مسئلۀ الزام و ضرورت حرکت روزنامه‌ها و نشریات مکتوب به سمت فضای دیجیتال و فعالیت غیرمکتوب در عرصۀ خبررسانی، یکی از موضوعات پرمناقشه‌ای است که از سال‌های گذشته ذهن اهالی رسانه و متخصصان حوزۀ خبر را به خود مشغول داشته و موافقان و مخالفانی دارد. این موضوع البته در روزهای اخیر و به دلیل مصوبۀ ستاد ملی مبارزه با بحران کرونا که روزنامه‌ها را به یک تعطیلی یک هفته‌ای کشاند بار دیگر برجسته شد و واکنش‌های متعددی را از سوی اهالی رسانه برانگیخت.
موافقانِ حرکت به سمت فضای دیجیتال، در روزهای گذشته بحران کرونا را بخش کوچکی از آنچه به هرحال به وقوع خواهد پیوست، خوانده و لزوم تجهیز زیرساخت‌ها برای فعالیت در عرصۀ دیجیتال را یکی از الزامات زندگی امروز و پیشرفت دنیای اطلاعات و ارتباطات دانستند.
از سوی دیگر اما مخالفان، عرصۀ مکتوب خبررسانی را نه صرفا شکلی از انتشار اخبار که جزئی از ذات آن می‌دانند و بر این عقیده‌اند که نه ذات روزنامه و نه تجربیات روزنامه‌های پرشمار جهانی، هرگز توقف کامل نشر مکتوب را متصور نیست. بر این اساس آنان صحبت از پایان عصر مطبوعات کاغذی به بهانۀ پیشرفت‌های جهانی و دسترسی به عرصۀ تازه‌ای از انتشار اخبار را نه سرنوشت محتوم پایان روزنامه‌ها که تنها شکل و شق دیگری از ارائه خبر و اطلاع‌رسانی می‌دانند.
هر رسانه جایگاه خود را دارد
علیرضا بختیاری مدیر مسئول روزنامۀ دنیای اقتصاد در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا دربارۀ اهمیت و نقش رسانه‌های مکتوب در شرایط حاضر، گفت: روزنامه‌ها را نمی‌شود از سایر رسانه‌ها تفکیک کرد. مجموعه رسانه‌ها اعم از مکتوب و یا برخط و تمامی شبکه‌های اجتماعی و ... قطعاً در این بازۀ زمانی می‌توانند هم با بحث آموزش به مردم و هم با انتقال صحیح نیاز مردم به مسئولان، به دولت کمک کنند. ضمن این‌که رسانه‌های مکتوب به دلیل قدمت و اعتباری که در بین بخشی از خوانندگان و مردم دارند، قطعاً می‌توانند در انتشار اخبار مستند و دقیق کمک بیشتری به مردم و دولت برسانند.
وی در واکنش به این موضوع که آیا روزنامه‌ها می‌توانند به سمت دیجیتالی شدن حرکت کنند، تصریح کرد: این یک بحث جدی و نسبتاً قدیمی است که آیا رسانه‌های مکتوب به این سمت حرکت می‌کنند یا نه؟ اگر نگاهی به باقی کشورها و دنیا بیندازیم، هر نوع رسانه‌ای جایگاه خود را دارد، مثلاً روزنامه یومیوری (یومیوری شیموبون، روزنامۀ ژاپنی) بیش از ۱۰ میلیون در روز نسخه دارد؛ یعنی با همهٔ ابعاد و گستردگی‌ای که اینترنت در آنجا دارد و در اختیار مردم هست اما فضای مکتوب هم جای خودش را دارد؛ ضمن این‌که فضای رسانه‌های دیجیتال هم در آن کشور جای خودش را دارد.
بنابراین، این‌که فکر کنیم لزوماً رسانه‌های مکتوب، جای خودشان را به رسانه‌های دیجیتال می‌دهند، تصور کامل و دقیقی نیست. حتماً هر رسانه جایگاه خودش را دارد؛ چنانچه در بحث صوت و تصویر هم به همین صورت است. مثلاً وقتی تلویزیون آمد، رادیو را از بین نبرد و رادیو مخاطبان خودش را داشت؛ بنابراین رسانه‌های مکتوب جایگاه خودشان را داشته‌اند و از این به بعد هم جایگاه خودشان را خواهند داشت. در دنیا برخی از رسانه‌هایی که خواستند تا صرفاً در فضای دیجیتال فعالیت کنند، مجدداً به پرینت و نسخه چاپی بازگشتند.
