علی واعظ روز سه شنبه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا درباره تنش اخیر نظامی نیروی دریایی بین ایران و آمریکا در خلیج فارس و دلایل آن، افزود: به طور کلی در شرایطی هستیم که ایران و آمریکا به دنبال این هستند که در این چند ماه خطیر پیش از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، دست بالاتر را داشته باشند یا طرف مقابل را وادار کنند گام نخست را در امتیازدهی بردارد.
وی ادامه داد: یا اینکه در افکار عمومی داخلی بتوانند خودشان را در موضع قدرت نشان دهند. از این رو دو طرف در چند هفته گذشته دست به اقداماتی زدند که به دامنه تنش‌ها افزوده است، اما واقعیت این است که در خلیج فارس، ایران به مانور دریایی که نیروهای آمریکایی در حال برگزاری بودند، واکنش نشان داد.
مانور دریایی آمریکا با هدف مقابله با قایق‌های تندروی ایران
تحلیلگر مسایل ایران و آمریکا اضافه کرد: این مانور از ویژگی‌های خاصی برخوردار بود؛ برای نخستین بار پس از عملیات ۱۳۶۷ که درگیری نظامی مستقیم بین ایران و آمریکا در خلیج فارس پیش آمد، نیروهای وابسته به نیروی دریایی، ارتش و نیروی هوایی با هم یک مانور مشترک برگزار کردند که به طور ویژه به نظر می‌آمد برای مقابله با قایق‌های تندروی سپاه پاسداران طراحی شده بود.
واعظ اظهار کرد: از همین رو می‌شد آن را یک اقدام تحریک‌آمیز تلقی کرد و به نظر می‌آید اقدام قایق‌های سپاه در ۲۰ فروردین هم واکنشی به این مانور بود که به تهدید آمریکا به منهدم کردن این قایق‌ها و پاسخ متقابل ایران منجر شد.
وی خاطرنشان کرد: بنابراین خارج از این فضای کلی که دو طرف به دنبال این هستند که دست بالاتری داشته باشند، به گمان من این اتفاق ویژه را هم باید مورد نظر قرار داد که به هر حال این مانوری که آمریکا در حال برگزاری آن بود، واقعا در سه دهه گذشته مسبوق به سابقه نبوده است.
آیا واقعا این مانور برای مصرف داخلی بود یا اینکه آمریکایی‌ها در حال برنامه‌ریزی برای یک درگیری نظامی در آینده‌ای نزدیک هستند؟
عضو ارشد گروه بین‌المللی بحران با بیان اینکه این بخشی از بازدارندگی است که آمریکا به دنبال ایجاد آن است، گفت: به این قصد که جلوی هر گونه اقدام تلافی‌جویانه توسط ایران را در مقابله با سیاست فشار حداکثری آمریکا بگیرد. هم ترور سردار سلیمانی و هم اقداماتی از قبیل این مانور دریایی، برای اینکه به قول مقامات دولت ترامپ بازدارندگی آمریکا را در منطقه احیا کنند، طراحی شدند.
واعظ یادآور شد: زمانی که در عراق حملات راکتی صورت می‌گیرد که به گروه‌های نزدیک به ایران منصوب می‌کنند یا اینکه در خلیج فارس قایق‌های سپاه با نیروهای آمریکایی دچار اصطکاک می‌شوند، این مفهوم بازدارندگی تضعیف می‌شود و دولت ترامپ در داخل از طرف نیروهای تندرو مورد انتقاد قرار می‌گیرد که در مقابل ایران با ضعف عمل می‌کند.
نردبان تقابل با ایران
وی افزود: حتی منتقدان ترامپ خواهند گفت که او شرایطی را به وجود آورده است که ایران که پیشتر در پایبندی کامل به تعهدات هسته‌ای بود و از اقدامات تحریک‌آمیز در منطقه اجتناب می‌کرد، امروز به خاطر سیاست ترامپ، در شرایطی قرار گرفته است که به این اقدامات دست می‌زند. بنابراین فشار داخلی به روی دولت ترامپ افزایش می‌یابد تا همچنان از این نردبان تقابلی بالا برود و سطح تنش‌ها را افزایش دهد.
