۳ نفر رسیده است.