خانه نشینی ناشی از شیوع ویروس کرونا هفته ها تقابل ها ، تعارضات، همدلی و رفتارهای متفاوت و پدیده های اجتماعی جدید را رقم زده است به گونه ای که برای برخی این خانه نشینی اکنون به نقطه غیر قابل تحمل رسیده است.
البته با توجه به کاهش محدودیت های اجتماعی و عمومی و بازگشت مردم به فعالیت های اقتصادی تا حدودی این خانه نشینی کمرنگ شده است ، اما رویدادها و پدیده های پیش آمده در خانه نشینی کرونایی مسائلی هستند که ممکن است رفتارهای اجتماعی و حتی شخصی را تغییر دهند.
در هفته های گذشته گزارش های مطبوعاتی و اخبار ناشی از تعارضات و اختلافات خانوادگی و البته همراهی و همدلی در دوران خانه نشینی کرونایی اغلب صفحات روزنامه ها و خبرگزاری ها را به خود اختصاص دادند، اگر چه کفه ترازو به سمت تعارضات بیشتر سنگینی می کرد.
اختلاف سلیقه ، کشمکش ، جر و بحث ها و مداخلات در حریم خصوصی و شخصی عضوی از خانواده توسط دیگر اعضا بیشترین پیامدهای خانه نشینی کرونایی بود. در این میان اختلافات زن و شوهری پررنگ تر به چشم می آمد به طوری که طبق گزارشات غیر رسمی و حرف های کارشناسان و مشاوران در مدت خانه نشینی کرونایی اغلب تماس با مشاوران مربوط به اختلاف زن و شوهری در خانه بود ، اختلافاتی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان ناشی از حضور طولانی مدت اعضا یا حداقل یک عضو خانواده در خانه است. تعارضی که در شرایط عادی کمتر دیده می شود. با وجود اینکه تاکنون به زوایای مختلف این وضعیت پرداخته شده است ، اما گویا هنوز وجوه پنهان و کشف نشده ای در خانه نشینی وجود دارد که از چشم همه پنهان مانده است.
یکی از این مسائل که بیشتر از سوی بانوان مطرح می شود ، نمایان شدن رنگ چهره پدرسالارانه یا مردسالارانه آقایان در ایام خانه نشینی کرونایی است. لفظی که در زندگی اجتماعی امروز شاید کمتر استفاده بشود و کرونا باعث طرح دوباره آن در کلام بانوان خانواده شده است.
اگر چه این مساله فراگیر نشده و بخشی از بانوان عمدتا جوان را درگیری کرده ، اما این پرسش را مطرح می کند که چرا هر بار با کنار هم قرار گیری اعضای خانواده ، چهره مردسالاری دوباره در خانواده های ایران بروز می یابد؟
سهیلا یکی از بانوان مازندرانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: نمی خواهم از شوهرم بدگویی کنم ، ولی واقعیت این است که در شرایط عادی رفتارهای او کاملا همراه و نگاه او به زندگی مشترک در توازن قرار دارد و هیچگاه شوهرم روابط ما را از بالا به پایین نگاه نمی کرد یا حداقل من تا به حال اینطور برداشت نکردم ، اما در هفته های گذشته رفتارهای متفاوتی از او سر زده است. با وجود اینکه در هفته نخست خانه نشینی همه چیز عادی بود، اما رفته رفته شاهد رفتارهای دستوری او بودم که انتظار داشت به عنوان یک مرد به آن احترام گذاشته شود.
وی افزود : این روزها رفتارهای شوهرم خیلی شبیه پدرم شده است که شخصیتی پدرسالار در خانه داشت و همواره انتظار داشت امر ، امر او و حرف ، حرف خودش باشد و زن در تصور پدرم باید خدمتگزار مرد در خانه باشد . البته منظور من این نیست که شوهرم دقیقا شبیه پدرم رفتار می کند اما اخیرا که برای مدت طولانی در خانه بود، برخلاف روزهای عادی جملات دستوری زیادی به کار می برد و تلاش دارد تا این جملات و رفتارهایش را توجیه کند.
او ادامه داد : این برایم شوکه کننده است که این روزها شوهرم خیلی از کلمه "وظیفه" در صحبت هایش استفاده می‌کند و مدام جملاتی شبیه " این وظیفه زن است"، " فلان کار وظیفه زن است" را به کار می برد. علاوه بر این جمله "مگر من مرد این خانه نیستم" یا " هرچه مرد می گوید باید همان بشود" را زیاد به کار می برد. رفتارهایش هنوز با جملات پدرسالارانه اش همخوانی ندارد و در مسائل خانه با هم همکاری متقابل داریم. اما می ترسم این یک رفتار نهفته باشد که در بلند مدت بر زندگیمان تاثیر بگذارد.
فرشته یکی دیگر از بانوان مازندرانی هم گفت: در مدت خانه نشینی که ویروس کرونا باعث آن شد، رفتار شوهرم کاملا تغییر کرد و مدام با امر و نهی با مسائل برخورد می کند و این رفتار با فرزندانمان شدیدتر است .
