پس از توقف چاپ کاغذی روزنامه‌ها در روزهای گذشته توسط ستاد ملی مبارزه با بحران کرونا به بهانۀ کاهش خطرات شیوع و گسترش بیماری، بسیاری از فعالان رسانه‌ای و متخصصان حوزۀ نشر برآن شدند تا این تصمیم را تغییر داده و روند نشرکاغذی روزنامه‌ها را دوباره احیاء کنند؛ حرکت‌هایی که حتی منجر به نوشتن نامه‌ای از سوی فعالان رسانه‌ای به حسن روحانی رئیس جمهور (به عنوان رئیس ستاد ملی مبارزه با بحران کرونا) شدو البته به نتیجه رسید و روزنامه‌ها و نشرکاغذی آنان، پس از یک هفته تعطیلی (از ۱۶ فروردین‌ماه) دوباره از ۲۳ فروردین از سر گرفته شد.
البته روزنامه‌ها در یک هفتۀ تعطیلی مذکور،کاملا تعطیل نبوده و بنابر مصوبۀ ستاد ملی مبارزه با بحران کرونا، در فضای آنلاین و الکترونیک حضور داشتند و نسخ تولیدی خود را در فضای وب و به صورت دیجیتال منتشر می‌کردند. موضوعی که پیش از این نیز بارها دربارۀ آن صحبت شده است و همچنان موافقان جدی خود را دارد؛ موفقان با استدلال جهانی‌شدن و تغییر شیوه خبررسانی در جهان امروز به شدت از لزوم حرکت گریزناپذیر روزنامه‌ها به سمت فضای وب حمایت می‌کنند و آن را نوعی سرنوشت محتوم برای مطبوعات می‌دانند.
نکتۀ مهم در اینجا البته این موضوع است که روزنامه‌های ایران تا چه حد پتانسیل و آمادگی حرکت به سمت این نوع از فعالیت رسانه‌ای را دارند؟ آیا به جز بحث نرم‌افزاری و موافقت و مخالفت باصاحب رسانه، شرایط سخت‌افزای و زیرساخت‌های ما اجازه ورود به این شکل از فعالیت رسانه‌ای را ممکن می‌سازد؟
کرونا و شرایط خاصی که این روزها برای کشور ما و تمام جهان ایجاد کرده است، شاید به نوعی چالشی از باب سنجیدن پتانسیل‌ها باشد. پتانسیل‌هایی که امروز می‌شود در باب امکان بالفعل شدن آنان به تبادل نظر پرداخت.
محمدرضا محمدیوسفی صاحب امتیاز و مدیر مسئول روزنامه جمهور درگفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا و در باب نقش روزنامه‌ها در روزهای کرونا، بیان کرد: روزنامه‌ها شرایط کنونی را به‌صورت کامل و واضح درک می‌کنند، چراکه از یک‌سو مسئولیت اطلاع‌رسانی بر دوششان بوده است و از سوی دیگر به‌منظور رعایت پروتکل‌های بهداشتی ابلاغی مجبور به توقف انتشار نسخ چاپی خود شدند. صرف‌نظر از موضوع الزام به تعطیلی روزنامه‌ها برای یک هفته پس از پایان تعطیلات نوروزی، شرایط خاص ناشی از شیوع ویروس کرونا موجب شد تا هم فروش مطبوعات و همین‌طور درآمد ناشی از آگهی‌های آن‌ها کاهش یابد. به‌رغم آنکه اکثر روزنامه‌ها، نیروی انسانی محدودی در اختیار دارند همان نیروهایشان را هم شیفت بندی نمودند.
«اما پس از بیان این مقدمه به پاسخ سؤال شما باید بگویم که در دو ماه گذشته انصافاً روزنامه‌ها در خصوص ایفای رسالت آگاهی بخشی به جامعه درباره پیشگیری از ویروس کرونا و اطلاع‌رسانی‌های گسترده مصوبات ستاد مقابله با کرونا و هشدارها و توصیه‌های وزارت بهداشت عملکرد قابل قبولی داشته‌اند. حتی در آن یک هفته نیز که منتشر نمی‌شدند، نسخه‌های آنلاین خود را به‌صورت رایگان در معرض دید مخاطبان قرار می‌دادند و این یعنی هزینه، بدون کسب درآمد در راستای مسئولیت حرفه‌ای و رسالت اجتماعی اصحاب رسانه».
موانع روزنامه‌نگاری دیجیتال
این فعال رسانه در واکنش به این موضوع که چرا زیرساخت‌های روزنامه‌نگاری توسعه نیافته است (با تاکید بر این موضوع که روزنامه‌نگاری آنلاین به معنای بارگذاری نسخه پی دی اف روزنامه نیست)، تصریح کرد: بخشی از پاسخ به این سؤال در متن خود سؤال بیان‌شده است. همان‌طور که به‌درستی اشاره کردید روزنامه‌نگاری آنلاین به معنای بارگذاری صفحات پی‌دی‌اف روزنامه‌ها در سایت‌های آن‌ها نیست و مفهوم بسیار گسترده‌تری دارد. به‌غیراز چند روزنامه خاص که عمدتاً از منابع عمومی برخوردار هستند، سایر روزنامه‌ها نسخه دیجیتال پرباری ندارند.
وی افزود: این موضوع دلایل فراوانی دارد؛ یک دلیل عمده این موضوع این است که در سال‌های اخیر هزینه‌های مطبوعات به‌شدت بالا رفته و درآمدهای آن‌ها بسیار کاهش یافته است و اگر حمایت‌های دولتی نباشد، امکان ادامه فعالیت برایشان میسر نخواهد بود. درنتیجه مدیر یک روزنامه مجبور است که در هزینه‌های خود اولویت‌بندی کرده و به هزینه مربوط به نسخه آنلاین و حضور در شبکه‌های اجتماعی در مقایسه با هزینه‌های کاغذ، چاپ، نیروی انسانی و ... اولویت کمتری بدهد.
