تنها را ه مقابله با کرونا و پیشگیری از شیوع آن قطع زنجیره انتقال است و طبیعتاً در این شرایط برگزاری هر گونه برنامه که باعث تجمع افراد شود می‌تواند به ادامه‌دار شدن وضعیت کمک کند. از سکوت و خلوتی خیابان‌های تمام شهرها در شب و روز نیمه شعبان پیداست که در ماه رمضان هم باید با حفظ همین فاصله‌ها و نکات بهداشتی مقابله با کرونا را ادامه داد. با این حساب امکان این که در ماه رمضان انتظار برگزاری برنامه‌های مرسوم مذهبی را داشته باشیم وجود ندارد. دیروز نیز اعلام شد که بیست‌وهشتمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن امسال به دلیل شرایط خاص کشور برگزار نمی‌شود.
دیروز نیز رهبر انقلاب در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت ولادت حضرت امام زمان(عج) اشاره‌ای مستقیم به همین موضوع داشتند. آیت‌الله خامنه‌ای در بخش پایانی این سخنرانی تلویزیونی اشاره مستقیمی به شرایط ماه مبارک رمضان در سال جاری داشتند و گفتند: نکته‌ی آخری که عرض می‌کنم این است که در غیاب جلسات عمومی ماه رمضان که -این جلسات عمومی جلسات دعا، جلسات سخنرانی، جلسات توسّل، بسیار مغتنم بود که امسال علی‌القاعده محرومیم از این جلسات- در غیاب این جلسات از عبادت و تضرّع و خشوع در تنهایی غفلت نشود.
رهبر انقلاب بر انجام انفرادی اعمال ماه رمضان و همچنین تولید برنامه‌های مناسب برای پر کردن خلاءهای ایجاد شده به دلیل شیوع کرونا تأکید کردند و افزودند: ما می‌توانیم در اتاق خودمان، در خلوت خودمان، در خانواده خودمان، در میان خانواده و فرزندان خودمان، همین معنا را، همین توجّه را، همین خشوع و خضوع را به وجود بیاوریم و البته خب در برنامه‌های تلویزیون مواردی هم پخش می‌شود که از آن هم می‌شود استفاده کرد و بایستی این کار را انجام بدهیم.
برنامه‌ریزی برای ماه رمضان متفاوت
حالا که ۲ هفته به آغاز ماه مبارک رمضان باقی مانده و جامعه شرایط خاصی را برای نخستین بار تجربه می‌کند، هم مردم و هم مسئولان باید از حالا به فکر تغییر در روند انجام اعمال ماه مهمانی خدا بیفتند. بخش زیادی از جامعه که عادت به حضور در جمع‌های مذهبی و برنامه‌های مذهبی گروهی ماه رمضان را داشتند این روزها پیگیر برنامه‌های جایگزین هستند و عده‌ای هم در خانه برگزار کردن اعمال ماه رمضان و پرهیز از حضور در اماکن مذهبی را پذیرفته‌اند.
با این حال مسئولان امور مذهبی و برنامه‌های مرتبط با ماه رمضان باید به فکر اقداماتی برای پر کردن خلاءهای ناشی از ممنوعیت برگزاری برنامه‌های مذهبی باشند تا احتمالاً متفاوت‌ترین ماه رمضان با انجام شدن اعمال این ماه به شکلی دیگر رقم بخورد.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: شرایط به گونه‌ای است که طبیعتاً نمی‌توانیم امسال مانند سال‌های گذشته برنامه‌های ویژه ماه رمضان را داشته باشیم. بنابراین باید به فکر برنامه‌های جایگزین باشیم. در حال جمع‌بندی برنامه‌ها برای فعالیت‌های قرآنی ویژه این ایام هستیم که به زودی جزئیات این برنامه ها اعلام خواهد شد.
عباس زارع افزود: در کنار برنامه‌هایی که نهادها برای این ماه رمضان متفاوت تدارک می‌بینند، انتظار ما از مردم و روزه‌داران نیز این است که از حضور در برنامه‌های گروهی خوددداری کنند و اعمال ماه رمضان را در منزل انجام دهند. هر گونه کم‌توجهی به پروتکل‌های بهداشتی و توصیه‌های ویژه این روزهای خاص می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری را برای خود افراد و جامعه به دنبال داشته باشد.