او ادامه داد : احساس می کنم شوهرم مدیریت خانه را کلا در دست گرفته و آزادی عملی برای من و فرزندانم نگذاشته است. حتی در روابط عادی من و فرزندانم دخالت می کند و نظر می دهد یا تصمیم خود را دیکته می کند.
فرشته با اشاره به اینکه نمی خواهد از شوهرش هیولا بسازد ، افزود: احساس می کنم در شرایط عادی نه تنها کار ، شوهرم را سرگرم و البته خسته می کند و در هنگام حضور در خانه کمتر در مدیریت خانه دخالت می کند ، بلکه فقدان حضورش در خانه به نوعی رفتارهایش را نیز تعدیل می کند.
البته این تغییر رفتار در آقایان به همین ۲ مورد ختم نمی شود . از ۳۰ تماس تلفنی و مصاحبه حضوری که خبرنگار ایرنا انجام داده ، در ۹ مورد مصاحبه شوندگان از بروز رفتارهای مردسالارانه گله کردند ، چهار مورد اعلام کردند که از قبل هم خانواده مردسالار داشتند ولی در خانه نشینی کرونایی رفتارهای مردسالانه شدیدتر و خشن تر شده است. هفت مصاحبه شونده هم از تغییر رفتار مردان در این مدت با عنوان رفتار مردسالاری یاد کردند ولی گله ای از وضعیت نداشتند.
تغییر قلمرو
یک جامعه شناس در باره بروز این وضعیت به خبرنگار ایرنا گفت : یکی از مسائلی که این روزها با آن مواجه هستیم تعارض نقش است. معمولا والدین یا زن و شوهر نسبت به مدیریت مسائل احساس مسئولیت دارند که در کیفیت و کمیت متفاوت است که جای طرح در این مجال نمی گنجد، اما موضوع مهم افزایش اصطحکاک نقش ها است که در ایام خانه نشینی کرونایی به وضوح دیده می شود و دلیلش هم حضور طولانی مدت مرد در خانه است.
بابک طالبی با اشاره به اینکه مردسالاری پدیده بسیار عمیق و گسترده است ، افزود : ممکن است برخی از این تعارضات نقش ، به دلیل سنگینی کفه قدرت سنتی مردها به مثابه پدرسالاری تلقی شود. البته نباید این مساله را فراموش کرد که روحیه پدرسالارانه به عنوان یک روش رفتاری هزاران ساله همواره در خلق و خوی مردها دیده می شود که امروزه به واسطه پیشرفت های اجتماعی و آگاهی سازی های فرهنگی کمرنگ شده است.
وی گفت: من معتقد هستم که تغییر قلمرو مدیریتی آقایان از محل کار به محیط خانه با خانه نشینی ناشی از شیوع ویروس کرونا منجر به بروز برخی رفتارهای مردسالارانه شده است ، وضعیتی که اگر نگوییم طبیعی است باید گفت که به دلیل سنتی بودن بخش قابل توجهی از بافت فرهنگی اجتناب ناپذیر است.
این جامعه شناس اظهار داشت : از نظر هنجارهای اجتماعی امروزی کسی با استفاده از واژه مردسالاری یا رفتارهای مردسالارانه موافق نیست ، اما نمی توان فراموش کرد که ما دارای جامعه ای در حال گذار هستیم و نمی توانیم ادعا کنیم که پدیده ها و رفتارهای فرهنگی را توانستیم به توازن برسانیم. حتی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته نیز به همین شکل است و دلیل وجود قوانین سخت گیرانه در مورد رفتار مردسالانه نیز به این دلیل است که هنوز این نابرابری رفتاری وجود دارد.
پیامدهایی که شاید فراموش نشود
به گفته طالبی ، اگرچه ممکن است رفتارهای پدرسالارانه در مدت کوتاهی با عادی شدن شرایط برطرف شود، اما شاید پیامدهای بلندمدتی داشته باشد که در صورت حاد شدن مسیر عادی زندگی را تغییر دهد.
وی با بیان اینکه نباید در مورد رفتارهای مردسالارانه یا برداشت زنان از رفتار شوهرانشان به عنوان مردسالاری بزرگ نمایی شود، تاکید کرد: برخی کنش های مرد یا پدرسالارانه ممکن است به عنوان حافظه تصویری و شنیداری در ذهن اعضای خانواده برای سال ها باقی بماند. به طور مثال این ترس را در یک زن ایجاد کند که مدام ممکن است در معرض چنین رفتاری قرار بگیرد و آزادی های طبیعی او را سلب کند، یا اینکه نگرش فرزندان را نسبت به پدر تغییر داده به خصوص فرزندی که در سن نوجوانی بوده و با تغییرات رفتاری پیرامون، واکنش های شدیدی نشان می دهد.
