بر سردر ساختمان کوچک و سفیدرنگ کتابخانه روستای «کلاته ابریشم» بخش جرگلان، از توابع شهرستان راز و جرگلان، تابلو سبزرنگی مزین به نام شاعر بزرگ قرن هفتم، شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی نصب شده است که مراجعان و اعضای آن کمتر اثری از شعرای پارسی زبان نظیر فردوسی، مولوی، عطار، سنایی، سعدی و حافظ که آیینه تمام‌نمای فرهنگ ایرانی هستند، یافت می کنند.
توسعه کتابخانه های روستایی به عنوان تنها دارایی فرهنگی روستاها در شکوفایی استعدادها، تفکر و اندیشه، خلاقیت و نوآوری، عشق به زندگی، خودباوری و انسانیت بسیار موثر است و از این رو در این خطه محروم و مرزی و با توجه به نیاز منطقه، تجهیز این کتابخانه با منابع غنی علمی و ادبی و در شأن نام بلند آن مورد انتظار است.
کتابخانه سعدی، تنها مرکز فرهنگی و هنری در منطقه مرزی و ترکمن نشین جرگلان محسوب می شود، که با آسیب های اجتماعی چون ازدواج های اجباری دختران کم سن و سال، ترک و بازماندگی از تحصیل و نیز برخی دیگر از آسیب های حوزه زنان دست و پنجه نرم می کند و تقویت منابع این کتابخانه می تواند به شکلی آرام و تدریجی در بسترسازی توسعه، نشاط اجتماعی و رشد فرهنگی این ناحیه نقش موثری داشته باشد.
این کتابخانه با زیربنای ۱۳۰ متر، که بنای آن به شکل امانی در اختیار نهاد کتابخانه های عمومی کشور قرار گرفته، دارای سالن مطالعه ای متشکل از سه بخش آقایان، بانوان و کودک است که مخزن اصلی و بخش مرجع آن با ۳ هزار و ۵۰۰ جلد کتاب در دسترس اعضا قرار دارد.
فقر مخزن کتابخانه
یکی از اعضای فعال کتابخانه سعدی کلاته ابریشم جرگلان، با اشاره به کمبود شدید منابع این کتابخانه، اظهار داشت: کتاب‌هایی با مضمون روانشناسی، داستان و ادبیات از عمده نیاز مخزن کتابخانه و مراجعه‌کنندگان است که در صورت تامین بر تعداد اعضای موجود افزوده خواهد شد.
بایرام افشین با تاکید بر ضرورت روزآمد شدن منابع کتابخانه، افزود: بارها شاهد بوده ام که برخی از اهالی روستا با علاقه ای که به حوزه ادبیات دارند، به کتابخانه مراجعه کرده اند ولی متاسفانه حتی یک کتاب در خصوص شعرای پارسی زبان برای پاسخگویی به مخاطبان این حوزه وجود ندارد.
وی خواستار مناسب سازی کتب گنجینه کتابخانه با نیازهای مخاطبان منطقه شد و اضافه کرد: اکثر کتاب های تهیه شده برای این مجموعه، متناسب با نیازهای مناطق روستانشین نیست به گونه ای که بخش زیادی از کتاب ها در رشته های تخصصی پزشکی، برق و... است که تنها قفسه های کتابخانه را پر کرده است اما چندان مشتری ندارد.
قفسه های خالی از آثار بزرگان ادب ایران
یک بانوی کتابخوان جرگلانی نیز با گلایه از فقر منابع کتابخانه سعدی گفت: من چندین بار برای گرفتن آثار برجسته ادب پارسی از جمله مثنوی مولانا، گلستان و بوستان سعدی، شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ به این کتابخانه مراجعه کرده ام اما اثری از این آثار پیدا نکردم.
زهرا حمیدی با ابراز شگفتی از این وضعیت، افزود: چگونه می شود که کتابخانه ای به نام سعدی سند بخورد اما آثار این شاعر بزرگ و دیگر شاعران و ادبای ایران زمین را برای ارائه به متقاضیان نداشته باشد.
