بازار نفت روزهای پرتلاطمی را طی می‌کند. اگرچه پس از حدود دو هفته پرچالش، تولیدکنندگان بزرگ نفت خام چند روز قبل به توافقی برای کاهش روزانه ۱۰ میلیون بشکه نفت دست پیدا کردند اما حتی این کاهش هم نتوانست تاثیر دلخواه این کشورها را بر بازار داشته باشد.
واقعیت آن است که همزمانی دو رویداد باعث شد تا نفت خام به سرنوشت فلاکت‌باری دچار شود. نمایان شدن پیامدهای اقتصادی بیماری کرونا موجب کاهش شدید تقاضای جهانی برای نفت شد. از طرف دیگر در همین زمان توافقی که با نام اوپک پلاس شناخته می‌شد و روسیه و عربستان را در قالب آن وادار به کاهش قابل توجه تولید می‌کرد چند هفته قبل به پایان راه خود رسید. هر دو کشور فوق با توجه به نیاز شدید به درآمدهای نفتی، گمان می کردند با افزایش تولید می‌توانند کسری بودجه خود را جبران کنند. بنابر این مسکو و ریاض بهترین راه را خروج از توافق و افزایش تولید و صادرات نفت تصور کردند. این اقدام ریاض و مسکو آخرین ضربه مهلک بر بازار نفت بود به گونه‌ای که موجب افت کم‌سابقه بهای نفت شد و میانگین قیمت هر بشکه نفت خام به بازه ۱۵ تا ۲۰ دلار رسید.
البته بازی توئیتری «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری آمریکا در زمینه توافق کاهش ۱۵ میلیون بشکه‌ای تولید، توانست به صورت موقت قیمت‌ها تاحدودی را ترمیم کند اما بار دیگر قیمت‌ها کاهش یافته و به حدود ۳۰ دلار رسیده که با توقع تولیدکنندگان فاصله زیادی دارد.
انتظارات متناقض از بازار نفت
هر یک از سه کشور آمریکا، روسیه و عربستان روزانه بین ۱۰ تا ۱۳ میلیون بشکه نفت تولید می‌کنند و بزرگترین تولیدکنندگان نفت به شمار می‌روند اما هر سه آن‌ها روندهای متناقضی را پیگیری می‌کنند. آن‌ها می‌خواهند جنگ بر سر تعیین قیمت را مدیریت کنند اما خواسته‌های متناقضی دارند. همه آن‌ها خواستار بالارفتن قیمت‌ها هستند اما نمی‌خواهند تلاش در خور توجهی را برای ایجاد توازن در میزان عرضه انجام دهند. هر سه طرف این معادله یعنی عربستان به عنوان نماینده خودخوانده اوپک، روسیه و ایالات متحده انتظار دارند به رغم وضعیت مبهم حاکم بر اقتصاد جهانی، همزمان هم تقاضا برای نفت خام و هم قیمت این ماده راهبردی در سطح خوبی بالا بماند.
ریاض و مسکو به شدت به منابع مالی حاصل از نفت خام در بودجه سالانه خود محتاجند زیرا نفت بزرگترین منبع درآمدی آن‌ها به شمار می‌رود. قیمت مورد علاقه آن‌ها حداقل ۶۰ دلار برای هر بشکه نفت است. این دو با همین هدف از حدود سه سال قبل با تشکیل اوپک پلاس میلیون‌ها بشکه از تولید کلی خود را کاهش دادند تا قیمت‌ها در سطح مطلوب (نه خیلی بالا و نه خیلی پائین) باقی بماند. با این وجود به نوشته روزنامه «نیویورک تایمز»، کاهش قیمت‌ها درچند سال اخیر موجب شد تا آن ها مجبور به استفاده از سپرده‌های خارجی خود شوند. در حالی که سرمایه‌های عربستان در سال ۲۰۱۳ حدود ۷۴۰ میلیارد دلار بود اکنون این رقم به حدود ۵۰۰ میلیارد دلار کاهش یافته است. وضعیت روسیه اما اندکی بهتر از عربستان است و با برنامه‌ریزی روی صادرات گاز خود توانست کسر بودجه‌ای به مراتب کمتر از ریاض داشته باشد. روسیه نیز اکنون بیشتر از ۵۵۰ میلیارد دلار ذخیره خارجی دارد.
شریک تازه این دو کشور، آمریکا است. ایالات متحده چند ماهی است که به بزرگترین تولیدکننده نفت جهان تبدیل شده و خود را به نوعی از وابستگی کامل به واردات نفت بی‌نیاز ساخته‌است. اکنون واشنگتن هم انتظار دارد قیمت‌ها در سطحی فراتر از ۵۵ دلار باشد.
جالب اینجا است که چنین خواسته‌ای در تضاد کامل با سخنان همیشگی دونالد ترامپ قرار دارد زیرا وی همیشه معتقد بود قیمت نفت نباید بالا باشد. وی تا چندی قبل پی در پی توئیت می‌کرد که تولیدکنندگان نفت به ویژه اوپک با سوءاستفاده از موقعیت خود و با استفاده ابزاری از نفت، قیمت را بالا نگاه می‌دارند. رئیس جمهوری آمریکا اعتقاد داشت قیمت‌ها باید بر اساس عرضه و تقاضا بدون دخالت سیاسی یا تبانی تولیدکنندگان تعیین شود و کاهش یابد.