این جامعه شناس با اشاره به اینکه نمی توان کنش پدرسالارانه را خوب یا بد توصیف کرد، گفت : در حالی که کنش های مردسالارانه بسته به شرایط فرهنگی هر محیط اجتماعی متفاوت تفسیر می شود ، عمیق شدن آن می تواند به آسیب های اجتماعی تبدیل شود. با توجه به اینکه امروزه زنان و البته فرزندان بیش از هر زمان دیگر به حقوق طبیعی و شهروندی خود واقف هستند، نمی توان زیاد به رفتارهای مردسالارانه که ممکن است کوتاه مدت بود اتکا کرد ، اما نباید نسبت به آن بی اعتنا بود. رفتارهایی که می شود با آگاهی سازی ، مشاوره و حتی آموزش نسبت به بروز آن جلوگیری کرد.
جست و جوی کارآمدی در لباس مردسالاری
یک روان شناس بالینی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در باره بروز رفتارهای مردسالانه در خانه نشینی کرونایی گفت : درچند هفته اخیر شاهد افزایش گزارش‌های متعدد زنان مربوط به خشونت همسرانشان بودیم که البته این گزارش ها فقط مختص ایران نبوده است و آمارهای نشان می دهد در کشورهایی همچون چین، اسپانیا، فرانسه و برزیل نیز خشونت‌های خانگی مردان علیه زنان به سه برابر رسیده است.
لیدا شمس آذر افزود : البته در ایران معمواا آمار دقیقی نیست زیرا نهادهایی برای مبارزه با خشونت علیه زنان در نظر گرفته نشده تا بتواند به طور تخصصی آمار دقیقی از آن استخراج کرد و تنها نهادی که وجود دارد بهزیستی و تماس تلفنی با این مرکز است که در همین مراکز نیز گزارش شده است خشونت ها چندین برابر شد.
وی ادامه داد : مردان زمان طولانی و انرژی تخلیه نشده بیشتری دارند که در شرایط عادی این انرژی در زمینه کاری و شغلی و کارآمدی مصرف می شد، ولی در هفته های اخیر به دیلی خانه نشینی ناشی از شیوع ویروس کرونا احساس کارآمدی و رضایت مندی را دیگر نمی توانند در مسائل شغلی به دست بیاورند و این باعث شده در امور منزل و فعالیت هایی که قبلا در حیطه اختیارات زنان بوده دخالت های بیشتری داشته باشند و گاهی این دخالت ها سبب تنش و ناسازگاری و ایجاد درگیری و در نهایت سبب افزایش خشونت نسبت به زنان و دیگر اعضای خانواده شده است.
این روانشناس بالینی با بیان اینکه معمولا مردسالاری مجموعه ای از نظام ها و الگوی رفتاری است که هدف آن قرار دادن زنان زیر سلطه و اختیار مردان است ، افزود : مردسالاری با علائم رفتاری مثل خشونت مردان علیه زنان ، محصور شدن زنها در خانه و ممانعت از خروج منطقی آنها، جهت دهی اجباری نوع ارتباط آنها با دیگران و حتی فرزندان تعریف می شود که با توجه به گزارش هایی که اعلام شده است شاهد این علائم رفتاری از سمت مردها در دوران خانه نشینی کرونایی به وضوح بوده ایم و می شود گفت که می توان به عنوان بازگشت مردسالاری تلقی کرد.
شمس آذر تاکید کرد : معمولا مرد سالاری برای کسب احساس کارآمدی و تاثیرگذار بودن در مردها ایجاد می شود تا احساس مهم بودن را که قبلا با شغل خود به دست می آوردند در دوران خانه نشینی با بروز این رفتارها کسب کنند. در واقع مردان به دلیل جنسیت و نقش هایی که از کودکی به آنها داده می شود میل به مهم بودن و تاثیرگذار بودن را به همراه داشته و همیشه این نیاز و تلاش برای دستیابی به آن در تا زمان مرگ در مردها دیده می شود. در شرایط عادی این نیاز با چیزهای دیگری همچون کسب درآمد ، پشتیبانی مالی ، موفق بودن در فعالیت اجتماعی و تلاش در زمینه شغلی ارضا می شود ، اما در دوره کرونا دستیابی به رضایت مندی عادی از بین رفته و آنها در تلاش هستند که این احساس خود را در امور منزل و در روابط با زندگی شخصی اغناء کنند. البته امید است که با تمام شدن کرونا و بازگشت زوجین به محیط های کاری و همچنین کسب آموزش های لازم شاهد کاهش نارضایتی زوجین و بازگشت به روابط و زندگی عادی باشیم.
این روانشناس بالینی نیز آموزش را مهم ترین رکن در اختلافات جنسیتی عنوان کرد و گفت : اگر آموزش ها به صورت مثبت صورت بگیرد بازگشت طولانی به مرد سالاری نخواهیم داشت . با آموزش زوجین به حق سالاری، رعایت حقوق یکدیگر، روابط مسالمت آمیز در جهت افزایش سلامت خانواده و تعریف نقش‌های زوجین ، استفاده از توانایی هر کدام برای تعامل مثبت و ایجاد فضای صمیمی به طور حتم از بازگشت رفتارهای مردسالارانه جلوگیری خواهد کرد.