اشنویه، یکی از مناطق مهم تاریخی و باستانی آذربایجان‌غربی به شمار می‌رود که دارای ۱۰۶ اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی از جمله تپه «دینخواه»، «کتیبه کیلاشین»، «قلعه قلاتگاه»، «کتیبه عین‌الروم»، «قبرستان مارابراهیم» و تومولوس‌های «سوجه»، «گندویلا»، «حسن نوران»، «ملااحمد» و «سیاوان» دارد.
این شهر مرزی همچنین به دلیل داشتن پنج کتیبه از ۱۰ کتیبه مهم اورارتویی به کانون آثار برجامانده اورارتویی در کشور تبدیل شده و شناسایی این کتیبه‌های مهم از جمله «کیله‌شین» و «عین‌الروم» باعث شده است تا کارشناسان آثار باستانی و تاریخی و باستان‌شناسان از این منطقه به عنوان بهشت باستان شناسی یاد کنند.
اخیرا شاهد حفاری‌های غیرمجاز و بی‌سابقه‌ای در مناطق و تپه‌های تاریخی با هدف کشف و خروج اشیای تاریخی و فرهنگی این شهرستان هستیم که موجب نگرانی مسوولان و دوستداران آثار فرهنگی در این شهرستان شده است.
به گفته مسوولان تاکنون چنین حفاری غیرمجازی با این میزان عمق و ارتفاع در این شهرستان سابقه نداشته و این در حالی است که در سال ۱۳۹۷ نیز انتشار تصاویری از این حفاری‌های غیرمجاز و تخریب دیواره‌های قلعه قلاتگاه در فضای مجازی، موجی از نگرانی را در میان علاقه‌مندان به میراث فرهنگی منطقه ایجاد کرد.
سودجویان و حفاران غیرمجاز در حفاری‌های غیرمجاز خود جسارت را به حدی رساندند که حتی در مواردی از دستگاه‌های سنگین و ماشین‌آلات سنگین راه‌سازی و بیل مکانیکی استفاده کردند.
حفاری‌های غیرمجاز در قلاتگاه تا جایی بازتاب داشت که «محمدمهدی شهریاری»، استاندار آذربایجان‌غربی به اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان دستور داد تا ضمن تهیه گزارشی از آخرین وضعیت این قلعه مهم اورارتویی، نسبت به حراست از آن تا زمان آغاز کاوش‌های رسمی تمهیدات لازم را بیاندیشند.
تاکنون هم ۲ کتیبه مربوط به حکومت مشترک «ایشپوئینی و منوآ » به سال ۸۰۵ _ ۸۱۰ قبل از میلاد و همچنین «منوآ» به سال ۷۸۶_۸۰۵ قبل از میلاد از محوطه قلاگاه کشف شده است که هم‌اکنون در موزه ملی ایران قرار دارد.
لزوم عزم همگانی برای حفاظت از آثار تاریخی
فرماندار اشنویه با بیان اینکه اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به تنهایی قادر به حفظ هویت ملی و آثار تاریخی نخواهد بود، می‌گوید: حفاظت و حراست از آثار تاریخی از عهده یک نهاد و مسوولان خارج است و حفاظت از آنها به یک عزم همگانی و مشارکت مردمی نیاز دارد.
عبدالسلام مام‌عزیزی افزود: با توجه به کثرت آثار و محوطه‌های تاریخی و ارزشمند این شهرستان، موثرترین راه در پیشگیری از وقوع چنین اتفاقاتی، بهره‌مندی از حمایت‌ها و مشارکت‌های مردمی است.
وی اضافه کرد: تشکل‌های مردم‌نهاد میراث فرهنگی، دهیاران روستاها و همه شهروندان دلسوز ، نسبت به این امر حساسیت لازم را داشته و هرگونه تجاوز و دست‌درازی را با ذکر مستندات به مراجع مربوطه رسمی، اعلام و ارسال کنند.
وی اظهار داشت: از سال‌های گذشته تاکنون به تپه‌های تاریخی این شهرستان تعرض‌هایی صورت گرفته است که اقدام‌های لازم جهت پرکردن حفاری‌ها و برخورد با عاملان آن از سوی ادارات مرتبط صورت گرفته و برخورد جدی با حفاران غیرمجاز صورت گرفته است.
«مام عزیزی» افزود: مسوولان دستگاه‌های مربوطه نیز باید اهمیت بحث حفظ میراث تاریخی و فرهنگی را به مردم به ویژه در مناطق روستایی که در جوار آثار و تپه های تاریخی قرار دارند را آموزش دهند.