این کارشناس گروه بین‌المللی بحران ادامه داد: خطر این است که این موضوع از دست خارج شود و در نهایت دو طرف بر خلاف میل باطنی که به نظر می‌آید بر اجتناب از جنگ قرار دارد، به سمتی پیش بروند که خواسته یا نخواسته وارد یک درگیری نظامی شوند.
در ماه‌های اخیر بعد از کووید-۱۹ شاهد بودیم که هم قیمت جهانی نفت به ویژه آمریکا کاهش داشت و هم وضعیت اقتصادی آمریکا به شدت دچار رکود شده است، آیا دولت آمریکا برای فرار از این مشکلات یا بهبود شرایط اقتصادی خود دست به یک درگیری نظامی خواهد زد؟
واعظ با بیان اینکه «این احتمال کاملا وجود دارد»، گفت: این مفهوم هم برای ترامپ جا افتاده است به این معنا که در زمانی که یک شهروند عادی بود، در پایان دوره اول ریاست جمهوری اوباما این اتهام را به او زده بود که با توجه به مشکلات داخلی ممکن است اوباما بخواهد برای معطوف کردن توجهات از مشکلات داخلی و کاستی‌های دولت به مشکلات خارجی و درگیری‌های بین المللی، جنگی را با ایران آغاز کند.
وی افزود: به هرحال این انگیزه کاملا در شخصی چون ترامپ ممکن است وجود داشته باشد برای اینکه کارت برنده‌اش در انتخابات ریاست جمهوری امسال، کارت اقتصاد بود و امروز اقتصاد آمریکا در نتیجه این همه‌گیری دچار رکود شدید است.
افزایش خطر سوء محاسبات
این تحلیلگر مسایل آمریکا و ایران ادامه داد: علاوه بر این، انتقادات خیلی جدی به نحوه مدیریت این بحران توسط دولت ترامپ در آمریکا وجود دارد. بنابراین هیچ بعید نیست که ترامپ از یک درگیری محدود نظامی با ایران، به عنوان یک بازیچه‌ای برای منحرف کردن افکار عمومی از مشکلات داخلی استفاده کند و این به گمان من خطر سوء محاسبه را افزایش خواهد داد.
واعظ تصریح کرد: همچنین احتمال دارد در ایران هم کسانی باشند که فکر کنند آمریکا که در داخل در حال مبارزه با بحران کرونا است، ممکن است از توجه کافی برای مقابله با ایران در منطقه برخوردار نباشد و بنابراین این شاید فرصتی را برای فشار ایران در برابر فشار حداکثری دولت ترامپ ایجاد می‌کند.
وی یادآور شد: در نظر بگیرید وقتی در یک حمله راکتی ماه مارس، ۲ آمریکایی در پایگاه التاجی عراق کشته شدند، برخلاف حمله راکتی ماه دسامبر گذشته که یک آمریکایی را کشت و منجر به اقدام تلافی جویانه آمریکا در ترور سردار سلیمانی شد، در ماه مارس آمریکا هیچ پاسخی نداد.
عضو گروه بین‌المللی بحران تاکید کرد: بنابراین هیچ بعید نیست که این تفسیر در ایران هم صورت بگیرد که آمریکا با توجه به درگیری‌های داخلی ممکن است در خارج از خودش رفتار ملایم‌تری نشان دهد و در این تضاد انگیزه‌ای که وجود دارد، از طرف ترامپ علاقه به انحراف افکار عمومی از مشکلات داخلی و از طرف ایران، تصور اینکه مشکلات داخلی در سیاست خارجی آمریکا تاثیر مهارکننده دارد، ممکن است باعث شود که دو طرف سوء محاسبه داشته باشند.
علاوه بر این موضوعات شاهد هستیم که پمپئو به شدت به دنبال تمدید محدودیت‌های تسلیحاتی مندرج در پیوست قطعنامه ۲۲۳۱ است. روز گذشته هم مقاله‌ای در نیویورک تایمز منتشر شد که از یک طرحی برای بازگشت آمریکا به کمیسیون مشترک خبر می‌داد.