پرهیز از مهمانی‌های افطار
موضوعی که زارع به آن اشاره کرد یکی از نگرانی‌های اصلی پزشکان و مسئولان برای ماه مبارک رمضان است. آن چه که از مرور برخی صفحه‌های اجتماعی بعضی اشخاص دیده می‌شود، برپا بودن مهمانی‌ها و دورهمی‌های فامیلی و خانوادگی است. بسیاری از افراد با این توجیه و تعبیر که با گروه معدودی از اطرافیان خود در ارتباط هستند و رفت‌وآمدسان به چند خانه بستگان درجه یک محدود است، مهمانی‌هایی را برگزار می‌کنند. با همین نگاه احتمال این که در ماه رمضان برپایی به بهانه افطار، بر تعداد این دور هم جمع شدن‌های خانوادگی افزوده شود کم نیست.
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی مازندران نیز معتقد است که در ماه رمضان باید به تمام نکات بهداشتی توصیه شده توسط پزشکان توجه شود و برگزاری تجمع‌ها و محافل مذهبی می‌تواند سلامتی جامعه را به خطر بیندازد.
اعلام برنامه‌های جایگزین در هفته آینده
حجت‌الاسلام ناصر شکریان با بیان این که تصمیم‌گیری درباره برنامه‌ها و پروتکل‌های ویژه ماه مبارک رمضان در هفته پیش رو نهایی می‌شود، به ایرنا گفت: اولویت سلامت جامعه است و این اولویت در تضاد با انجام فعالیت‌های مذهبی در منازل و به صورت خانوادگی نیست.
وی درباره احتمال اصرار برخی روزه‌داران به حضور در مساجد، اظهار کرد: طبیعتاً هر تصمیمی درباره محدود شدن برنامه‌های ویژه ماه رمضان ممکن است مخالفانی داشته باشد. اما هر چه که ستاد ملی مقابله با کرونا تصمیم بگیرد باید بپذیریم و تابع آن باشیم.
این مسئول با اشاره به سخنرانی نیمه شعبان رهبر انقلاب اظهار کرد: مقام معظم رهبری نیز فرمودند که باید بر اساس شرایط جدید برنامه‌ریزی‌های مناسب داشته باشیم که این برنامه‌ها پس از نهایی شدن در کمیته کشوری در هفته آتی، نهایتاً در هفته پایانی ماه شعبان اعلام خواهد شد.
برخی از علاقه‌مندان به حضور در محافل مذهبی ماه رمضان معتقدند که بسیاری از اعمال این ماه ماهیتی گروهی دارند و نمی‌شود به طور کامل قید برگزاری همه برنامه‌ها را زد. اشاره برخی از این افراد به مراسم‌های ویژه شب‌های قدر است. اما کارشناسان امور مذهبی معتقدند که نباید ماهیت و هویت اعمال مذهبی را به انجام گروهی آن‌ها وابسته دانست و از هدف اصلی تمام این اعمال غافل شد.
هدف ارتباط قلبی با خداست
حجت‌الاسلام «محمدعلی رضاپور» یکی از همین کارشناسان امور مذهبی و دینی است که اعتقاد دارد نکته اساسی به عنوان محور این ایام و یک کلیدواژه این است که اعمال عبادی ما در ماه مبارک رمضان و سایر ماه‌ها مانند اعمال خاصی همچون عرفه، اعتکاف و حضور در مراسم‌های مختلف مذهبی چه نتیجه‌ای باید داشته باشد؟
وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: نتیجه همه این اعمال باید اتصال با ذات احدیت و ارتباط قلبی با خدا باشد. تحقق این هدف و رسیدن به این نتیجه وابسته به جمعیت نیست. هر چند که جمعی انجام شدن این اعمال توصیه شده است؛ ولی نه در شرایط خاص که سلامت اجتماعی به خطر می‌افتد.