توان میراث فرهنگی اشنویه در محافظت از آثار باستانی محدود است
رییس اداره میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری اشنویه نیز گفت: تعداد نیرو و امکانات لازم جهت مقابله با حفاران غیرمجاز در این شهرستان کم و محدود است و فرهنگ‌سازی در این بین شاید بهترین راهکار جهت مقابله با این دست درازی‌ها به آثار تاریخی است.
روناک تاسا افزود: تشکیل ۱۰ انجمن میراث فرهنگی متشکل از شورا، دهیار و معتمدان در روستاهای «اسلاملو»، «نرزیوه»، «ترسه‌بلاغ»، «ده‌شمس»، «حسن نوران» و «میراوه»، شدت بخشیدن به برخورد با حفاران و تشدید سرکشی شبانه از محوطه‌های تاریخی از جمله اقدامات این اداره جهت جلوگیری از حفاری غیرمجاز در این شهرستان بوده که نتایج خوبی همراه داشته است.
وی اظهار داشت: طی یک ماه اخیر و با افزایش سرکشی و تشدید برخورد با حفاران غیرمجاز و همراهی مردم سه حفار غیرمجاز و افراد خاطی شناسایی و به دستگاه قضایی معرفی شدند.
وی افزود: اخیرا نیز در اثر گزارش‌های به موقع مردم از حفاری غیرمجاز تعدادی افراد سودجو در تپه‌های تاریخی «نرزیوه» این شهرستان ممانعت به عمل آمد.
«تاسا»، اضافه کرد: پس از گزارش‌های مردمی مبنی بر حفاری در تپه‌های بزرگ و کوچک این منطقه نیروهای یگان حفاظت این اداره بلافاصله در این محل حضور یافتند و از ادامه این حفاری‌ها جلوگیری به عمل آوردند.
وی با بیان اینکه این تپه‌ها دارای قدمت پیش از تاریخ بوده و ثبت ملی رسیده، اظهار داشت: این حفاری‌های غیرمجاز در «تپه کوچک» و به عمق بیش از ۱۰ متر صورت گرفته بود که این عمق از حفاری کمتر در این منطقه دیده شده است.
چه خبر از وضعیت حفاظت از آثار و محوطه‌های تاریخی
فرمانده یگان حفاظت اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان‌غربی گفت: تعامل با گروه‌های مختلف مردم و فعالان حوزه میراث فرهنگی در ارتقای کمی و کیفی حفاظت از میراث‌های فرهنگی و تاریخی تاثیر مستقیم دارد و مردم برای حفاظت از این میراث باید با یگان حفاظت همکاری داشته باشند.
سرهنگ بهزاد حجابی افزود: برای رفع یا کاهش تخریب‌ها با همکاری پلیس پیشگیری، تعداد گشت‌های هدفمند در سطح استان افزایش چشمگیری پیدا کرده است به طوری که با همکاری نیروی انتظامی گشت‌های شبانه و تلفیقی به‌ویژه در مناطق و تپه‌های تاریخی و آثاری که بیشتر در معرض خطر می‌باشد نیز پیش‌بینی شده است.
وی اضافه کرد: در کنار این امر سطح مشارکت دهیاران و شوراهای اسلامی را نیز برای صیانت و حفاظت از این آثار افزایش داده‌ایم.
وی با تایید کمبود نیروی یگان حفاظت در آذربایجان‌غربی افزود: هم‌اکنون در شهرستان اشنویه که یکی از مناطق مهم به لحاظ تعداد و وسعت آثار تاریخی در استان به شمار می‌رود تنها یک نفر نیروی حفاظتی وجود دارد که بدون شک کافی نیست.
سرهنگ حجابی تاکید کرد: پیش‌بینی شده است تا در صورت اختصاص یافتن نیرو بر شمار نیروهای یگان حفاظت در شهرستان اشنویه و دیگر شهرستان‌ها افزوده شود تا خلاء نیرو در این بخش جبران گردد.
وی با بیان اینکه در سال گذشته آثار و بناهای تاریخی سطح استان بلوک‌بندی شده و بر اساس این بلوک‌ها نظارت و سرکشی مستمری از این آثار انجام گرفته، افزود: در سال گذشته چهار هزار و ۸۵۸ مورد سرکشی از تپه‌ها و بافت تاریخی آذربایجان‌غربی توسط یگان حفاظت اداره‌کل میراث فرهنگی استان انجام،۳۲ نفر دستگیر و هفت باند حفاران غیرمجاز در شهرستان‌های ارومیه، نقده و مهاباد متلاشی شد.
وی ضمن تشکر از همکاری و همیاری مردم با یگان حفاظت گفت: در راستای همکاری مردم، ۷۵ مورد اخبار واصله از مردم به دست نیروهای یگان رسیده است که ۵۰ درصد افزایش را نشان می‌دهد.
