بیش از دو ماه از زمان شیوع کرونا میگذرد. در این مدت شاهد رفتارهای متفاوت و گاه متناقضی از سوی مردم بودیم. گاه مردم توصیه‌های بهداشتی را جدی پنداشته و بیش از پیش نسبت به این موضوع حساسیت نشان دادند و گاه بی‌توجهی کرده و همواره به مسافرت‌ها و کسب‌وکارهای خود ادامه دادند. بنابر این شرایط می‌توان تیپولوژی مختلفی از نوع رفتارهای مردم و شرایط حال حاضر ارائه داد. همچنین با شناسایی نوع رفتارها و دلایل رفتاری می‌توان استراتژی‌های مناسبی برای هدایت بهتر مردم به شیوه‌های مناسب‌تر رفتاری نیز اندیشید که این امر می‌تواند تا حدودی از میزان پیامدهای کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت کرونا بکاهد.
از این رو؛ باتوجه به بحث فوق و ضرورت این مساله با « سیدحسام سیدین»، «دانشیار گروه مدیریت خدمات بهداشتی درمانی دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران» به گفت و گو پرداختیم که در ادامه شرح گفت‌وگو آمده است.
ابعاد اجتماعی شیوع کرونا چه هستند؟
بیماری و مرگ فقط اثرات ظاهری و قابل مشاهده بیماری کرونا در اجتماع هستند. تعطیلی مراکز آموزشی و غیر آموزشی، متوقف شدن فعالیت‌های اقتصادی، قرنطینه، محدودیت در سفرها، بسته‌شدن شرکت‌های کوچک و بزرگ، صدمه به بخش واردات و صادرات، هزینه‌های سرسام آور درمان، صدمات روانی و... همگی تاثیرات زیادی در جامعه دارند و شاید جبران آنها بسیار زمان‌بر و گاهی غیر قابل جبران است. تاثیرات پاندمی کرونا در پاره‌ای جهات شبیه سایر بلایای طبیعی مانند زلزله است و دارای پیامدهای انسانی، اقتصادی و اجتماعی مشابهی هستند؛ ولی با توجه به سطح تاثیر کرونا بر معیشت، اشتغال، اقتصاد و زیرساخت‌های جامعه، قطعا تاثیرات بسیار وخیم‌تری نسبت به مخاطره زلزله دارد.
به نظر می‌رسد باتوجه به جهان‌گیری این بیماری و درگیرکردن تمام اقشار جامعه، این موضوع دارای ابعاد گسترده غیر قابل تصوری باشد. شیوع کرونا باعث رنسانس اجتماعی و صنعتی در گستره وسیعی خواهد شد. بسیاری از مشاغل و فعالیت‌های سنتی، رفتارهای اجتماعی، رفتارهای سلامتی، آداب و رسوم سنتی و... متحول و حتی در برخی از موارد منقرض خواهند شد. منتظر تحولات بزرگ باشید.
رفتار مردم را در ارتباط با کرونا چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دسته اول افرادی هستند که به ترس غیر عادی ابتلا به بیماری کرونا دچار شده‌اند. این افراد از ابتدای شروع کرونا منزل را ترک نکرده و به صورت افراطی وسواس گونه نکات بهداشتی را رعایت می‌کنند؛ به شایعات در فضای مجازی و رسانه‌های غیر متعبر توجه کرده و درکنار آن اضطراب ناشی از ابتلا در عملکرد روزمره آنها تأثیرات منفی دارد.
دسته دوم افرادی هستند که بر خلاف گروه اول درک خطر مناسبی از ابتلا به بیماری ندارند و یا با رویکرد تقدیرگرایانه با بیماری کرونا برخورد می‌کنند و خواست خدا را دلیل بر مبتلا شدن یا نشدن می‌دانند. این افراد با مسافرت رفتن، تابعیت نکردن از فاصله گیری‌های اجتماعی و عدم توجه به نکات بهداشتی منجر به انتقال آلودگی و بیماری به خود و سایرین می‌گردند.
دسته سوم افرادی هستند که به صورت منطقی با این شرایط برخورد کرده و این زمان خانه نشینی را فرصتی برای رشد فردی و یادگیری مهارت‌های خود می‌دانند. همچنین کلیه نکات بهداشنی را پیگیری و با دقت رعایت می‌کنند.
دسته چهارم افرادی هستند که به واسطه شغلشان (کادر بهداشتی و درمانی، نیروهای خدماتی و ..) ناچار به ارائه خدمت و حضور در محل کار خود هستند. این افراد درک خطر بالاتری نسبت به سایرین داشته و سعی در حفظ خود از ابتلا کرده و سایرین را نیز به رعایت نکات بهداشتی تشویق و ترغیب می‌کنند.