وی با اشاره به مرزی بودن منطقه جرگلان و دسترسی آسان اهالی این خطه به شبکه های تلویزیونی کشور ترکنمستان، گفت: کودکان و نوجوانان این خطه اگرچه با زبان مادری خود و ترکمنی سخن می گویند، اما قبل از آنکه به قومیت ترکمن منتسب باشند خود را ایرانی می دانند، از این رو نیاز دارند که با فرهنگ و ادب فارسی و اندیشمندان و بزرگان ایران آشنا شده و آثار و کتاب های آنان را در دسترس داشته باشند.
مرجعی ناتوان در تامین نیاز مراجعان
مسوول کتابخانه سعدی کلاته ابریشم با بیان اینکه این مرکز فرهنگی، از ابتدای تاسیس در سال ۹۷ مورد استقبال اهالی منطقه قرار گرفته، گفت: این کتابخانه ۷۰۰ عضو فعال دارد که یک سوم آنان را بانوان تشکیل می دهند که یکی از منابع مورد نیاز آنها، کتاب های روانشناسی، مشاوره ازدواج و تعلیم و تربیت فرزندان است اما متاسفانه در این حوزه هم منابع بسیار کم و ضعیف است.
ایوب سرفراز با اشاره به اینکه کتابخانه سعدی به یک مرکزیت و مرجعیت فرهنگی در بین روستاهای اطراف تبدیل شده است، خاطرنشان کرد: اگرچه با توجه به جمعیت اهل سنت منطقه، تاکنون ۲۰۰ جلد کتاب در زمینه فقه اهل سنت برای این نهاد فرهنگی تهیه شده، ولی اکثر کتاب های تهیه شده برای این مجموعه متناسب با نیاز مخاطب روستایی نیست و عمدتا کتب صرف تخصصی است که طالب چندانی ندارد.
مسوول کتابخانه با تاکید بر اینکه اینکه بیشترین مراجعه کنندگان کتابخانه، کودکان و نوجوانان هستند، تصریح کرد: از دیگر مشکلات کتابخانه، کمبود منابع کمک درسی و کنکور است که گرچه تاکنون به همت برخی از نیکوکاران و فعالان روستایی، به منظور تقویت این منابع برای استفاده اعضایی که اوضاع مالی مناسبی ندارند، تلاش شده و بازخورد این فعالیت های نیکوکارانه را در کسب موفقیت و پذیرش اعضای این مرکز در دانشگاه های معتبر کشور می بینیم، ولی همچنان این منابع نیاز به تقویت و روزآمد شدن بیشتر دارد.
کتابخانه، نباید صرفا جایی برای امانت کتاب باشد
یکی از فعالان حوزه فرهنگی روستای کلاته ابریشم با اشاره به اینکه کارکرد کتابخانه می تواند در محیط‌های روستایی فراتر از امانت دادن کتاب باشد، خاطرنشان کرد: اهالی این منطقه کم برخوردار به دلیل محدودیت امکانات و عدم دسترسی به عمده خدمات فرهنگی و رفاهی، متاسفانه با آسیب های اجتماعی نظیر ازدواج های اجباری مواجه هستند.
محمد مرادی افزود: در این راستا این مجموعه به همت برخی از فعالان فرهنگی و با هزینه های شخصی دوره‌های آموزشی و مشاوره های ازدواج برای بانوان به مدت ۱۰ جلسه برگزار کرده است.
وی تصریح کرد: فعالیت های این کتابخانه فقط به برگزاری کلاس های مشاوره ختم نمی شود بلکه با همکاری برخی فعالان فرهنگی مدارس شبانه روزی منطقه، کلاس های کنکور نیز برای اعضا برگزار شده است.
وی افزود: اگرچه تهیه کتاب های کمک درسی وظیفه نهاد کتابخانه عمومی کشور نیست ولی تهیه این کتابها برای جذب بیشتر اعضا به فرهنگ کتابخوانی خالی از لطف نیست.
یکی از فعالان حوزه کتابخوانی خراسان شمالی و از مبدعان پویش کتابخانه های خانگی روستایی استان نیز با بیان اینکه بیشترین مراجعه کننده به کتابخانه های روستایی، کودکان و نوجوانان هستند، اظهار داشت: کتاب‌های کمک درسی باتوجه به تغییرات صورت گرفته، از عمده نیاز مخاطبان است.
