عضو هیات علمی دانشگاه تهران در خصوص موضوع «فقر و اخلاق فرهنگی مدرن» در این وبینار گفت: در مورد بحران کرونا که درگیر هستیم ممکن است موج های دیگری نیز داشته باشد و این اپیدمی ها معمولا چندین موج دارد و با آرام شدن یک موج نباید تصور کرد خطر رفع شده تا اینکه کاملا از بین برود. موج بعدی از پاییز آغاز خواهد شد.
ناصر فکوهی با بیان اینکه کرونا موضوع عمومی است، تصریح کرد: نیاز است به این موضوع از دیدگاه جامعه شناسی و انسان شناسی نگاه شود. در دنیا مجموع کسانی که مبتلا هستند ۲ و نیم میلیون نفر هستند و در سطح جهان ۱۷۰ هزار تلفات داشته است و اتفاق بسیار بزرگی است. اما فاجعه به اندازه بزرگی نیست و با چنین موقعیتی هنوز فاصله دارد و داده‌ها و موقعیت علمی و ارتباطی جهان، نشان می دهد که بعید است ما به ابعاد فاجعه بار یک اپیدمی مثل آنفلوآنزای اسپانیایی برسیم زیرا دنیا تغییر کرده و سطح آگاهی ارتباطات و پزشکی بالا رفته است.
وی تصریح کرد: بنابراین موضوع در موقعیت کنونی در درون خود بسیار عظیم نیست، اما ناشناخته و تحول نامعلومی ایجاد کرده است به خصوص اینکه یک فلج گسترده در نظام های حرکت و کار و روابط انسانی در تاریخ مدرن در سطح سیستم جهانی ایجاد کرده است که آن را دارای اهمیت و دارای پتانسیل خطرات بی نهایت بزرگ می کند. همچنین خطر شیوع و اپیدمیک بیماری خطرزا است و به هیچ عنوان نباید در چند ماه و چند سال آینده اختیاط را از دست داد وگرنه همان اتفاقی می افتد که در آنفولانزای اسپانیایی افتاد یعنی موج دوم آن، زمانی که همه فکر می کردند تمام شده و احتیاط را کنار گذاشتند، به مراتب از موج اول مرگبارتر بود.
استاد انسان شناسی دانشگاه تهران ادامه داد: اما درباره کرونا این سوال پیش می آید که آیا این واقعه به اندازه ای بزرگ بوده که نظام اخلاقی در حال حاضر و یا پس از آن تغییر کند که پاسخ من منفی است و این فاجعه هر اندازه هم بزرگ باشد به نظرم نظام های اخلاقی قدرت بیشتری دارند که بتوانند خود را حفظ یا احیا کنند. و اتفاقا فاصله گرفتن از آنها ازجمله در سبک زندگی مصرف گرایانه و فشار بر طبیعت بوده که ما به چنین موقعیتی رسیده ایم.
قشر ضعیف برای تامین نیاز خود قرنطینه را می شکنند
فکوهی با بیان اینکه امروز در دنیا تناقض اقتصادی وجود دارد، اظهار داشت: کسانی که نیاز بیشتر به کار اقتصادی دارند مثل کارگران، رانندگان و پرستاران، کادر های فنی رده های پایین و... ناچارند کار کنند و حضور فیزیکی داشته باشند و اگر تمام شهر نیز تعطیل شود بسیاری از مشاغل که ضعیف ترین قشر جامعه را تشکیل می دهند باید کار کنند. در مقابل کسانی که در گروه های اجتماعی در طبقه مندی مشاغل بالاتر هستند بر خلاف فقرا امکان قرنطینه را دارند زیرا می توانند دورکاری کنند و از طریق شبکه کار خود را انجام دهند. این بدان معنا است که در خط نخست خطر کسانی قرار دارند که کمترین در آمد و امکانات را دارند که از خود دفاع کنند و اینجا دولت ها و سازمان های مدنی هستند که باید از آنها حمایت کنند.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه رابطه مستقیم بین فقر و بیماری وجود دارد، گفت: کسی که فقیر است بیشتر تحت تهدید کرونا است. بنابراین ما باید نابرابری که در سطح جهانی نیز دیده می شود را کاهش دهیم.
وی ادامه داد: ویروس ایدز از آمریکا شروع شد اما بعد از چند سال یک ویروس جهان سومی شد و در قاره آفریقا شیوع پیدا کرد زیرا آفریقای سیاه کمترین امکانات را داشت.
فکوهی با بیان اینکه نابرابری در داخل کشورها و سیستم های مختلف وجود دارد، اظهار داشت: سیاهپوستان در آمریکا به دلیل نژادپرستی و فقر، در ناسالم ترین وضعیت جسمانی و زیستگاهی قرار دارند و بیشترین قربانی را داشته اند، بنابراین این ویروس بیشتر فقرا را قربانی می کند مگر آنکه اقدامات متمرکزی برای آنها انجام گیرد و البته تا زمانی که شاید واکسن بیماری کشف شود.