این کارشناس امور مذهبی معتقد است : ما انسان‌ها چون روحیه جمع‌گرا داریم و قوه محرک معنوی ما در جمع زودتر راه می‌افتد، حضور در تجمعات مذهبی سرعت اتصال ما و حال معنوی‌مان را بیشتر می‌کند.
فرصت کسب مهارت معنوی
او با بیان این که باید از فرصت پیش آمده برای کسب یک مهارت معنوی بهره گرفت، خاطرنشان کرد: چیزی که باید در این ماه رمضان به آن بپردازیم این است که یاد بگیریم در خلوت و به تنهایی هم این اتصال معنوی را ایجاد کنیم. همان چیزی که در سیره علمای ما وجود دارد و نماز شب را در تنهایی و خلوت نیمه شب می‌خوانند.
رضاپور تصریح کرد: ما این ماه رمضان را باید به اتصال خودمان و خدا بدون حضور در جمع اختصاص دهیم. یعنی دور از همه بودن، اما با خدا بودن. این که انقطاعی از اجتماع و اتصالی به خدا داشته باشیم یک مهارت است که در سیره پیامبر(ص) و اولیاء خدا این مهارت دیده می‌شود. البته اسلام رهبانیت و گوشه‌نشینی را توصیه نمی‌کند. اما در حالت خاص و شرایط اضطرار می‌بینیم حتی پیامبر(ص) هم جامعه را ترک می‌کند و به غار حراء می‌رود و اتصال معنوی برقرار می‌کند. حالا گاهی مانند زمان پیامبر(ص) زمینه اجتماعی و فرهنگی برای اتصال به خدا در جمع فراهم نیست و گاهی هم مثل امروز سلامت جامعه در خطر است.
این کارشناس امور دینی و مذهبی به فراهم نبودن امکان حضور در جمع برای بسیاری از افراد حتی در شرایط عادی اشاره کرد و گفت: از خودمان بپرسیم که اگر به دلایل مختلف مانند معلولیت یا محدودیت‌های شغلی و دلایل دیگر هیچ وقت نمی‌توانستیم وارد جامعه شویم، آیا این اتصال معنوی از ما برداشته می‌شد و معنویت را باید رها می‌کردیم؟ در این شرایط این بیت «پروین اعتصامی» مصداق پیدا می‌کند که گفته بود: «زان به تاریکی گذاری بنده را / تا ببیند آن رخ تابنده را» گاهی انسان باید از این موهبت‌ها خودش را دور کند تا قدر آن چه که داشته را بداند. به قول استاد سخن سعدی: «تو بر کنار فراتی ندانی این معنی / به راه بادیه دانند قدر آب زلال»
روزه اجتماعی
رضاپور محدودیت‌های موجود در جامعه کرونایی امروز را فرصتی برای مرور موهبت‌هایی که انسان‌ها داشتند دانست و گفت: گاهی برای دانستن لذت سیراب شدن تشنگی نیاز است. اصلاً محدودیت‌های ماه مبارک رمضان برای فهم برخی مواهب و مطالب است که در یازده ماه دیگر آن‌ها را ممکن است بین گیر و دار زندگی فراموش کنیم. حالا کرونا هم شرایطی را ایجاد کرده که صیام از اجتماع داشته باشیم.
وی افزود: در ماه رمضان هر سال امساک از خوردن می‌کنیم و حالا قرار است امساک از بودن در جمع کنیم. اگر بتوانیم در این فرصت هنر متصل شدن به خدا را بیاموزیم، در تمام عمر می‌توانیم ارتباط معنوی بگیریم. مشروط بر این که این مهارت را تمرین کنیم. به نظرم ماه رمضان در کرونا فرصت جدید برای کسب مهارت معنوی جدید یعنی انقطاع از جمع و اتصال به خدای متعال است.
بهره‌گیری مناسب از فضای مجازی
هرچند که این کارشناس امور مذهبی مانند بسیاری از کارشناسان دیگر به انجام انفرادی و خانوادگی اعمال ماه رمضان اشاره کرد، اما معتقد است که این موضوع از مسئولیت نهادها و فعالان اجتماعی برای جایگزینی برنامه‌های مناسب ماه رمضان کم نمی‌کند.