وی فعال‌سازی ۵۱۲ مورد مشارکت‌های اجتماعی در یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی استان را یکی دیگر از اقدامات مهم در سال ۹۸ برشمرد و عنوان کرد: این آمار نشان‌دهنده افزایش ۲۵ درصدی نسبت به سال ۹۷ بوده و فعال‌سازی این مشارکت‌ها تاثیر مثبتی در انجام وظایف یگان و همکاری بیشتر مردم داشته است.
سرهنگ حجابی، تجهیز و برقراری ارتباط رادیویی اکثر موزه‌ها و کاخ‌موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی مجهز به سیستم رادیویی و سیستم‌های هشدار دهنده پلیسی سیستم را از اقدامات مهم در راستای ارتقای سیستم امنیتی موزه‌های استان برشمرد.
ضرورت تعیین عرصه و حریم آثار و محوطه‌های تاریخی
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اشنویه معتقد است که با تعیین عرصه و حریم آثار و محوطه‌های تاریخی می‌توان تا حد زیادی از تخریب و دست‌درازی به این اماکن جلوگیری کرد.
روناک تاسا اضافه کرد: در همین راستا کار مستندنگاری و گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و حریم محوطه تپه باستانی «قلاتگاه» این شهرستان در سال گذشته به پایان رسید و این محوطه تاریخی و بسیار مهم دارای عرصه و حریم قانونی شد.
وی با بیان اینکه سرپرستی هیات مستندنگاری و گمانه‌زنی بر عهده دکتر حمید خطیب شهیدی بود، افزود: پس از پایان این مرحله امسال پیش‌بینی شده تا عملیات کاوش اصلی در این محوطه انجام گیرد که با وجود تخصیص اعتبار لازم ولی به علت شیوع بیماری کرونا متوقف شده است.
وی بیان کرد: این محوطه در سال ۱۹۶۸ توسط گروه حفاری پروژه حسنلو به سرپرستی «ماسکارلا» در جریان حفاری «تومولوس‌های» محوطه «سه‌گردان حسن نوران» کشف شد.
«تاسا» گفت: بر اساس پیش‌بینی‌ها عرصه و حریم شمار دیگری از آثار و محوطه های تاریخی این شهرستان از جمله نرزیوه، عین‌الروم و دینخواه در آینده‌ای نزدیک تعیین می‌شود.
وی با بیان اینکه این شهرستان هم‌اکنون دارای ۱۰۶ اثر و محوطه تاریخی به ثبت رسیده در فهرست آثار ملی است، افزود: علاوه بر این هشت پرونده جدید نیز برای ثبت به اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ارسال و چهار پرونده دیگر نیز در دست تکمیل است.
به گزارش ایرنا تپه‌ها و محوطه‌های باستانی آذربایجان‌غربی، جلوه‌های ماندگاری از تمدن هزاران ساله ایران زمین و ظرفیتی بی‌بدیل برای جذب گردشگران داخلی و خارجی است که قدمت برخی از آنها به ۱۰ هزار سال می‌رسد.
حدود ۶۹ درصد از آثار ثبت شده ملی آذربایجان غربی را تپه‌های باستانی تشکیل داده است که این تپه‌ها و دیگر محوطه‌های تاریخی را باید کتاب‌های ناخوانده و نانوشته تاریخ دانست که هر ورقش رازهای پنهانی از دل خاک را در خصوص گذشتگان بازگو کرده و ما را در شناخت سبک زندگی آنان یاری می‌کند.
از این رو حفظ آثار ملی که معرف اصالت، هویت و تمدن هر کشوری محسوب می‌شود امروزه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و در این میان حفظ آثار آذربایجان‌غربی به عنوان استانی کهن که از سابقه تاریخی والایی برخوردار است باید از دغدغه‌ها و اولویت‌های همه دستگاه‌ها، نهادها، مسوولان و مردم باشد.
محوطه باستانی قلاتگاه در سال ۱۳۴۷ با شماره ثبت ۸۱۱ در لیست آثار ملی و با شماره ۴۹ و تحت عنوان قلعه و محوطه استقراری اورارتوها در لیست محوطه‌های اورارتویی شمال‌غرب ایران به ثبت رسیده است.
بر اساس ماده واحده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی، هرگونه حفاری و کاوش به قصد به دست آوردن اموال تاریخی- فرهنگی ممنوع است و مرتکب، به حبس از ۶ ماه تا سه سال و ضبط اشیای مکشوفه به نفع سازمان میراث فرهنگی کشور وآلات و ادوات حفاری به نفع دولت محکوم می‌شود؛ از این رو باید بر اساس قانون با عاملان اینگونه حفاری‌های غیرمجاز به شدت برخورد کرد.