در برابر فقر مسئولیت داریم
این استاد دانشگاه ادامه داد: جهان پس از کرونا جهانی لزوما کاملا متفاوت، اخلاقی تر و بهتر نخواهد بود. زیرا پیش از کرونا نیز نسبت به خطرات ویروسی و نظامی گری هشدار داده شده اما توجهی به آنها نشده است. می گویم لزوما زیرا اگر جهانی بهتر بخواهیم که ممکن هم هست باید خود در جهت تحقق آن با تغییر سبک زندگی و بهتر کردن رابطه مان با طبیعت و با یکدیگر اقدام کنیم. در نتیجه نیاز است نابرابری‌ها و بی‌عدالتی ها را کاهش دهیم تا فقر کاهش یابد و فشار بر طبیعت را نیز با تغییر روش های مصرف کاهش دهیم.
وی تصریح کرد: در جوامع می‌بینیم برخی مردم با تمامی امکانات رفاهی از قرنطینه ناراحت و متنفر هستند و حتی دیدیم که در آمریکا طرفداران ترامپ در میشیگان و ویرجینیا و جاهای دیگر اسلحه به دست در خیابان ریخته اند و می گویند آزادی مان را می خواهیم. بی آنکه توجه کنند در خود این کشور و در سراسر دنیا میلیون‌ها نفر آواره هایی هستند که حتی سقفی بالای سرشان ندارند بنابراین می بینیم در جهانی اغلب بدون اخلاق و نابرابر زندگی می کنیم و ثمره نابرابری می تواند به مثابه یکی از منشا های اصلی مشکلاتی مثل کرونا باشد.
فکوهی ادامه داد: بین میزان مرگ و میر کرونا و فقر رابطه مستقیم وجود دارد و در قبال آن مسوولیت اخلاقی داریم. این نوع نگاه که ما در برابر فقرا مسئولیتی نداریم ناشی از نظریه های داروینیسم اجتماعی و نظریه «فرهنگ فقر» (اسکار لویس) است که این نوع نگاه به جامعه را اکثر اصخاب علوم اجتماعی رد می کنند و خطرناک می دانند. در جامعه و در جهان مردم و همه انسان ها به یکدیگر وابسته اند و باید متوجه آن باشند که هر خطری از یک نقطه می تواند به کل شبکه جهانی تسری پیدا کند اما در حال حاضر جهان در حال افزایش و تداوم است و نتیجه این تفکر اقتصاد نئولیبرال و سرمایه داری نئولیبرال است.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: جایگزین مناسب و قابل دفاع سیستم ضد اجتماعی و ضد انسانی اقتصاد سودجوی نئولیبرال که هم اکنون هم در دنیا وجود دارد سرمایه داری انسان-محور یا سویال دموکراسی است که در اسکاندیناوی و برخی از کشورهای اروپایی و اقیانوسیه می بینیم. در بحران کرونا آمریکا به رغم ثروت و قدرت فناورانه خود به دلیل داشتن اقتصاد نئولیبرال و سرمایه داری ضد اجتماعی و اتکا بر نخبه گرایی و بی توجهی به فرهنگ عمومی و تقویت نظام بهداشت عمومی بزرگترین ضربه را از کرونا خورده است.
وی ادامه داد: در آمریکا میزان مبتلایان به کرونا ویروس سه ماه پیش (ژانویه ۲۰۲۰) یک تا پانزده بود اما در مدت زمان بسیار کوتاهی به ۸۰۰ هزار نفر رسیده است و رقم کشته شدگان از مرز ۴۵ هزار نفر گذشته است. حتی رسانه ها تعداد افراد آلوده به ویروس را به دلیل کمبود تست های انجام شده به نسبت جمعیت این کشور، ده ها برابر بیشتر از آمار رسمی می دانند.
فکوهی تصریح کرد: در کشورهایی مثل سوئد، آلمان، نیوزلند و حتی اسکاندیناوی سیستم های بهداشتی مناسب و پوشش اجتماعی وجود دارد که به قدری غیر متمرکز است که دسترسی ها را به حداکثر می رساند و فقر رسانه ای و فرهنگی را به حداقل رسانده است. در برابر این کشورها کشورهای دیگری که در طول سال های اخیر سیاست های نئولیبرالی پیش گرفته و بهداشت عمومی را نادیده گرفته و نقش دولت را کم رنگ کرده بودند، وضعیت بسیار نامناسب تری دارند مثلا در ایتالیا، اسپانیا و آمریکا.
