ماجرای حیوانات باغ‌وحش مظفرالدین‌شاه را حتما شنیده‌اید. باغ‌وحشی که حیواناتش کمترین بهره را از بودجه خورد و خوراک می‌بردند و این کارکنان بودند که بهره‌مندان اصلی بودند. کار به آنجا رسیده بود که ببر و پلنگ و شیر از مشقت گرسنگی یکی یکی تلف شدند و دست‌اندرکاران باغ وحش برای آنکه همه چیز را عادی جلوه دهند؛ به ناچار در زمان بازدید مظفرالدین‌شاه،کارکنان را در جلد ببر و شیرهای تلف شده می‌کردند تا سری و دمی تکان دهند و همه چیز ختم به خیر شود!
حالا ماجرای باغ وحش اصفهان را بشنوید؛ باغ وحشی که در نامناسبترین شرایط سال‌هاست حیوانات بومی و غیربومی را در دامنه کوه صفه، یکی از میراث طبیعی ارزشمند اصفهان به اسارت کشیده است. در همه این دوران دست‌اندرکاران این باغ‌وحش اصرار بر ادامه کار داشته‌اند و هیچ گاه از مواضع خود در قبال کارشناسان و فعالان محیط زیست کوتاه نیامده‌اند.
جای تامل اینجاست که شهری با این همه داعیه‌گری در فرهنگ، هنوز اندرخم تفکرات سال‌های قاجار مانده و اصرار به اداره باغ‌وحشی دارد که در دنیا منسوخ شده و تامل برانگیزتر اینکه این شهر جز این باغ‌وحش، تاسیس چهره‌های جدیدی از اسارتگاه‌های حیوانات را در قالب آکواریوم و باغ پرندگان و خزندگان را در کارنامه دارد. کاری که در دوران متعدد، شهرداری‌های اصفهان اصرار دارند با تقلید از شهرهای خواهرخوانده بر فهرست افتخارات‌شان بیافزایند.
همه شواهد و دلایل نشان می‌دهد باغ وحش صفه اصفهان باید تعطیل شود؛ از شرایط نامساعد محل نگهداری حیوانات تا آنچه جسته و گریخته از ظاهر و رفتارشناسی آنها نشان می‌دهد همه حاکی از وضعیت دشوار این باغ‌وحش است.این ماجرا در سال‌های پیشتر از سوی فعالان حقوق حیوانات پیگیری شد اما شهرداری و گردانندگان این باغ وحش با انواع توجیه‌ها و موجه جلوه دادن مکان نگهداری حیوانات اصرار بر ادامه کار این باغ وحش داشتند.
قصه اسارت حیوانات در اصفهان
با وجود اینکه باغ وحش‌داری در همه جای دنیا منسوخ شده، ما همچنان در ایران و در اصفهان اصرار به ایجاد اسارتگاه‌های انواع و اقسام حیوانات داریم. از همین باغ وحش صفه گرفته تا باغ پرندگان و آکواریوم با شدت و ضعف، نمونه‌های بارز این اسارتگاه‌ها هستند. از دیدگاه فعالان حقوق حیوانات و محیط‌زیست اسارت، اسارت است؛ چه دلفیناریوم و آکواریوم باشد، چه تور بزرگ باغ پرندگان اصفهان، چه قفس‌های تنگ و زمین‌های آسفالت باغ وحش صفه.
کمیسیون اجتماعی و محیط‌زیست شورای شهر اصفهان گفته پیگیر این ماجراست و قرار است با بازدیدی که از این مکان دارند سرنوشت حیوانات این باغ وحش رقم بخورد؛ اینکه همین جا در اصفهان بمانند یا آنها را راهی باغ وحش دیگری با استانداردهای بهتری کنند.
بزرگترین چالش اما تصمیم‌گیری برای سرنوشت این حیوانات است، حیواناتی که ناگزیر از طبیعت دور مانده و حالا آینده‌شان خواهی‌نخواهی در دست انسان‌هاست.
سوال این است که آیا این حیوانات می‌توانند به طبیعت بازگردند؟! یا آنکه زندگی در باغ‌وحش، آنها را در مواجهه با طبیعت با بحران روبه‌رو می‌کند؟! چه تضمینی وجود دارد که انتقال آنها به باغ‌وحش‌های دیگر شرایط زندگی را بهتر از سرنوشت‌شان در اصفهان کند؟! جواب این سوال‌ها هرچه باشد، باید گفت همه این شک و تردیدها همه تبعات ناشی از تصمیمات شتابزده است و به طور قطع اصفهان روزی باید این تجربه را در قبال باغ پرندگان و آکواریوم مستقر در ناژوان نیز تکرار کند و ناچار به تصمیم گیری‌های دشواری باشد که زیر ذره‌بین فعالان حقوق حیوانات است.