از همان ابتدا بسیاری از تحلیلگران اعتقاد داشتند سخنان ترامپ تنها با هدف راضی نگاه داشتن مصرف‌کنندگان داخلی از طریق کاهش قیمت جهانی بنزین بوده است. اما وی پس از تجربه قیمت پائین نفت، شرایط را به ضرر آمریکا می‌بیند. مهمترین دلیلی که آمریکا اکنون به بزرگترین تولیدکننده نفت جهان با تولید روزانه ۱۳ میلیون بشکه نفت تبدیل شده، استخراج و تولید نفت غیرمتعارف یا نفت رسوبی «شیل» است که تولید هر بشکه آن بیشتر از ۵۰ دلار هزینه دارد. نفت حدود ۳۰ دلاری به هیچ عنوان نمی‌تواند هزینه‌های تولید نفت در ایالات متحده را تامین کند.
در واقع ادامه وضعیت موجود و پائین ماندن بهای نفت خام حتی نمی‌تواند نیمی از هزینه‌های تولید شیل را تامین کند. این همان سیاستی بود که در سال‌های گذشته ریاض به اجرای آن می‌اندیشید اما چندان قادر به انجام موفقیت‌آمیز آن نشد.
گفتنی است تا به حال کشوری که بیشترین سود را از توافق اوپک پلاس کسب می‌کرد واشنگتن بود. ریاض و مسکو به صورت غیرمستقیم با بالا بردن قیمت نفت به توسعه ظرفیت تولید نفت شیل در آمریکا کمک کردند و ماری را در آستین خود پرورش دادند. بهبود فناوری در کنار حفر چاه‌های استخراج پرشمار توانست آمریکا را به بزرگترین تولیدکننده نفت خام تبدیل کند.
کرونا آینده بازار نفت را تیره کرد
تحلیلگران مشکل بازار را بی‌رغبتی به جذب تمام عرضه نفت در این دوران کرونایی می‌دانند. اگرچه توافق کاهش ۱۰ میلیون بشکه‌ای حاصل شده است اما با مخالفت برخی کشورها به ویژه تولیدکنندگان غیراوپکی برای کاهش ظرفیت تولید بر ابهام‌ها افزوده می‌شود. در حالی که صبح روز یکشنبه قیمت نفت برنت اندکی بالاتر از ۳۱ دلار بود و دیگر انواع نفت نیز کمتر از ۳۰ دلار قیمت داشتند اما به نوشته شبکه خبری «سی‌ان‌بی‌سی» بی‌اعتنائی مکزیک و تردیدافکنی کانادا و همکاری نکردن دیگر کشورها آینده را تیره کرده است. همین امر باعث کاهش دوباره بهای نفت پس از بهبود اندک آن شد.
جالب اینجا است مقام‌های کاخ سفید نیز قول قطعی در مورد کاهش عرضه نفت خود را نداده‌اند و تنها عنوان داشتند که تولید را به تدریج کاهش می‌دهند به شرطی که شرکت‌های تولیدکننده داخلی به صورت داوطلبانه به این اقدام دست بزنند. همین سیاست یک بام و دو هوای ترامپ صدای برخی رسانه‌های آمریکایی را هم در آورده است. روزنامه «واشنگتن پست» رویکرد کنونی رئیس جمهوری آمریکا را «موش و گربه بازی» ترامپ با صنعت نفت این کشور نامید. علت آن است که ترامپ برخلاف ادعاهای پیشین خود دریافته است که توقف تولید نفت غیرمتعارف می‌تواند به شدت به ضرر وی تمام شود زیرا با توجه به شدت و تلفات بیماری کرونا در آمریکا در کنار گاف‌های سیاسی داخلی، مهمترین دستاویز تبلیغاتی وی برای انتخابات ماه نوامبر ۲۰۲۰ نیز بی‌ارزش می‌شود. ترامپ همیشه دستاوردهای اقتصادی دولت و کاهش نرخ بیکاری را موفقیت بزرگ خود تبلیغ می‌کرد حال آنکه بیکاری شدید ناشی از ویروس کرونا در کنار تعطیلی احتمالی صنعت نفت آمریکا و حتی ورشکستگی نفتی‌ها تا آبان ماه آینده، می‌تواند نسخه ترامپ را در انتخابات ریاست جمهوری بپیچد. صنعت نفت حداقل با سرنوشت بیش از ۱۰ میلیون آمریکایی به صورت مستقیم و غیرمستقیم ارتباط دارد.
اگرچه دستیابی به توافق کاهش ۱۰ میلیون بشکه‌ای نفت در ابتدا مفید به نظر می‌رسید اما نکته ناامیدکننده حجم فراتر از نیاز عرضه نفت به بازار است که با این مقدار کاهش قابل جبران نیست. برآورد تحلیلگران پیش از این حکایت از مازاد عرضه ۱۰ میلیون بشکه‌ای نسبت به تقاضا داشت اما کارشناسان اکنون می‌گویند به نظر می‌رسد میزان مصرف صنایع و خودروها به اندازه‌ای در جهان کاهش یافته است که بازار با مازاد حداقل ۲۰ میلیون بشکه‌ای روبرو است. «محمد بارکیندو» دبیرکل اوپک اعتقاد دارد شرایط به وجود آمده حاصل کاهش شدید تقاضای جهانی برای نفت است. وی عنوان داشت که کووید ۱۹ مانعی مخفی و دردسرساز است که همه چیز روی زمین را تحت تاثیر قرار داده است.
کارشناسان آژانس‌های بین‌المللی انرژی اما می‌گویند ویروس کرونا به تنهایی باعث کاهش ۳۰ تا ۳۵ میلیون بشکه‌ای مصرف نفت در جهان شده است. بهبود اوضاع بازار نفت منوط به رفع همه‌گیری کرونا و عادی شدن گردش چرخ صنعت در جهان است که البته دورنمای امیدوار کننده‌ای حداقل برای چند ماه آینده وجود ندارد. به همین دلیل در آینده نزدیک بهترین قیمتی که می‌توان برای نفت متصور بود زیر ۴۰ دلار است.