از درآمد نفت استفاده نادرست کرده ایم
وی در ادامه با اشاره به وضعیت ایران، تصریح کرد: آنچه که می توان در سیستم دید از سالهای پس از جنگ و حتی قبل تر از آن گرایش به سمت نوعی از اشرافی گری و تغییر سبک زندگی از سوی جامعه است. در تاریخ معاصر این وضعیت از دوره پهلوی دوم و افزایش درآمدهای نفتی شروع شد که مردم ما سبک های ساده زندگی خود را تغییر دادند و به نوعی به لوکس کردن آن رسیدند ولی وضعیت تا امروز ادامه یافته و حتی ما در شرایط کنونی که کشور زیر تحریم است نیز می بینیم که برخی از اقشار جامعه حاضر نیستند از سبک زندگی لوکس دست بردارند.
وی ادامه داد: اکثریت نیز در استفاده از منابعی مثل آب، برق، گاز، و غیره اصولا صرفه جویی نمی کنند که این امر به روشنی به ما ضربه خواهد زد.
فکوهی عنوان کرد: درآمد نفتی در کشور ما می توانست و می تواند یک نعمت بزرگ باشد اما به جای آن سبب شد ما سبک زندگی خود را تغییر دهیم در حالی که باید از آن برای شکوفا کردن اقتصاد، حمایت از محیط زیست و رشد سیستم‌های رفاه اجتماعی استفاده می کردیم به سمت الگو نادرست، یعنی اقتصاد نولیبرالی و سودجویانه پیش رفته ایم. در الگو سرمایه داری نئولیبرالی فقر و اختلاف طبقاتی زیاد شده و از این دوران باید عبرت بگیریم.
وی تصریح کرد: کشوری مثل آمریکا به سمت خصوصی سازی و کوچک سازی دولت پیش رفت اما اولویت دادن به خصوصی سازی در جهان سوم وضعیت بدتری ایجاد کرده است.
کرونا واکنشی از طرف کره زمین است
این استاد دانشگاه گفت: ایران می تواند به عنوان جوانترین و ثروتمند ترین کشورهای جهان با فقر مبارزه کند زمانی که مشکلات را کاهش دهیم و یا امید کاهش فقر را ایجاد کنیم در اصل صفات اخلاقی را ترویج داده ایم.
فکوهی همیچنین گفت: باید از فاجعه کرونا درس بگیریم و برنامه ریزی کنیم و به سمت حل مسئله برویم. ما نباید منفعلانه برخورد کنیم در صورتی که فعالانه برخورد کنیم می توانیم در جهان پسا کرونا از این فرصت برای گسترش نظام های اخلاقی در آشتی با طبیعت و با کاهش تنش و خشونت میان انسان ها یعنی صلح استفاده کنیم.
وی خاطر نشان کرد: برای اولین بار در تاریخ مدرن به دلایل مختلف با فاجعه ای رو به رو هستیم که تمام کره زمین را در درگیر کرده است و بسیاری از افراد را تهدید می کند. خطری که امروز جهان را تهدید می‌کند صرفا تسحیلات اتمی نیست بلکه خطرات بزرگی نیز ناشی از بازی ما با آتش از خلا دستکاری و فشار بر طبیعت و ... است و فشارهایی که سبک زندگی انسانها به طبیعت وارد می کند بدون پاسخ نمی ماند و این ویروس واکنشی از طرف کره زمین است.
فکوهی در پایان گفت: به قول فیلیپ دسکولا استاد انسان شناسی کلژ دو فرانس رابطه انگلی انسان با کره زمین و طبیعت همانطوری است که کرونا با انسانها رفتار می کند و بیولوژی و انسان ها را نابود می کند تا خود را تکثیر کند و باید از این وضعیت خارج شویم و به یک نوع اخلاق زیستی برسیم.
کرونا موجب فقر می‌شود
عضو هیات علمی دانشکده الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی در پیش نشست همایش «اخلاق، الهیات و بلایای فراگیر» که به صورت وبینار برگزار شد، اظهار داشت: در منطقه خاورمیانه بیش از ۵ میلیون انسان جان خود را توسط بلایای طبیعی از دست داده اند و در اطراف کشور ما بحران مهاجرت را داشته اند.
رحیم دهقان ادامه داد: کرونا باعث قرنطینه و در نهایت محدودیت رفت و آمد های بین شهری و بین کشوری ایجاد می کند که مسئله اقتصاد را تحت تاثیر قرار می دهد.
دبیر علمی همایش با بیان اینکه مسئله فقر از پیامد های کرونا است، تصریح کرد: شرایط اقتصادی در تمام دنیا دچار بحران شده که موجب فقر می شود و فقر بر اخلاق فرهنگ تاثیر می گذارد.
وی عنوان کرد: خوشه اخلاق دانشگاه شهید بهشتی برای بررسی آسیب های اقتصادی و اجتماعی مجموعه ای از وبینارهای از آسیب های روانی ، اقتصادی را فراهم کرده است و به طور خاص مسئله فقر و آثار آن در این وبینار بررسی می شود.