واعظ در این زمینه گفت: بله، از مدت‌ها پیش، متحدان آمریکا در منطقه به دولت ترامپ فشار وارد کردند که آنها ایران را تهدیدی برای امنیت خودشان می‌بینند و احساس می‌کنند که ایران همین حالا هم در منطقه دست بالاتر را دارد، اگر به تسلیحات متعارف پیشرفته دست یابد، توازن قوا بیشتر به نفع ایران در منطقه تغییر خواهد کرد و این امری است که آنها به دنبال جلوگیری آن هستند.
وی افزود: تنها راه برای این کار از بین بردن کامل برجام بود اما با توجه به اینکه آمریکا یکی از مشارکت کنندگان برجام محسوب نمی‌شود، دولت ترامپ به دنبال این است که تفسیرهای فرامتنی از برجام انجام دهد به این قصد که بتواند از این حقی که از آن انصراف داده است برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل متحد استفاده کند.
این عضو گروه بین‌المللی بحران ادامه داد: دربخش نخست برجام، از آمریکا به عنوان یکی از شرکت‌کنندگان برجام نام برده شده است و در برجام، هیچ بندی مربوط به خروج از توافق وجود ندارد. آمریکا از این رو مدعی است که یکی از طرفین برجام است اما اگر به جملات حقوقی که خود ترامپ در زمان خروج از برجام استفاده کرد، نگاه کنیم به طور واضح از واژه پایان بخشیدن به شرکت آمریکا در برجام اشاره کرده است.
واعظ اضافه کرد: بنابراین آمریکا این حق را از دست داده است اما با توجه به اینکه عضو دائم شورای امنیت است و در نهایت این موضو، نه یک موضوع حقوقی بلکه یک موضوع سیاسی است، ممکن است بتواند کار خود را پیش ببرد و شورا را به بازگرداندن تحریم مجبور سازد.
وی خاطر نشان کرد: اما این در شرایطی است که روسیه و چین گفته‌اند که برای چنین تحریم‌هایی هیچ‌گونه مشروعیتی قایل نخواهند بود و ایران هم تهدید کرده است که نه تنها از برجام بلکه از پیمان منع گسترش سلاح اتمی (ان پی تی) خارج خواهد شد. بنابراین، این اقدام تبعات بسیار جدی در برخواهد داشت.
چالش‌های تمدید تحریم تسلیحاتی ایران
این تحلیلگر مسایل بین‌الملل تاکید کرد: سود این اقدام برای آمریکا هم چندان مشخص نیست چرا که قسمتی از محدودیت تسلیحاتی که مربوط به فروش سلاح توسط ایران است، امروز در حال انجام است و خود آمریکا ایران را متهم می‌کند که تسلیحات را به شبه نظامیان منطقه می‌فرستد.
واعظ درباره بخش محدودیت خرید تسلیحات هم اظهار کرد: روسیه و چین گفته‌اند که اگر تحریم‌های سازمان ملل متحد بازگردد هم این تسلحیات را به ایران خواهند فروخت و این قطعنامه‌ها را به رسمیت نخواهند شناخت. بنابراین به نظر می‌آید در اینجا تنها دستاورد احتمالی برای دولت ترامپ، از بین بردن کامل برجام باشد که البته با هزینه گزافی همراه خواهد بود.
وی تشریح کرد: اگر ایران از ان پی تی خارج شود، انتقادات از دولت ترامپ درچند ماه باقی مانده به انتخابات بسیار بالا خواهد گرفت و در مجموع می‌تواند به ضرر او باشد.
این تحلیلگر مسایل ایران و آمریکا عنوان کرد: به نظر می‌آید در حال حاضر پمپئو یک روند پلکانی را برای رسیدن به این هدف دنبال می‌کند که ابتدا، قصد ارائه قطعنامه به شورای امنیت برای تمدید محدودیت تسلیحاتی دارد. پس از آنکه روسیه آن را وتو کرد، آن وقت آمریکا مشروعیت بیشتری برای کسب حمایت دیگر اعضای شورا پیدا می‌کند و می‌کوشد تحریم‌های شورای امنیت را به عنوان یکی از اعضای اصلی ابتدایی برجام برگرداند.