راهکارهای اجتماعی مواجهه و غلبه بر کرونا چه هستند؟
استراتژی اول و بسیار مهم، تمرکز بر فرهنگ مردم است. افزایش فعالیت‌های آموزشی برای مردم در خصوص رفتارهای فردی و اجتماعی صحیح، کار بر روی تغییر نگرش مردم در راستای پذیرش طرح فاصله‌گذاری اجتماعی می‌تواند بسیار موثر و مفید باشد. سیاستگذاری‌های صحیح و اصولی توسط مسوولین، ارایه حمایت‌های معیشتی به افراد کم درآمد، توجه به گروه‌های در معرض آسیب مثل بیماران دارای نقص سیستم ایمنی و یا بیماران دارای بیماری زمینه‌ای، کنترل شایعات، کنترل احساسات اضطرابی و مدیریت استرس، تقویت پویش‌های مردمی، تقویت مشارکت مردم و استفاده از ظرفیت‌های مردمی، گسترش مهارت‌های تقویت جسمی با ورزش‌های خانگی و تفریحات در منزل، ارایه راهکارهای صرفه جویی آب و برق و ... در منزل و نهایتا اعمال اقدامات تنبیهی می‌تواند موثر و مفید واقع شود.
پیامدهای پیش‌آمده به واسطه کرونا در کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای جامعه ایران چه خواهد بود؟
پاندمی کرونا یک آزمایش برای جوامع در دنیاست. آزمایشی برای ارزش‌ها و انسانیت. افراد با تفکرات، مذهب و قومیت‌های مختلف همگی در کنار هم در برابر این دشمن مشترک جنگیدند. همچنین مشارکت‌های کم نظیر مردم در تهیه و توزیع اقلام بهداشتی، استقبال بی‌نظیر نیروهای داوطلب و جهادگر می‌تواند باعث رشد و بلوغ، همدلی، اتحاد جامعه و مشارکت‌های مردمی گردد.
اگر چه در کوتاه مدت مجبور به پرداخت هزینه‌های سنگین مادی و معنوی برای کرونا شدیم؛ اما در بلندمدت در افزایش تاب‌آوری و درک خطر صحیح از بلایا تاثیر بسزایی داشته است. در حقیقت جوامع در حال تمرین برای کسب آمادگی و افزایش سطح تحمل و تاب آوری برای اتفاقات احتمالی آینده هستند.
استمرار رفتارهای بهداشتی مردم، نهایتا منجر به افزایش سرمایه سلامتی عمده در آینده خواهد شد، شاید در گذشته، مردم و کسبه به اقدامات بهداشتی توجه مناسبی نداشتند، ولی کرونا هم به مردم اصول صحیح بهداشتی را آموخت و هم با دیدن اتفاقات تلخ برای مبتلایان، نگرش و باور مردم را تغییر داد. بنابراین سه حوزه دانش، نگرش و رفتار مردم در حوزه بهداشتی دچار تحولاتی خواهد شد.
این بیماری منجر به تغییر الگوی ارتباطات میان افراد و جامعه شده‌است، به نحوی که عمده ارتباطات از ارتباطات حضوری به غیر حضوری و با بهره‌گیری از فضای مجازی تبدیل خواهد شد. کرونا باعث تغییر شیوه انجام کارها، کاهش بروکراسی‌های زاید اداری، دورکاری و انجام کار به صورت مجازی و نیز الکترونیکی شدن بسیاری از کارها خواهد شد.
تغییر در نوع عادات روزمره و نحوه تعاملات اجتماعی می‌تواند هم ثانیرات منفی و هم تاثیرات مثبت را به همراه داشته باشد. تاثیرات منفی شامل از بین‌رفتن صمیمیت‌های حضوری و کاهش ارتباطات و تاثیرات مثبت هم شامل افزایش کتاب خوانی و حضور بیشتر در جمع خانواده می‌باشد.
از پیامدهای مخرب کرونا، کاهش شدید گردش مالی و اقتصادی جوامع، افزایش بیکاری و کاهش فعالیت‌های اقتصادی و افزایش سطح فقر جامعه می‌باشد که می‌تواند بحرانی تمام عیار را دامن بزند و در نهایت منجر به افزایش دزدی، خفت گیری، سرقت مسلحانه، خشونت و تجاوز، صدمه به کودکان و افزایش تعداد کودکان کار، اختلافات خانوادگی و طلاق گردد.
موارد دیگری نیز می‌تواند به عنوان پیامدهای اجتماعی کرونا مطرح گردد شامل:
تغییر در سبک زندگی افراد
تغییر در الگوی مصرفی جوامع
تغییر در رفتارهای خانوادگی و افزایش جنبه‌های منفی روحی روانی و اختلافات خانوادگی
افزایش شدید نقش تکنولوژی در تعاملات اجتماعی
توجه و توکل و نزدیکی بیشتر خلق الله به خداوند
به چالش کشیدن روند خاکسپاری متوفی و سوگ‌های نا تمام و اختلالات روانی
به چالش کشیدشدن مراسم نوروز، مسافرت‌ها و مراسم‌های دیگر
تحمیل شدید فشار کاری بر قشر درمانی در مراکز بهداشت و درمان
افزایش سو تغذیه مردم