طی روزهای گذشته، روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی مدعی شد که مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا به دنبال طرحی است که براساس آن، آمریکا به عنوان یک عضو برجام مانع از لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران براساس برجام شود. این گزارش می‌افزاید که آمریکا مدعی است با توجه به الزام‌آور بودن قطعنامه ۲۲۳۱، آمریکا همچنان شریک برجام است و بر این اساس، پمپئو می‌کوشد با فعال کردن مکانیزم ماشه، موجب تمدید تحریم‌های تسلیحاتی و اعمال مجدد تحریم‌ها شود. در این باره گفت‌وگویی با کوروش احمدی، دیپلمات اسبق ایران در سازمان ملل متحد در دفتر نیویورک و ژنو داشتیم که مشروح آن در ادامه می‌خوانید.
آیا با وجود خروج رسمی واشنگتن از توافق هسته‌ای و اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران، آمریکا می‌تواند مدعی مشارکت در برجام را بکند؟
روشن است که رییس‌جمهور آمریکا طی یک مموراندوم رسمی در ۸ مه ۲۰۱۸ به صراحت و با واضح‌ترین تعابیر حقوقی از برجام خارج شده و آثار مترتب بر آن یعنی اعاده تحریم‌های یکجانبه آمریکا و عدم شرکت آمریکا در نشست‌های کمیسیون مشترک برجام نیز این خروج را مسجل کرده است. این خروج از برجام رفرنس‌های قبلی در سند برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ مبنی بر عضویت آمریکا در برجام را نسخ کرده است. لذا روشن است که آمریکا نمی‌تواند به عنوان یک عضو برجام از اختیارات مصرح در بند ۱۱ و ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱ برای ادعای نقض برجام توسط ایران استفاده کند. به علاوه، عضویت در برجام و پایبندی به قطعنامه ۲۲۳۱ جامع‌الاطراف است. به این معنی که آمریکا نمی‌تواند رسما و آشکارا به هیچ یک از تعهدات خو ذیل این دو سند پایبند نباشد و تنها بخواهد از امتیاز مندرج در بند ۱۱ قطعنامه استفاده کند.
شبه‌استدلال‌های گولدبرگ یک مغلطه حقوقی است
ریچارد گولدبرگ، عضو سابق شورای عالی امنیت ملی آمریکا مدعی شده چون قطعنامه ۲۲۳۱ قطعنامه‌ای الزام‌آور است، ایالات متحده شریک برجام است و می تواند از مکانیزم ماشه استفاده کند. آیا استناد به قطعنامه سازمان ملل می‌تواند دستاویزی برای بازگشت و دخالت در آمریکا در برجام باشد؟
شبه‌استدلال‌های گولدبرگ یک مغلطه حقوقی است. او مدعی است که قطعنامه ۲۲۳۱ قائم به ذات است و برای همه اعضای سازمان ملل تعهدزاست و ربطی به برجام ندارد. او مدعی است در قطعنامه ۲۲۳۱ قید نشده که اگر کشوری از برجام خارج شد، از حقوق خود ذیل این قطعنامه، از جمله اعمال مجدد تحریم‌ها (snapback) محروم می‌شود. این مغالطه حقوقی توجه ندارد که قطعنامه اساسا برای اجرای برجام تصویب شد و از کشورها، اجرای آن را می‌خواهد. یعنی چیزی که آمریکا صریحا آن را نقض کرده و اکنون بدون اجرای تعهدات خود تنها در پی استفاده از یک مکانیسم مندرج در آن به سود مطامع خود است. البته آمریکا از اینکه بند ۱ قطعنامه در مورد اجرای برجام توصیه‌ای است و بند ۱۱ الزام‌آور است و نیز اینکه آژانس در مواردی از عدول ایران از برجام سخن گفته، حتما خیلی استفاده خواهد کرد.
هدف آمریکا عدم لغو تحریم‌های تسلیحاتی است
هدف آمریکا برای طراحی چنین سناریویی چیست؟ تمدید تحریم‌های تسلیحاتی یا اعمال تحریم‌های سنگین‌تر علیه ایران؟
فعلا هدف آمریکا جلوگیری از سیر امور مطابق برجام و اجرای بند پنج ضمیمه B قطعنامه ۲۲۳۱ است. در این بند تصریح شده که تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران پنج سال بعد از «روز تصویب» یعنی ۱۸ اکتبر، به طور اتوماتیک لغو می‌شوند. تنها امکانی که آمریکا برای جلوگیری از تحقق این امر دارد، استفاده از مکانیسم بازگشت در قطعنامه است و اکنون دارد به هر دری می‌زند که به این هدف برسد. تحریم‌های سنگین‌تر مورد اشاره در مقاله نیویورک‌تایمز ظاهرا تهدیدی است که آمریکا می‌خواهد از طریق آن این برنامه خود را پیش ببرد.