واعظ اضافه کرد: اما همان طور که گفتم این روند بدون شک بسیار چالش برانگیز خواهد بود، اختلافات را در سطح شورای امنیت بسیار تعمیق خواهد بخشید و در شرایطی حتی روسیه می‌تواند در اجرای این امر، موانع بسیار جدی ایجاد کند.
وی با اشاره به سازوکار قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت که یک کمیته تخصصی برای نظارت بر آن تشکیل می‌دهند، گفت: روسیه به عنوان یک عضو دائم این شورا می‌تواند جلوی ارائه بودجه برای این کمیته را بگیرد یا به طور کلی موانع بسیار زیادی ایجاد کند.
عضو ارشد گروه بین‌المللی بحران، موافقت روسیه را در صورت گرفتن یک امتیاز بزرگ از آمریکا محتمل دانست و در عین حال اظهار کرد: امیتاز دهی به روسیه آن هم چند ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به خودی خود امری بسیار عجیب و به نظر نامحتمل است.
امروز شاهد بودیم که پمپئو با سلطان هیثم در عمان و همچنین لودریان همتای فرانسوی خود تلفنی صحبت کرد. یکی از موضوعات آن ایران بود، با توجه به گزارش اخیر گروه بین‌المللی بحران، آیا یک خط میانجی می‌تواند در شرایط فعلی بین ایران و آمریکا شکل گیرد و تنش‌ها را کاهش دهد؟
واعظ پاسخ داد: به گمان من احتمال یک توافق آتش‌بس یا یک توافقی که بتواند به طور جدی تنش‌ها را کاهش دهد در چند ماه آینده بسیار کم است، بنابراین موفقیت میانجی‌ها در این شرایط، بسیار پایین است.
وی گفت: دولت ترامپ بسیار امیدوار است که بحران کرونا که اثر اقتصادی تحریم‌ها را در ایران چند برابر کرده است، اهداف آمریکا را برآورده کند تا پیش از انتخابات ریاست جمهوری و آمریکا بتواند با یک دست پُر و بَرنده وارد انتخابات شود و اگر ترامپ انتخاب شد بتواند در نهایت ایران را بر سر میز مذاکره بکشاند و به تصمیم وادارد.
کانال نظامی ایران و آمریکا در یک کشور بی‌طرف
این عضو گروه بین‌المللی بحران افزود: از طرفی ایران هم در چند ماه کوتاه مانده به انتخابات ریاست جمهوری، انگیزه‌ای که بخواهد با دولت ترامپ که حالا دستش به خون سردار سلیمانی هم آغشته است وارد مذاکرات جدی شود، بنابراین به گمان من در چنین شرایطی، واقع‌بینانه‌ترین کار این است که جلوی یک درگیری نظامی را در چند ماه آینده بگیرد.
واعظ خاطرنشان کرد: در این شرایط است که میانجی‌ها می‌توانند نقش بازی کنند. الان در خلیج فارس برخلاف صحنه‌های دیگری که در آنها رویایی بین ایران و آمریکا صورت گرفته است، هیچ نیروی واسطی وجود ندارد. یعنی اگر قایق‌های سپاه با کشتی‌های آمریکایی درگیر شوند یک درگیری مستقیم است.
وی تاکید کرد: بنابراین، ما این پیشنهاد را مطرح کردیم که یک کشور بی‌طرفی همچون عمان در خلیج فارس بین ایران و آمریکا قرار گیرد و این یک کانال مستقیم نظامی بین ستاد مشترک هرسه کشور برقرار شود که لااقل از تصادفاتی که ممکن است منجر به یک درگیری نظامی شود، جلوگیری کند.
این کارشناس گروه بین‌المللی بحران یادآور شد: زمانی که در سال ۲۰۱۶ ملوانان آمریکایی در آب‌های ایران توسط سپاه پاسداران بازداشت شدند، در آن زمان، جان کری و دکتر ظریف ارتباط مستقیم داشتند و توانستند مساله را در کمتر از ۲۴ ساعت حل کنند.