رحمت الله دهش با اشاره به اینکه روستاهای اطراف هم از خدمات فرهنگی کتابخانه سعدی کلاته ابریشم بهره‌مند می شوند، افزود: این کتابخانه تعداد زیادی از ساکنان ۶۰ روستای ترکمن نشین اطراف را زیر پوشش فرهنگی دارد و باید از این فرصت و مرکزیت با تامین منابع مورد نیاز اهالی در زمینه های ادبی، روانشناسی و دیگر حوزه ها به بهترین شیوه استفاده کرد.
این فقر از یک غفلت می آید
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی خراسان شمالی اما از این کمبودهای منابع کتابخانه سعدی اظهار بی اطلاعی کرده و گفت: این کتابخانه روستایی از مراکز فرهنگی این منطقه است که با توجه به نیازهای فرهنگی خطه ترکمن نشین جرگلان، راه اندازی شده است.
علی‌محمد جهانی با بیان اینکه تازه تاسیس بودن این کتابخانه در کمبود منابع آن بی تاثیر نیست، تصریح کرد: واقعا جای شگفتی دارد که کتابخانه ای مزین به نام سعدی، آثاری از این شاعر پارسی زبان را در خود نداشته باشد.
وی این وضعیت را نتیجه یک غفلت خواند و افزود: تامین منابع کتابخانه ها باید با اعلام نیاز کتابدار محل، از طریق فرایندهای اداری انجام شود، تا این نهاد پس از پیگیری های لازم برای تهیه منابع مورد نیاز کتابخانه اقدامات لازم را انجام دهد.
جهانی با اشاره به اینکه در خصوص بازگشایی کتابخانه ها تابع ابلاغیه های نهاد کتابخانه های عمومی کشور هستیم، افزود: یقینا در سریع ترین زمان ممکن، پیگیری های لازم را برای تامین منابع مورد نیاز کتابخانه سعدی صورت خواهیم داد.
تامین ۲۰۰ کتاب در زمینه فقه اهل سنت
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی خراسان شمالی، با بیان اینکه با توجه به جمعیت اهل سنت منطقه، تاکنون ۲۰۰ جلد کتاب در زمینه فقه اهل سنت برای کتابخانه سعدی جرگلان تهیه شده، اظهار داشت: اگر چه بیشتر اعضای این کتابخانه کودکان و نوجوانان هستند، اما وظیفه این اداره تنها در تهیه و تامین کتاب های درسی خلاصه نمی شود.
جهانی افزود: کمبود برخی منابع و کتاب های کمک درسی فقط به این روستا اختصاص ندارد بلکه در سایر روستاها و حتی در بجنورد، مرکز استان نیز برخی از این کمبودها وجود دارد.
وی با اشاره به نبود ارتباط اینترنتی در کتابخانه سعدی و دسترس نداشتن این مرکز به سامانه کتابخانه های عمومی، تصریح کرد: ایجاد زیرساخت های اینترنتی خارج از توان این نهاد و بر عهده اداره کل مخابرات استان است.
وی گفت: برای رفع این نقیصه نشست هایی با فرماندار شهرستان راز و جرگلان برگزار و قرار شده بخشی از هزینه های برقراری ارتباط این کتابخانه به اینترنت را فرمانداری تقبل کند که البته با شیوع ویروس کرونا اجرای این طرح معلق مانده است.
کتابخانه عمومی سعدی روستای کلاته ابریشم رازوجرگلان سال ۹۷ با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، افتتاح شد که هم اکنون بیش از ۷۰۰ نفر عضو فعال دارد.
خراسان شمالی دارای ۳۰۱ کیلومتر مرز مشترک با کشور ترکمنستان است که بیشتر این مساحت در شهرستان راز و جرگلان واقع است.
این شهرستان سه بخش و ۶ دهستان دارد و ۹۵ درصد جمعیت این منطقه روستایی هستند.
راز، مرکز شهرستان مرزی راز و جرگلان در ۱۲۰ کیلومتری مرکز خراسان شمالی قرار دارد و بیشترین تمرکز جمعیتی قوم ترکمن این استان در راز و جرگلان است.