ابراهیم امینی در ۱۳۰۴ خورشیدی در نجف آباد در خانواده مذهبی دیده به جهان گشود. نام پدرش حسین و شغل او کشاورزی و مادرش خانه‌دار بود. پنج ساله بود که پدرش را از دست داد و زندگی آنها در آن روزگار به سختی گذشت و تنها راه معیشت خانواده آنها، اجاره‌بهای ملکی بود که داشتند.
تحصیلات
وی تحصیلات خود را تا ششم ابتدایی در یکی از مدارس غیردولتی و شبانه به پایان رساند و همزمان هم در جلسه های قرآن که در مساجد تشکیل می‌شد، شرکت می کرد تا اینکه در فروردین ۱۳۲۱ خورشیدی به حوزه علمیه قم رفت و در مدرسه حاج ملا صادق سکونت اختیار کرد.
در همین زمان حضورش در قم بود که روزهای پنج‌شنبه و جمعه در درس اخلاق امام خمینی(ره) شرکت می‌کرد و شب‌های جمعه نیز به درس اخلاق آقا حسین قمی می‌رفت اما در سال تحصیلی بعد به دلیل کمبود و گرانی ارزاق عمومی و مشکلات معیشتی نتوانست به قم برود و به سفارش برخی از استادان و دوستان به حوزه علمیه اصفهان رفت و در مدرسه نوریه ساکن شد.
امینی به مدت ۶ سال در حوزه علمیه اصفهان به تکمیل دروس دوره سطح مشغول شد و همواره از محضر استادان اخلاق، همچون حاج میرزا علی شیرازی بهره برد تا اینکه در ۱۳۲۶ خورشیدی بار دیگر به حوزه علمیه قم رفت.
وی در طول مدت تحصیل خود دروس دوره مقدمات را در محضر استادانی چون آقا شیخ رمضانعلی ملایی، آقا شیخ هاشم جنتی، آقا سید محمد هاشمی قهدریجانی فراگرفت و بیشتر شرح لمعه و نیز معالم الاصول را نزد حاج شیخ محمدحسن عالم آموخت. برای آموختن منطق منظومه نیز به درس حاج آقا صدر هاطلی کوهپایی رفت و رسائل را نزد آقا سید عباس دهکردی و حیدرعلی برومند و قوانین را نزد آقا سید علی‌اصغر محقق و مکاسب را نزد شیخ محمدحسین جرقویه‌ای و آقا شیخ مرتضی اردکانی و حاج آقا رحیم ارباب فراگرفت.
همچنین ادامه رسائل و مکاسب را نزد آقای سلطانی، حاج آقا رضا بهاءالدینی و آقای مجاهدی خواند. جلد اول کفایه را نزد آیت الله مرعشی و جلد دوم را نزد آیت الله گلپایگانی و بخش حکمت منظومه را در محضر آیت الله سید محمدحسین طباطبایی به پایان رساند. در درس‌های خصوصی علامه طباطبایی که در شب‌های پنج‌شنبه و جمعه تشکیل می‌شد، شرکت می‌کرد و بخشی از کتاب اسفار و کتاب تمهید القواعد و چند جلد از بحارالانوار و منطق شفا را در آنجا فراگرفت. در درس‌های خارج فقه و اصول آیت الله بروجردی و در درس خارج اصول امام خمینی(ره) شرکت می کرد. وی در سال‌های تحصیل خود از امر تدریس نیز غافل نماند و بسیاری از کتاب های درسی را تدریس می‌کرد.
مبارزه با رژیم پهلوی
وی فعالیت سیاسی خود را از ۱۳۴۱ خورشیدی شروع کرد؛ یعنی دوره ای که نهضت روحانیون به رهبری امام خمینی(ره) برای مبارزه با رژیم پهلوی آغاز شده بود. در همین زمان آیت الله امینی در جلسه‌ای محرمانه شرکت کرد که مفاد آن اصلاح حوزه علمیه قم، تبلیغ اسلام، امر به معروف و نهی از منکر و سعی در اجرای احکام سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اسلام بود؛ جلسه ای که بعدها به تشکیل جامعه مدرسین حوزه علمیه قم منجر شد و او نیز به عنوان یکی از اعضای فعال آن به شمار می رفت. خودش در خصوص اعضا آن جلسه می گوید: اعضای آن، آقایان حاج شیخ عبدالرّحیم ربّانی شیرازی، شیخ علی مشکینی، شیخ علی قدّوسی، شیخ حسینعلی منتظری، شیخ محمد تقی مصباح یزدی، شیخ مهدی حائری تهرانی، شیخ علی اکبر هاشمی رفسنجانی، شیخ احمد آذری قمی، سید محمد خامنه ای و سید علی خامنه ای بودند.