سرنوشت نامعلوم اسیران صفه
علی جعفری،مسئول پارک کوهستانی صفه به ایرنا گفت همه چیز بستگی به بازدید و رای نهایی شورای شهر دارد و بعد از آن تصمیم نهایی در خصوص اینکه باغ‌وحش به همین شکل بماند، تغییراتی داشته باشد و یا جابه جایی‌هایی انجام شود اتخاذ خواهد شد.
کورش محمدی مسئول کمیته اجتماعی و محیط زیست شورای شهر اصفهان در گفت و گو با ایرنا از بزرگترین چالش پیش‌رو برای تصمیم‌گیری در خصوص سرنوشت این حیوانات گفت: صحبت بر سر این است که اگر قرار باشد باغ‌وحش صفه را تعطیل کنیم، سرنوشت این حیوانات چه خواهد شد؟!آیا مکان مناسب یا ژئوپارکی هست که بتواند این حیوانات را بپذیرد یا حتی ما در اصفهان این امکان را داریم که این حیوانات را در طبیعت رها کنیم؟!
به گفته محمدی اینکه این حیوانات در طبیعت وحشی بزرگ نشده‌اند و امکان دارد با رهاسازی در طبیعت دستخوش آسیب و نابودی شوند و از طرفی اقدامات آموزش، تحقیق و پژوهش در زمینه حیات‌وحش در اصفهان ناچیز بوده، شورای شهر نمی‌خواهد تصمیم هیجانی‌ای در این رابطه بگیرد اما بناست به دنبال توقف فعالیت باغ وحش صفه باشند.
حالا قرار است تعطیلی باغ‌وحش صفه به عنوان پیشنهاد کمیسیون محیط‌زیست شورای شهر به صحن علنی برود تا بعد از اینکه فعالیت‌های باغ وحش متوقف شد، شرایط واگذاری بخشی از این انتقال به بخش خصوصی امکا سنجی شود.
وی هم‌چنین افزود: بهترین حالت این است که بخش خصوصی مشارکت کند و بتواندبا تامین استاندرادهای دنیا برای حفاظت و حقوق حیوانات متناسب با اقلیم و محیط‌های طبیعی اصفهان اقدام کند. اما اگر امکان آن نباشد با مراکزی که حداقل شرایط استانداردتری برای زیست‌طبیعی داشته باشند وارد مذاکره خواهیم شد.
دهکده حیوانات قزوین اعلام آمادگی کرده تا برخی از حیوانات وحشی باغ وحش صفه را بپذیرد و محمدی به ایرنا در این رابطه گفت ممکن است حیوانات وحشی باغ وحش را با تضمین بیشتری در اختیار این باغ وحش قزوین قرار بدهند. اما در عین‌حال این عضو شورای شهر اصفهان از بررسی گزینه‌های دیگر هم گفت: نگرانی ما از حقوق حیوانات است، قرار نیست که ما حیوانات را از این باغ وحش به باغ وحش دیگری منتقل کنیم. اگر قرار باشد به حیات‌وحش دیگری منتقل کنیم خوب در شهر خودمان باغ وحش داریم و ضرورتی برای صرف وقت و هزینه نیست.
در خصوص دهکده حیوانات باراجین قزوین که اعلام آمادگی کرده می‌تواند پذیرای برخی از حیوانات باغ‌وحش اصفهان باشد باید گفت؛ این دهکده شرایط خیلی بهتری نسبت به باغ وحش صفه دارد و کسی که آن را تاسیس کرده یکی از دوستداران حیات وحش است که البته نه در طبیعت که در مساحتی بالغ بر ۱۰ هکتار در کیلومتر پنج بوستان باراجین از حیوانات آسیب دیده حمایت می‌کند. او در دهکده حیوانات که با نام باغ‌وحش در حفاظت محیط‌زیست ثبت شده و از سوی شهرداری قزوین حمایت می‌شود بیشتر از حیواناتی مراقبت می‌کند که دیگر قادر به زندگی در طبیعت نیستند،آسیب دیده انسان‌ها هستند، در اسارت بوده یا نقص عضو شده‌اند.
محمدی که می‌گوید کمیسیون محیط‌زیست شورای شهر مصمم است یک باغ‌وحش از هفتاد باغ‌وحش کشور کم بشود معتقد است یکسری از حیوانات باغ وحش صفه مانند قوچ قابلیت رهاسازی در طبیعت اصفهان را دارند. اما این امکان را لازمه تضمین‌ها و نظرات کارشناسی سازمان حفاظت محیط زیست استان اصفهان دانست.