پمپئو اهداف گسترده‌تری نسبت به ترامپ درباره ایران مدنظر دارند
تا چه اندازه مقامات آمریکایی می‌خواهند از این حربه برای اعمال فشار به ایران برای بازگشتن به میز مذاکره‌ای که ایالات متحده آن را چیده، استفاده کنند؟
این نقشه جدید اگرچه در چارچوب فشارهای حداکثری قرار دارد، اما به طور مستقیم به فشار بر ایران برای مذاکره مربوط نیست. آمریکا در پی آن است که از این طریق مانع دستیابی ایران به حقش در مورد لغو تحریم‌های تسلیحاتی شود. اما به طور کلی یکی از اهداف شخص ترامپ، مذاکره با ایران با هدف اعمال برخی تغییرات در برجام و اجرای آن زیر نام «معامله ترامپ» و اجرای یکی از قول‌های انتخاباتی‌اش است. البته پمپئو و شرکا اهداف گسترده‌تری مد نظر دارند.
دولت ترامپ می‌خواهد از پیروزی ایران جلوگیری کند
با توجه به اینکه زمان پایان تحریم تسلیحاتی ایران، درست در آستانه انتخابات آمریکا خواهد بود، تا چه اندازه این اقدام احتمالی آمریکا را پروژه‌ای انتخاباتی می‌دانید؟
ربط این اقدام به انتخابات از جهت معکوس آن است. به این معنی که اگر تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران در ۱۸ اکتبر لغو شود، این شکستی برای تیم ترامپ خواهد بود و دمکرات‌ها از آن به عنوان حربه‌ای برای نمایش بیهوده و بی‌اثر بودن سیاست‌های ترامپ در مورد ایران در جریان مبارزات انتخاباتی استفاده شایانی خواهند کرد. ربط این موضوع به انتخابات بیشتر از این جهت است که از یک پیروزی برای ایران که به منزله شکست ترامپ خواهد بود، جلوگیری شود.
واکنش احتمالی شرکای باقی مانده در برجام (گروه ۴+۱) به این موضوع را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
باید دید. قاعدتا همه اعضای کنونی برجام باید مغلطه حقوقی تیم ترامپ را رد کنند و با آن مخالفت کنند اما اولا دنیا، دنیای معامله است و کشورها بدون استثنا اهل معامله و بده بستان هستند. بعضی کمتر، بعضی بیشتر. ثانیا باید توجه داشت که ما با یک وضعیت بسیار پیچیده و بی‌سابقه حقوقی مواجه هستیم. اجرای بند ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ اتوماتیک است. یعنی صرف معرفی ایران به عنوان ناقض برجام خود به خود و در نهایت بدون رای‌گیری و بدون امکان توسل به حق وتو، موجب اعاده قطعنامه‌های قبلی علیه ایران می‌شود. اینکه آمریکا به رغم خروج از برجام در عمل چگونه می‌تواند مکانیسم بازگشت را فعال کند و دیگران اگر واقعا بخواهند عملا چگونه می‌توانند مانع شوند، امری است غریب و بی‌سابقه در حقوق بین‌الملل. آمریکا ظاهرا امیدوار است که موقعیتش به عنوان یک ابرقدرت راه را برایش باز کند.
موفقیت آمریکا در تمدید تحریم‌های تسلیحاتی برجام را تضعیف می‌کند
در صورت ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی، آیا ما باید منتظر پایان رسمی برجام باشیم؟
پرونده در شورا هست. مسئله این است که آیا جلوگیری از لغو تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران در ۱۸ اکتبر به طور اتوماتیک عملی می‌شود یا نه. البته تنها نکته تازه در مقاله دیوید سنگر در نیویورک تایمز این بود که آمریکا قبل از توسل به بند ۱۱ قطعنامه قصد طرح یک قطعنامه در شورا برای تحریم تسلیحاتی ایران را دارد. این قطعنامه را دیگر اعضای دائم می‌توانند وتو کنند. در صورت وتوی این پیش‌نویس مثلا توسط روسیه، در آن صورت بحث توسل آمریکا به بند ۱۱ قطعنامه مطرح خواهد بود. در این صورت هم به لحاظ حقوقی نمی‌توان از پایان رسمی برجام سخن گفت. اما موفقیت آمریکا در این حوزه، می‌تواند باعث تضعیف باز هم بیشتر آن شود.