واعظ گفت: امروز اگر چنین اتفاقی پیش آید احتمالا منجر به درگیری نظامی خواهد شد و برای همین، فرایندهایی همچون سفارت سوئیس که بین دو طرف پیام هایی را رد و بدل می‌کند، نمی توانند جلوی وخیم شدن یک چنین بحرانی را بگیرند. آنها می‌توانند نهایتا پس از وقوع بحران، پیام‌ها را بین دو طرف مبادله کنند اما امکان جلوگیری از وقوع بحران را کانالی همچون سوئیس نخواهد داشت.
وی افزود: به همین دلیل فکر می‌کنیم ایجاد یک خط تماس نظامی بین دو طرف از طریق یک میانجی بی طرف که در خلیج فارس و تنگه هرمز نقش مهمی بازی می‌کند، به عنوان کشوری که مدیریت ترافیک خروجی تنگه را برعهده دارد، می‌تواند یک امر سازنده باشد و لااقل از بدتر شدن اوضاع در چند ماه آینده جلوگیری کند.
پیام‌های فرانسه و انگلیس را درباره پرتاب ماهواره نور در چه راستایی قابل تحلیل است، آیا با آمریکا در تفسیر از قطعنامه ۲۲۳۱ همسو خواهند شد؟
این تحلیلگر مسایل بین‌الملل با بیان اینکه کشورهای اروپایی در تمام این سال‌ها درباره برنامه موشکی ایران با آمریکا همسو بوده‌اند، گفت: اما آنها همچنان به حفظ برجام اعتقاد دارند. به گمان من کشورهای اروپایی تنها در صورتی از آمریکا در از بین بردن برجام حمایت خواهند کرد که ایران برخی از خطوط قرمز آنها را همچون غنی‌سازی با درجات بالاتر از پنج درصد یا محدودکردن دسترسی آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای به مراکز هسته‌ای در ایران رعایت نکند.
احتمال ضعیف همراهی اروپا با آمریکا
واعظ افزود: در غیر این صورت به گمان من اروپایی‌ها مایل هستند که برجام را حفظ کنند تا تکلیف انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا روشن شود. از این رو، به احتمال زیاد با آمریکا همراهی و همکاری نخواهند کرد.
وی ادامه داد: به هرحال برنامه موشکی ایران، جزو مواردی است که برای آنها تولید نگرانی می‌کند و ممکن است اروپایی‌ها از قطعنامه‌ای که محدودیت‌های موشکی یا حتی تسلیحات متعارف بر ایران را طرح یا تمدید کند، حمایت کنند اما گمان نمی‌کنم در شرایط فعلی خواهان بازگشت کلیه تحریم‌های سازمان ملل و از بین بردن برجام باشند.
در روزهای گذشته شاهد بودیم وزیر خارجه امارات با دکتر ظریف تماس داشت، آیا خط ارتباطی امارات و ایران تقویت خواهد شد تا منجر به کاهش تنش در منطقه شود؟
این عضو گروه بین‌المللی بحران گفت: امارات جزو تشویق‌کنندگان اصلی دولت ترامپ در تهیه و اجرای سیاست فشار حداکثری بر ایران بوده است. بنابراین بعید می‌دانم که حاضر باشد به طور کامل علیه این سیاست عمل کند.
واعظ افزود: امارات راه کاری را در پیش گرفته است که خودش را در یک موقعیت میانه قرار دهد. از طرفی با آمریکا در اجرای فشار حداکثری همکاری کند و هم از جهتی یکسری اقدامات کم هزینه برای کاهش تنش‌ها با ایران انجام دهد تا در صورتی که این بحران بین ایران و آمریکا منجر به درگیری نظامی شود، امارات هزینه آن را پرداخت نکند.
دوگانه امارات
وی با تاکید بر اینکه امارات یک سیاست دوگانه را دنبال می‌کند، اظهار کرد: دو گانه‌ای را که امارات دنبال می‌کند به نفع یک تغییر رویه جدی در رابطه با ایران یا اینکه مقابله جدی با سیاست دولت ترامپ باشد، نیست بلکه فقط سرمایه گذاری برای گزینه‌های بیشتر برای دولت امارات است که یا با تغییر ریاست جمهوری در آمریکا یا شدت گرفتن بحران بین ایران و آمریکا، از تبعات سوء آن تا حد ممکن مصون بماند.