حسین اکبری، معاونت نظارت و پایش اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان به خبرنگار ایرنا گفت برای انتقال برخی از حیوانات باغ وحش صفه نیازمند بررسی های بیشتری هستند و باید با اخذ نظرات کارشناسان این سازمان، در این رابطه اعلام نظر قطعی کنند.
شهرداری از تصدی‌گری حیات وحش دست بردارد
شاهین سپنتا، دامپزشک و حامی حقوق حیوانات بر این باور است که شهر اصفهان از ظرفیت‌های بسیار عالی تاریخی، فرهنگی و طبیعی برای جلب گردشگر برخوردار است و هیچ نیازی به ایجاد باغ وحش برای چنین منظوری ندارد.
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود:حتی اگر ادعا شود این باغ وحش با هدف آموزش موضوعاتی در مورد حیوانات به مخاطبان خصوصا کودکان و ایجاد حس علاقه نسبت به حیوانات ایجاد شده، باز هم به جرات می‌توان گفت باغ وحش صفه نه تنها در دستیابی به چنین هدفی ناکام بوده بلکه با خلق جلوه های زشت از به اسارت کشیدن حیوانات برای کودکان و دانش آموزان ما جنبه بد آموزی دارد.
آن طور که سپنتا می‌گوید امروز در برخی کشورها برای آموزش کودکان و نزدیکی با حیات وحش به جای احداث باغ وحش های واقعی به خلق باغ‌وحش‌های مجازی هفت بعدی اقدام می‌کنند که به مراتب سالم‌تر، کم هزینه‌تر، آموزنده‌تر و جذاب‌تر هستند.
عضو انجمن دوستداران اصفهان هم‌چنین یادآور شد: هیچ گردشگر خارجی یا حتی داخلی حاضر نیست صرف هزینه کند و در شهر تاریخی اصفهان به تماشای اسارت حیوانات بنشیند. بنابراین این اسارتگاه وحش جز هزینه و اتلاف سرمایه، نفعی برای اصفهان ندارد.
سپنتا بنیان‌گذار انجمن حمایت از حیوانات در اصفهان ادامه داد: از سالها قبل مجموعه فعالان محیط‌زیست و حامیان حقوق حیوانات در اصفهان با تصدی‌گری شهرداری اصفهان در ایجاد باغ وحش، باغ پرندگان، باغ خزندگان و دلفیناریوم مخالف بوده و هست که خوشبختانه مورد آخر احداث نشد اما سایر موارد با وجود همه مخالفت‌ها احداث شده و به کار خود ادامه می‌دهد ولی امیدوارم شهرداری اصفهان در تصدی‌گری خود در خصوص حیات وحش تجدید نظر کند.
وی افزود: باغ وحش‌های مطرح دنیا خود را به دانش روز مجهز کرده‌اند و استانداردهای جهانی را رعایت می‌کنند.اما برعکس در ایران فرسنگ‌ها با استانداردهای جهانی فاصله داریم و آنچه که در امروز در ایران به نام باغ وحش شناخته می‌شود دست کمی از اصطبل‌های سلطنتی دوران قاجار که نام‌هایی مثل فیل خانه یا شیرخانه را یدک می‌کشیدند ندارند.
این دامپزشک گفت : در ایران نه تنها زیرساخت‌های احداث باغ وحش فراهم نیست بلکه با توجه با مغفول ماندن سرفصل‌های نگهداری و درمان جانوران وحشی در نظام آموزشی ما، به طور معمول شیوه‌های علمی نوین در این موارد رعایت نمی‌شود.
به اعتقاد سپنتا انتقال این حیوانات به سایر باغ وحش‌های موجود در ایران در بهبود شرایط آنها چندان موثر نیست و بهتر است که از باغ وحش‌های استاندارد آسیایی یا اروپایی درخواست کنیم این حیوانات را پس از طی مراحل قرنطینه تحویل بگیرند.
سپنتا تاکید کرد: قبل از هرگونه انتقال، این حیوانات باید به دقت معاینه و قرنطینه و در صورت لزوم مورد درمان قرار بگیرند، شرایط حمل و نقل آنها باید طبق ضوابط سازمان دامپزشکی باشد تا از رهگذر نقل و انتقال به محیط جدید، آسیب‌های بیشتری به این حیوانات وارد نشود.
در باغ وحش صفه اصفهان ۳۱۸ حیوان متشکل از ۳۷ گونه وجود دارد.