روزنامه یعنی شکل مکتوب خبر
بختیاری در پاسخ به این که آیا کاستی‌های موجود در وضعیت زیرساخت‌های نشر دیجیتال، مانع از حرکت روزنامه‌ها به سمت فضای غیرمکتوب است، یادآور شد: امکان فنی و زیرساخت برای این شکل از کار هست ولی نیاز بخشی از مردم و خوانندگان هم در دنیا و هم در کشور ما، شکل چاپ شده است؛ یعنی به لحاظ فرهنگی بسیاری از مردم نسخه منتشر شده را ترجیح می‌دهند. می‌شود این نسخه‌ها را در فضای وب هم دید و خواند ولی این‌که آیا نیاز همه مخاطبان را تأمین می‌کند و کامل هست و همه مخاطبان به آن اکتفا می‌کنند، بحث دیگری است.
وی افزود: همۀ اخبار را می‌شود در فضای مجازی منتشر کرد اما اگر روزنامه بخواهد به فضای مجازی منتقل شود، دیگر قالبش روزنامه نیست. روزنامه‌ای که در سایت خبری بیاید اسمش روزنامه نیست؛ این‌که کار در لحظه انجام شود، در تعریف روزنامه نمی‌گنجند.
مدیر مسئول روزنامۀ دنیای اقتصاد ادامه داد: زیرساخت‌های فنی کاملاً در کشور فراهم است اما بحث در اینجا مسئلۀ فرهنگی است و این‌که آیا مخاطبان تمایل دارند از روزنامه مکتوب به روزنامه دیجیتالی یا در قالب سایت خبری و خبرگزاری تغییر رویکرد بدهند؟ بررسی و تبیین این موضوع یک کار فرهنگی عمیق می‌طلبد. البته که باید تاکید کرد که با چنین تغییری دیگر نام روزنامه ندارد. امروز هر روزنامۀ مطرح دنیا سایت دارد و دیجیتالی کار می‌کند ولی قابلش چیز دیگری است و قالب روزنامه نیست.
روزنامه تعریف دارد و روزی یک‌بار منتشر و آپلود می‌شود؛ اگر تبدیل به سایت یا خبرگزاری شود در آن صورت ماهیت آن تغییر می‌کند. در این شکل اسمش روزنامه است ولی عملکردش خبرگزاری است؛ ما هم در سایت دنیای اقتصاد در لحظه خبر را به مخاطبانمان می‌دهیم و هم سایت دیگری به اسم اقتصادنیوز داریم که همین کارها را انجام می‌دهیم یعنی تولید خبر داریم و مخاطبان را نگه می‌داریم؛ اما کار روزنامه چه در فضای مجازی و چه در فضای پرینت، دقیقاً کارکردش روزنامه است و آن کار اضافه اسمش روزنامه نیست و اسمش سایت خبری است.
کار در فضای مکتوب و غیرمکتوب توانایی‌های مستقلی را می‌طلبد
این فعال رسانه‌ای در اشاره به تفاوت‌های روزنامه‌نگاری مکتوب با روزنامه‌نگاری در فضای دیجیتال، تاکید کرد: نوع تولید محتوا در فضای مجازی، سایت‌های خبری، خبرگزاری‌ها و در شبکه‌های اجتماعی، هرکدام متفاوت است و تخصص‌ها و آموزش‌های خاص خود را می‌طلبد. حتماً روزنامه‌نگاری مکتوب با روزنامه‌نگاری در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی متفاوت است؛ بنابراین ممکن است فردی که در فضای مکتوب کار می‌کند، نتواند در فضای مجازی به‌صورت مطلوب‌تری کار کند، مگر این‌که آموزش‌های لازم را دیده باشد.
اگر بنا باشد رسانه‌های مکتوب در فضای مجازی بیشتر منتشر شوند و کار کنند، حتماً به آموزش‌هایی برای خبرنگارانشان نیاز دارند که آن‌ها بتوانند در فضای مجازی قلم بزنند.
بختیاری در تشریح تفاوت‌های روزنامه‌نگاری مکتوب و دیجیتال، تصریح کرد: نوع کاربران فضای غیرمکتوب، حتماً مطالب طولانی را نمی‌خوانند؛ درنتیجه مطالب در این فضا باید کوتاه باشند چراکه مخاطب حوصلۀ خواندن گزارش‌های مفصل یا تحلیل‌های طولانی را ندارد و حواشی در اینجا کمتر موردتوجه است؛ اما در فضای مکتوب امکان تحلیل طولانی‌تر و پرداخت به حواشی وجود دارد. بر این اساس همین‌که شما بخواهید مختصر بنویسید، قطعاً آموزش خاص لازم دارد. کسانی که در فضای مجازی کار می‌کنند نسبت به فضای مکتوب، رویکردهای متفاوتی دارند چون نوع مخاطبان و گروه‌های سنی و ... در این دو فضا تفاوت دارد.
وی در پایان افزود: این‌که روزنامه‌ها پلتفرم‌های جدیدی هم برای بخش خبر داشته باشند، یک فعالیت مستقل و جدا است و حتماً آدم‌ها و آموزش‌های خاصی را می‌طلبد. امروز پلتفرم‌های آن موجود است و روزنامه‌ها مانند باقی رسانه‌ها در فضای مجازی کار می‌کنند.