در همین سال ها امام خمینی(ره) بازداشت و به ترکیه تبعید شد که آیت الله امینی به عنوان رابط میان امام(ره) و برخی از علما بود که از طرف عوامل رژیم پهلوی نیز مورد تعقیب واقع شد. بنا به گفته خودش، او در این سال ها در دعوت به تشکیل جلسات مشترک، تشویق آنان به اقدامات مناسب، تهیّه اطلاعیه ها، تشویق به توقّف در تهران و اقدامات لازم برای آزادی امام(ره) و پیش گیری از تبعید و ادامه زندان و اعدام احتمالی امام(ره)، نقش فعّالی داشت.
آیت الله امینی در دوران حضور امام(ره) در پاریس به دیدار ایشان رفت و از جز ۱۱ فردی بود که پس از ارتحال آیت الله حکیم، اعلامیه مرجعیت امام خمینی(ره) را امضا کرد.
فعالیت‌ها پس از انقلاب
پس از پیروزی انقلاب اسلامی آیت الله امینی نیز به مانند دیگر مبارزان خود را آماده خدمت به نظام نوپای جمهوری اسلامی کرد و همانگونه که خودش می گوید: ۱۵ روز بعد از پیروزی انقلاب از سوی امام مأموریّت یافتم که به استان هرمزگان بروم و به امور نهادهای نوپا و اوضاع ارتش و ادارات بندرعبّاس، جزیره کیش و دیگر جزایر استان و وضع علمای اهل سنّت و حوزه های علمیّه رسیدگی کنم. از این رو، چندماه در آن جا توقّف کردم و در بین طلاّب و علمای اهل سنّت مبلغی تقسیم نمودم که بعد از آن به دستور امام به صورت شهریّه مستمر در آمد. بعد از مراجعت از هرمزگان بار دیگر از سوی حضرت امام مأمور شدم به استان مازندران به ویژه ترکمن صحرا بروم و به امور آن جا رسیدگی کنم و به دستور امام اوّلین شهریّه رسمی را به طلاّب و علمای اهل سنّت پرداختم. برای اجرای فرمان عفو امام سفری به همدان، ملایر و نهاوند و مأموریّت دیگری نیز به نائین داشتم.
مسوولیت ها
آیت الله امینی از دوره اول تا سوم مجلس خبرگان رهبری، نمایندگی استان چهارمحال و بختیاری را برعهده داشت تا اینکه بنابه گفته خودش در دوره چهارم با همه اصراری که دوستان، در کاندیداتوری از تهران داشتند به عللی که مهمترین آنها عدم قدرت بر انجام وظیفه بود، امتناع ورزیدم.
وی همچنین در سال های پس از انقلاب اسلامی مسوولیت هایی از جمله نماینده امام در امور استان هرمزگان؛ نماینده امام در امور استان مازندران، نماینده امام در اجرای فرمان عفو در همدان، ملایر و نهاوند، عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی با حکم امام، نایب رییس مجلس خبرگان، ریاست دبیرخانه مجلس خبرگان، عضویت در هیأت امنای دانشگاه امام صادق(ع) و مجمع جهانی علوم اسلامی، عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و امام جمعه قم را برعهده داشت.