«دلیل دیگر این موضوع نیز فراهم نشدن زیرساخت‌های لازم برای مطبوعات به‌ویژه مطبوعات شهرستانی است. فراموش نکنیم نسخه آنلاین برای روزنامه‌ها هزینه قابل‌توجهی دارد و علاوه بر بحث هزینه اینترنت پرسرعت، تأمین تجهیزات سخت‌افزاری و رایانه‌ای هم برای روزنامه‌ها جهت گام برداشتن در مسیر دیجیتال بسیار بالاست. البته نباید از یاد برد که نسخه آنلاین باید مکمل نسخه چاپی باشد و این تصور برخی‌ها که نسخه‌های آنلاین به‌طور کامل جایگزین نسخ چاپی می‌شوند، کاملاً اشتباه است؛ زیرا به‌طور مثال مردم از نسخه‌های دیجیتال برای دیدن اخبار و تحلیل‌ها استفاده می‌کنند اما به این معنا نیست که نقش مستند بودن و مرجع بودن نسخ چاپی را فراموش کنند».
وزارت ارتباطات باید به کمک وزارت فرهنگ و ارشاد بیاید
یوسفی در اشاره به هزینه‌بر بودن تاسیس و توسعۀ زیرساخت‌ها و تجهیزات روزنامه‌نگاری الکترونیک، خاطر نشان کرد: قطعاً این زیرساخت‌ها هزینه‌بر هستند و مطبوعات به‌تنهایی از عهده هزینه‌های آن برنمی‌آیند و در این خصوص مجموعه دولت و نه‌فقط وزارت فرهنگ و ارشاد، باید به کمک مطبوعات بیاید. پیشنهاد مشخص من این است همان‌گونه که وزارت فرهنگ و ارشاد برای روزنامه‌ها یارانه حمایتی در نظر می‌گیرد، وزارت ارتباطات نیز برای روزنامه‌ها یارانه فناوری اطلاعات پیش‌بینی کند. به این معنا که در خصوص تخصیص اینترنت پرسرعت، پرداخت هزینه‌های مربوط به دوره‌های آموزش تخصصی روزنامه‌نگاری آنلاین به خبرنگاران و همچنین کمک و تسهیلات به مدیران رسانه‌ها جهت خریداری تجهیزات سخت‌افزاری یارانه ویژه‌ای به مطبوعات اقدام کند.
«اکثر روزنامه‌نگاران و خبرنگاران تسلطی که در حوزه روزنامه‌های چاپی دارند را در حوزه آنلاین ندارند. این نقص راهی جز آموزش ندارد و باید دولت و به‌ویژه وزارت ارتباطات با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد به کمک رسانه‌ها بیاید و در افزایش سواد رسانه‌ای روزنامه‌نگاران در بخش آنلاین و شبکه‌های اجتماعی رسالت خود را ایفا نماید». فراموش نکنیم که اگر کشورهای غربی در روزنامه‌نگاری آنلاین تجربه موفقی دارند به این دلیل است که در کنار فراهم نمودن امکانات سخت‌افزاری مناسب، فعالان این عرصه نیز به‌خوبی آموزش‌دیده هستند و این‌گونه نیست که هر سایت خبری بدون برخورداری از حداقل استانداردها محتوا تولید نماید.
مدیر مسئول روزنامه همدلی در اشاره به امکان ارائۀ اخبار بر پلتفرم‌هایی چون پیام‌رسان‌ها، یادآور شد: قطعاً چنین امکانی وجود دارد و این یک تجربۀ موفق اجرا شده در سطح جهان است. نکته مهم اقبال مخاطبان به پیام‌رسان‌هاست؛ یعنی سرمایه‌گذاری در خصوص اطلاع‌رسانی در قالب پیام‌رسان‌ها ارتباط مستقیمی با اقبال عمومی به آن پیام‌رسان و ذائقه شناسی مخاطبان دارد که بیشتر طالب چه نوع اخباری هستند.
وی افزود: البته پیام‌رسان‌های داخلی علی‌رغم تمام سرمایه‌گذاری‌هایی که برای آن‌ها شده است هنوز با استقبال زیاد مخاطبان مواجه نشده‌اند و بسیاری ایرانیان همچنان پیام‌رسان‌های خارجی را ترجیح می‌دهند. ضمن آسیب‌شناسی این موضوع باید راهکارهای اجرایی مناسب مدنظر قرار گیرد».
محمدیوسفی در انتها و در پاسخ به این پرسش که چه محدودیت‌هایی در در باب پوشش اخبار مرتبط با کرونا در مدت اخیر برای مطبوعات وجود داشته است، گفت: فکر نمی‌کنم محدودیتی به آن معنا که به مطبوعات اعلام گردد که چه اخباری کار نشود، در سطح وسیع و گسترده‌ای رخ داده باشد. دغدغه مسئولان و دستگاه‌های مسئول این است که مطبوعات در درج اخباری که ممکن است موجب تشویش خاطر و برهم زنندۀ آرامش مردم در خصوص شیوع کرونا باشد، پختگی و بلوغ خود را نشان دهند.
«البته انتشار اخبار متعدد و متناقض درباره کرونا از سوی مراجع رسمی، موجب شده است تا سایت‌های خبری بدون مجوز که به‌صورت قارچ گونه افزایش‌یافته‌اند، از این موضوع سوءاستفاده کرده و مخاطبان را سردرگم نمایند».