رضاپور با اشاره به فرصت فضای مجازی اظهار کرد: ما در این عصر موهبتی به نام فضای مجازی داریم که این روزها ظرفیت‌های آن به خوبی شناخته می‌شود. مقام معظم رهبری هم در پیام نوروزی‌شان فرمودند که فرصت فضای مجازی را باید دریافت. ما می‌توانیم از ظرفیت‌های فضای مجازی برای ارتباط با محیط‌های معنوی استفاده کنیم.
وی خاطرنشان کرد: به نظرم مجموعه‌های متخصص حوزه رسانه و فضای مجازی و فناوری اطلاعات باید اپلیکیشن‌ها و محصولاتی در این زمینه تولید کنند که در این ماه برای انجام اعمال مذهبی و دینی مورد استفاده مردم قرار بگیرد.
تولید محتوا و برنامه‌های جذاب
کارشناس امور دینی و مذهبی افزود: گروه‌های جهادی فرهنگی هم باید به سمت تولید خوراک معنوی در فضای مجازی برای مردم بروند که علاقه‌مندان بتوانند به صورت روزانه از آن‌ها استفاده کنند. ضمن این که رسانه ملی و فضاهای رسانه‌ای دیگر هم می‌توانند به نهادینه شدن این روند در ماه رمضان پیش رو کمک کنند که مردم حسینیه‌های مجازی داشته باشند.
رضاپور خاطرنشان کرد: در این زمینه دغدغه شب‌های قدر بیشتر احساس می‌شود. چون اقشار مختلف مردم حضور پررنگی در این مراسم داشتند. باید این فرصت ایجاد شود که رسانه ملی برای ذائقه‌های مختلف برنامه‌سازی کند و به اندازه و در نوبت‌های مناسب شاهد پخش برنامه‌های متنوع و جایگزین اعمال عمومی ماه رمضان باشیم.
او رسالت این روزهای هیأت‌ها و گروه‌های فعال در مسائل دینی و مذهبی را برنامه‌ریزی برای طراحی مدل‌های جذاب دانست و گفت: در شرایطی که مردم نمی‌توانند در اجتماع قرار بگیرند، مجموعه‌های مذهبی باید فناوری‌های دینی تولید کنند که همزمان تولید محصول و برنامه و طراحی یک سبک زندگی است. چون کرونا سبک زندگی‌های ما را تغییر داده است.
این کارشناس بخش دیگری از وظیفه را نیز بر عهده خود خانواده‌های دغدغه‌مند در این حوزه دانست و اظهار کرد: خود خانواده‌های دغدغه‌مند برای حضور در محافل مذهبی نیز تلاش کنند که امسال در خانه اعمال را به صورت خانوادگی برگزار کنند. جایی قید نشده که انجام اعمال حتماً باید در جمع و با حضور مداح و روحانی باشد. حتی در مفاتیح‌الجنان آمده که هر کسی می‌تواند اعمال را خودش انجام دهد و اگر هم بتواند برای اهل خانه انجام دهد بهتر است.
فرصت فرهنگسازی اجتماعی
علاوه بر همه این پیشنهادها یک فرصت مناسب دیگر نیز در ماه رمضان امسال وجود دارد؛ با توجه به فراهم نبودن شرایط برای برگزاری مراسم‌های مذهبی و دینی مختلف و به ویژه اطعام‌دهی‌های مرسوم ماه رمضان، افرادی که هر سال در این ماه نذر خود را در قالب کمک به مجالس و محافل دینی و هیأت‌ها یا برپایی سفره‌های افطار برای بستگان یا اطرافیان خود برگزار می‌کردند، امسال می‌توانند هزینه‌ها را به امور خیریه و کمک به نیازمندان و به ویژه اقشار کم‌درآمدی که این روزها شرایط اقتصادی مناسبی ندارند اختصاص دهند.
کرونا با تمام دشواری‌ها و تلخی‌هایی که دارد، فرصت‌هایی را هم ایجاد کرده که اگر از آن‌ها به درستی استفاده شود، می‌توانند آغازی برای نهادینه شدن برخی رفتارهای درست اجتماعی باشند.