آخرین دیدار با امام(ره)
آیت الله امینی که در سال های دهه ۶۰ خورشیدی به عنوان عضو از مجلس خبرگان رهبری در جریان بسیاری از امور قرار داشت، در خصوص آخرین دیدار خود با امام خمینی(ره) می گوید: آخرین دیدار من با ایشان زمانی بود که برای آخرین بار در بیمارستان بستری شدند و قلب ایشان با دستگاه مصنوعی کار می‌کرد. واقعیت این است که من هرگز به لحظه‌ای که امام نباشند و جانشین ایشان هم مشخص نباشد، فکر نکرده بودم، لذا احتمال وقوع توطئه‌های داخلی و خارجی ذهنم را پریشان کرده بود. در چند قدمی بستر امام ایستاده بودم و به ابر مردی نگاه می‌کردم که پانزده سال قبل، در شرایطی که نفس کسی در نمی‌آمد، بر سر شاه فریادزده بود: «کاری نکن که بدهم مردم ایران گوش تو را بگیرند و بیرونت کنند!» ابر مردی که گفته بود: «امریکا هیچ غلطی نمی‌تواند بکند» و یک‌تنه و مردانه ایستادگی کرده و سرانجام پوزه استکبار را به خاک مالیده بود و حالا برای نجات آن بزرگمرد، از دست کسی کاری ساخته نبود. مارا به اتاق مجاور راهنمایی کردند و چند ساعت بعد حاج احمد آقا آمد و خبر رحلت آن بزرگوار را به اطلاع همه رساند.
تالیفات و فعالیت‌های فرهنگی
آیت الله امینی علاوه بر فعالیت های سیاسی و اجرایی از فعالیت‌های علمی و فرهنگی نیز غافل نبود. به این صورت که به سفرهای تبلیغی می رفت و در سمینارهای داخلی و خارجی سخنرانی داشت که همانگونه که خود وی می گوید: یکی از توفیقات من این بوده که برای تبلیغ اسلام و تبیین ارزش های جمهوری اسلامی ایران و روشن کردن افکارعمومی و دفاع از حکومت اسلامی به چند کشور خارجی سفر کرده ام و در بعضی سمینارها و کنگره ها و مجامع علمی شرکت نموده ام و با لطف خدا موفق بوده ام که می توان به کشورهای نیجریه، ساحل عاج، گابون، سرالئون، گینه، اتیوپی، غنا، زیمباوه، کنیا، اوگاندا، اندونزی، بنگلادش، تایلند، سوریه، سریلانکا، هندوستان، پاکستان، چین، مالزی، سنگاپور، استرالیا، زلاندنو، فرانسه، انگلستان، ایرلند، اتریش، آلمان، کانادا و ژاپن اشاره کرد.
وی کتاب هایی همچون دادگستر جهان، بررسی مسائل کلی امامت، همه باید بدانند، بانوی نمونه اسلام، اسلام و تمدن غرب، آموزش دین (۴ جلد)، آیین همسرداری، آیین تربیت، خودسازی، دروس، من الثقافه الاسلامیه، انتخاب همسر، اسلام و تعلیم و تربیت، آشنایی با مسائل کلی اسلام، وحی در ادیان آسمانی، در کنفرانس‌ها، تعلیمات دینی دوره ابتدایی و راهنمایی تحصیلی، الگوهای فضیلت، خداشناسی، پیامبرشناسی و پیامبر اسلام(ص)، زن در اسلام و آشنایی با مسائل کلی اسلام را تالیف کرده است.
درگذشت
سرانجام این عالم ربانی پس از چند روز بستری شدن در بیمارستان شهید بهشتی قم، در شامگاه پنجم اردیبهشت ۱۳۹۹ خورشیدی چشم از جهان فروبست.
تسلیت مقامات
پس از درگذشت این عالم ربانی مقامات و شخصیت‌های سیاسی درگذشت ایشان را تسلیت گفتند. آیت‌الله خامنه‌ای مقام معظم رهبری در پیامی درگذشت عالم مجاهد و انقلابی مرحوم آیت‌الله آقای حاج شیخ ابراهیم امینی را تسلیت گفتند و عنوان داشتند: عمر با برکت این عالم بزرگوار یکسره در راه علم و کسب و نشر معارف اسلامی و نیز مجاهدت سیاسی و اجتماعی و حضور فعال در مناصب رسمی نظام جمهوری اسلامی همچون امامت جمعه و عضویت در مجمع تشخیص مصلحت و مجامع تصمیم‌گیر حوزوی، مصروف گردیده است.
