توجه به سخنان و پند عطار راهگشای انسان است

لیلی انور شب گذشته  ششم اردیبهشت‌ماه در ششمین برنامه نت‌گپ‌های یونسکویی که با موضوع درنگی در منطق‌الطیر عطار برگزار شد، به بیان نقطه‌نظرات خود درباره این شاعر پرداخت.

انور در ابتدای این برنامه گفت: من منطق‌الطیر عطار را سه بار خوانده بودم اما هنر و افکار او را درک نکرده بودم بر همین اساس وقتی این کتاب را ترجمه کردم گویا وارد اقیانوسی شدم به همین ترتیب به تأثیرات او در آثار دیگران حساس شدم به همین دلیل می‌توانم بگویم شاید کمتر به تاثیری که او روی سعدی و حافظ گذاشته، توجه داشته‌ایم. من متوجه شدم روی دیوان عطار کم، کار شده است در حالی که او خیلی موثر و عمیق بود و روی شعر فارسی و تحولات قرن ششم و هفتم تاثیر زیادی داشته و یک شاعر نابغه بوده است. این روزها همه ما می دانیم که مولف منطق‌الطیر فریدالدین عطار نیشابوری بوده ولی از زندگی او چیزهای کمی می‌دانیم برای مثال از نظر تاریخی نمی‌دانیم که او چه زمان دنیا آمده و در زندگی چه کرده‌است اما یک سری قصه‌های بامزه درباره او می‌دانیم. تخلص او هم جالب است البته گفته می‌شود او خودش یک دکان عطاری داشته و طبیب و داروساز بوده است.

وی افزود: عطار در قرن ششم جزو معدود شاعرانی است که اصلا مدح کسی را نگفته و اصلا بر این باور است که نباید این شعر ناب را برای کار پستی مانند مداحی به کار برد. او کسی است که می‌خواهد از طریق معجزه زبان، بویایی ما را بیدار و به همین واسطه ما را با روحمان آشنا کند. عطار بیماری‌ها را می‌شناسد و درمان آنها را می‌داند. در منطق‌الطیر می‌بینیم یک سری پرنده سفری را آغاز می‌کنند و او عذرهای آنها را در این کتاب نشان می‌دهد. این عذرها در واقع بیماری روح است. او یک استاد معنوی به تمام معناست چون می‌تواند بیماری های روحی ما را درمان کند. ما در این کتاب نور الهی را هم می‌بینیم. وقتی این کتاب را می‌خوانیم باید توجه کنیم که حواس درونی و معنوی خود را بیدار کنیم و پندها را بشنویم.

انور عنوان کرد: عطار یک حکیم، پزشک و یک روانشناس درجه یک است. در حال حاضر یک روش روان درمانی از طریق هنر به ویژه شعر و داستان‌گویی در دنیا انجام می‌شود حال اینکه عطار در قرن ششم این کار را کرده است برای مثال روش برخورد او در منطق‌الطیر با هر کدام از پرنده‌ها این موضوع را به ما نشان می‌دهد. او به ما می‌آموزد که چگونه خودمان را روانکاوی کنیم. از همین رو اهمیت منطق‌الطیر برای این است که هنوز هم که هنوز است یک اثر زنده و هر صفحه آن درس سیر و سلوک است. اصلا باید بگویم پا به پای ترجمه آدم مجبور می‌شود روی خودش کار کند به طوری‌که من یک جاهایی متوجه شدم اگر این پندها را روی خودم پیاده نکنم نمی‌توانم آن را ترجمه کنم البته نتیجه این کار را هم در حال حاضر در فرانسه می‌بینیم برای مثال برخی به من می‌گویند این کتاب روی آنها تأثیر زیادی گذاشته و روش زندگی را آموخته‌اند. خود عطار هم معتقد است که این کتاب پیر و راهگشاست.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه عطار در منطق‌الطیر زبان حال مرغان را ترجمه می‌کند، بیان کرد: عطار شاهنامه فردوسی را خوانده است به طوری که سیمرغ را می‌شناسد و می‌داند نماد چیست. در قرن ششم سیمرغ در جو ادبی و عرفانی بسیار مهم بوده و مثال‌های زیادی درباره آن در شاهنامه‌ فردوسی بوده است.

وی ادامه داد: عطار به قدری در گفته‌هایش نوآوری و ابداع دارد که قابل توصیف نیست به طوریکه با زبان هرکاری که دوست داشته، انجام می‌داده است همین مسأله نشان می‌دهد که او روی مولانا تاثیر زیادی گذاشته و او از عطار بازی با زبان را یاد گرفته است. از سوی دیگر عطار به ما می‌آموزد که چگونه شعر او را بخوانیم. او می گوید باید شنوایی روح را تقویت کنیم تا متوجه حرف‌هایش شویم. این را هم باید عنوان کنم که این کتاب را من ترجمه کرده‌ام ولی واقعا یک موضوع درونی پیش آمد تا توانستم این کار را انجام بدهم یعنی از خود شیخ عطار خواستم راه را به من نشان دهد و فکر می‌کنم با کمک ایشان این امر مسجل شد. من منطق‌الطیر را به شعر ترجمه کردم چون به نظرم حیف بود که به نثر ترجمه شود و آن موسیقایی کلام او منتقل نشود ضمن اینکه به نظرم نثر، شعر او را خراب می‌کرد.

انور در بخش دیگر از صحبت هایش توضیح داد: پرنده در بیشتر تمدن‌های بشری نمادی از روح بشر است، این طبیعی هم است چون روح را همیشه یک موجود آسمانی می‌دانیم که وقتی جسم می‌میرد این روح به آسمان پرواز می‌کند و به وطن خویش برمی‌گردد. در نثر فارسی می‌بینیم که بلبل استعاره از شاعر است بنابراین پرنده هم استعاره از روح و شاعر است. منطق‌الطیر به قدری زیباست که ممکن است یادمان برود اصلا باید منظورمان از خواندنش خودشناسی باشد بنابراین اگر خودمان را در آینه شعر عطار ببینیم گویا کاری را که او می‌خواسته است، انجام داده‌ایم. عطار کسی است که در دستش جام می فارسی را دارد تا خودمان را در آن ببینیم به شرطی که آینه دل خودمان را صیقل داده باشیم.

وی در پایان گفت: این روزها مشغول ترجمه لیلی و مجنون جامی هستم که در این بخش مستکین عنوان کرد در صورت اتمام این ترجمه یونسکو آمادگی دارد تا یک مراسم رونمایی باشکوه برای آن در ایران و فرانسه برگزار کند.

در خاتمه این برنامه بنیامین کمالی هنرمند نوجوان به آوازخوانی پرداخت و همچنین استاد بیژن پرواز به عنوان زینت بخش برنامه سه تار نواخت.