هفته سلامت امسال از یکم تا هفتم اردیبهشت ماه با شعار محوری " حمایت همگانی از مدافعان سلامت" برگزار می شود که امروز پنج‌شنبه ( ۴ اردیبهشت) به " هماهنگی و همکاری بین بخشی در مقابله با کرونا" نامگذاری شده که در این یادداشت اشاره ای به این مقوله شده است.
فکر می کنید بهترین نظام سلامت را داشته باشیم سلامت مردم جامعه چگونه خواهد بود؟ بیماری ها کم و طول عمر زیاد خواهد شد؟ سوال را به صورت دیگری مطرح کنیم، چند درصد عوامل موثر بر سلامت در اختیار وزارت بهداشت است؟ سازمان جهانی بهداشت در خوشبینانه ترین حالت این رقم را بیش از ۲۰ تا ۲۵ نمی داند! یعنی ۷۵ تا ۸۰ درصد سلامت جامعه توسط عواملی تعیین می شود که از حوزه مداخلات وزارت بهداشت خارج است.
این آمار هم در کشورهای توسعه یافته و هم در کشورهای در حال توسعه، صادق است، مثال هایی از عوامل بیماری‌زای خارج از اختیار وزارت بهداشت عبارتند از میزان کودی که کشاورز به محصولات کشاورزی می دهد تا بازده بیشتری داشته باشد، موجب تجمع نیترات در محصول و نفوذ به آبهای زیرزمینی شده و در نهایت باعث سرطان دستگاه گوارش در انسان می شود، سبزیجات آبیاری شده با فاضلاب انسانی که باعث بیماری های انگلی و مسمومیت با فلزات سنگین می شود، میدان های الکترو مغناطیسی و امواجی که باعث افسرگی و سرطان خون و مغز می شوند، آلودگی هوای کلان‌شهرها باعث انواع بیماری های تنفسی می شود، تصادفات رانندگی به دلیل استاندارد نبودن جاده، خودرو، فرهنگ نامناسب رانندگی و قوانین غیرموثر، استفاده از آنتی بیوتیک در تغذیه دام ها و مشاهده عوارض در انسان سالانه جان چندین هزار نفر در کشور را می گیرد.
برای تامین بالاترین سطح سلامت برای جامعه چه باید کرد؟ بهترین راه معرفی یک متولی برای سلامت و همکاری بین بخشی بین سازمان ها، دستگاه ها و نهادهای مرتبط با هر موضوع سلامت با این متولی است، به عبارت دیگر سهم هر بخش در سلامت مشخص شود و وظایف آن تعریف و محول شود، سپس کنترل شود که این وظایف انجام شده یا خیر؟
برای روشن شدن موضوع، با مساله روز یعنی بیماری کرونا این روند را تشریح می کنیم، متولی سلامت در جامعه ما وزارت بهداشت است، اگر وزارت بهداشت بخواهد به تنهایی بیماری را کنترل کند باید منتظر بماند تا افراد بیمار شده به مراکز و بیمارستان ها مراجعه، تست و درمان شوند، اما همانطور که می دانیم برای کرونا درمان و واکسن موثری هنوز شناخته نشده است، بهترین راه پیشگیری از ابتلا است، برای برنامه ریزی پیشگیری بخش های مرتبط باید شناسایی شوند و یک کمیته با مشارکت آنان تشکیل و تقسیم وظیفه شود.
در پیشگیری اولین و مهمترین قدم آموزش جامعه در مورد بهداشت فردی و کنترل تماس‌ها است که رسانه های گروهی مانند صدا وسیما و مطبوعات و فضای مجازی نقش مهمی در این زمینه دارند، مورد بعدی قرنطینه کردن شهرها است که وزارت کشور برای آن باید برنامه ریزی کند تا به این هدف مهم دست یابیم و در این مسیر می تواند از نیروی انتظامی برای اجرای این هدف مهم بهره گیرد.
برای تهیه الکل، دستکش و ماسک به منظور اجرای بهداشت فردی باید کارخانجات مربوطه درگیر شوند و حتی بعضی خط های تولید تغییر کاربری داده و این محصولات را تولید کنند، مردم نباید دغدغه مواد غذایی را در قرنطینه داشته باشند پس خطوط تولید مواد غذایی باید برقرار بماند و نظارت روی آنها تشدید شود، پس لازم است وزارت صمت، برنامه ریزی لازم را به عمل آورد.
برنامه های شهری برای ضدعفونی محل های انتقال، دفع پسماندها، حفظ بهداشت مکان های عمومی و وسایل نقلیه عمومی توسط شهرداری باید اجرا شود، برنامه ریزی کار صنوف مختلف و تعطیلی صنوف با انتقال بالای بیماری برنامه ریزی شود و اتحادیه های صنفی باید همکاری کنند.
وزارت علوم تحقیقات و فناوری و آموزش و پرورش باید کلاس های درس را تعطیل کنند تا از گسترش بیماری جلوگیری شود، قوه قضاییه باید نظارت بر حسن اجرای مصوبات مربوطه و برخورد با متخلفین را به عهده گیرد، برای اجرای برنامه ها نیاز به منابع اضافی مالی است پس سازمان برنامه و بودجه باید منابع جدید تخصیص دهد تا متولیان محصولات، تجهیزات و امکانات لازم را فراهم کنند و همچنین وزارت امور خارجه از نهادهای بین المللی کمک انسان دوستانه جلب کند.
محل های تجمع مذهبی، بازارها باید موقتا محدود شوند، ساعات کار کارمندان کم شده دورکاری نهادینه شود و هزاران فعالیت دیگر!
برای تحقق همکاری بین بخشی متولی سلامت باید از قدرت و اختیارات کافی برخوردار باشد و بخش های دیگر فرهنگ همکاری بین بخشی و پذیرش مسوولیت را داشته باشند و مهمتر از همه هماهنگ بودن با هم است، یعنی اگر قرار است ابتدا مدارس تعطیل شود سپس سرویس دهی ناوگان حمل و نقل عمومی کم شود ولی در عمل بر عکس شود ازدحام دانش آموزان خود موجب ازدیاد بیماری می شود.
در نظام سلامت، تخصصی به نام پزشکی اجتماعی داریم که برای این برنامه ریزی ها تربیت شده اند، عمده کار این متخصصین مدیریت سلامت در جامعه است و تمرکز آنان بر پیشگیری از بیماری ها، مدیریت عوامل اجتماعی موثر بر سلامت و همکاری بین بخشی در تامین سلامت است.
امید است که فرهنگ همکاری بین بخشی که یک نوع کار تیمی است و همچنین به کارگیری متخصصین در جای مناسب روز به روز گسترش یابد.