حسن روحانی رییس‌جمهوری در پیامی با تسلیت رحلت آیت‌الله ابراهیم امینی عضو برجسته جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تاکید کرد: این فقیه انقلابی و یار دیرین امام و انقلاب با روش و منش اعتدالی و وحدت بخش در عمر پر برکت خود کارنامه ارزشمند و پرافتخاری برجاگذاشتند که یقینا در خاطر مردم قدرشناس ایران باقی خواهد ماند.
اسحاق جهانگیری معاون اول رییس جمهوری در پیامی به مناسبت رحلت عالم ربانی و مجاهد آیت‌الله امینی، از وی به عنوان فقیهی انقلابی و اسوه اخلاق و تقوا یاد کرد و ضایعه فقدان این عالم جلیل القدر را به مقام معظم رهبری، ملت ایران، حوزه‌های علمیه، شاگردان، علاقمندان و بستگان به ویژه بیت شریف وی تسلیت گفت.
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه هم در پیامی با تسلیت درگذشت آیت الله ابراهیم امینی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام اظهار داشت: رحلت عالم پارسا و جلیل‌القدر حضرت آیت‌الله ابراهیم امینی نجف آبادی را به بیت مکرّم، فرزندان و وابستگان وی تسلیت می‌گویم.
سرلشکر پاسدار محمد باقری رییس ستادکل نیروهای مسلح هم با صدور پیامی در پی ارتحال آیت‌الله امینی اظهار داشت: ارتحال عالم فرزانه، فقیه ارجمند و مجاهد نستوه حضرت آیت‌الله ابراهیم امینی (رضوان‌الله تعالی‌علیه) نماینده معزز مردم تهران در مجلس خبرگان، از یاران صدیق امام(ره) و رهبری و شخصیت‌های گرانقدر حوزه‌های علمیه، موجب تأسف و تأثر شد.
آیت‌الله صادق آملی لاریجانی رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام هم در پیامی با تسلیت درگذشت آیت الله ابراهیم امینی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام اظهار داشت: خبر ارتحال عالم وارسته و اخلاقی والامقام حضرت آیت الله آقای حاج ابراهیم امینی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و نماینده مردم شریف تهران در مجلس خبرگان رهبری موجب تاثر و تاسف اینجانب شد.
آیت‌الله احمد جنتی رییس مجلس خبرگان رهبری در پیامی با تسلیت رحلت آیت‌الله ابراهیم امینی عضو مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: عالَم اسلام، حوزه علمیه و نظام اسلامی در طلیعه ماه مبارک رمضان، عالِمی عارف، مبارز، باتقوا، دغدغه‌مند و ساده زیست را از دست داد و موجب تأثر و تألم عمیق کسانی شد که با زندگی و منش او آشنا بودند.
علی اکبر ولایتی رییس هیات موسس و امنای دانشگاه آزاد اسلامی در پیامی با تسلیت ارتحال حضرت آیت الله ابراهیم امینی اظهارداشت: ارتحال مجتهد جلیل القدر و عالم ربانی مرحوم حضرت آیت‌الله ابراهیم امینی، یار و همراه همیشگی امام و رهبری که عمر با برکت وی را در راه اعتلاء نام بلند اسلام، ترویج معارف اهل بیت(ع) و پیروزی و توفیق آرمان‌ها و اهداف انقلاب و نظام سپری کرد موجب تأسف و تأثر فراوان شد.
محمدرضا عارف رییس فراکسیون امید مجلس شورای اسلامی در پیامی به مناسبت ارتحال آیت‌الله ابراهیم امینی اظهار داشت: رحلت عالم سالک، فقیه روشن بین و مبلغ پارسای آئین محمدی (ص) حضرت آیت الله ابراهیم امینی که همه عمر پر برکت خود را در مسیری که رضایت خداوند را در آن می‌دانست مصروف کرد برای اسلام و تشیع و بخصوص حوزه‌های علمیه خسارتی بزرگ است.
همچنین رییس مجلس شورای اسلامی، رییس قوه قضاییه و بسیاری دیگر از علما و مسوولان کشور درگذشت این عالم ربانی را تسلیت گفتند.