آداب و رسوم مردم تونس مربوط به ماه مبارک رمضان را می‌توان در چند برهه زمانی بررسی کرد.
خانواده‌های تونسی چند هفته پیش از آغاز ماه مبارک رمضان اقدام‌هایی را آغاز می‌کنند که به ایجاد خرده‌فرهنگ خاصی انجامیده است. این ایام به «لیله‌القرش» ختم می شود.
با ورود به ماه مهمانی پروردگار، آداب ویژه‌ای برای نشستن بر سر سفره رحمت الهی در پیش گرفته می‌شود.
همچنین چند مناسبت تاریخی در ماه مبارک برای تونسی‌ها اهمیت دارد مانند نیمه ماه و همچنین دهه آخر که شبهای قدر را در خود دارد؛ بویژه شب بیست‌وهفتم ماه.
پایان‌بخش ماه مبارک رمضان یعنی عید فطر، در تونس دو روز تعطیل رسمی است.
خانه‌تکانی پیش از آغاز ماه مبارک
چند روز پیش از آغاز ماه رمضان خانواده‌های تونسی برای تهیه اقلام مورد نیاز خود اقدام می‌کنند و از این رو، بسیاری از مراکز تجاری و فروشگاه‌ها شلوغ می‌شود.
مشابه آنچه در رفتار نوروزی بسیاری از خانواده‌های ایرانی دیده می‌شود، برخی تونسی‌ها پیش از آغاز ماه رمضان خانه‌تکانی می‌کنند، رنگ تازه به دیوارها می‌زنند، دکوراسیون خانه را تغییر می‌دهند یا ظروف و کالاهای تازه می‌خرند.
همچنین میزان خرید عمده مواد غذایی افزایش می‌یابد.
بر پایه گزارش موسسه ملی آمار تونس، مصرف شهروندان تونسی در ماه رمضان دست‌کم دو برابر می‌شود، برای نمونه به طور متوسط مصرف شیر از ۰.۹ لیتر در روزهای عادی به ۲ لیتر در ماه رمضان می‌رسد. همچنین مصرف سرانه نان در روزهای عادی ۰.۶ کیلوگرم است که در این ماه به ۱.۴ کیلوگرم افزایش می‌یابد.
بنابراین هزینه خانوار در همسنجی با روزهای عادی حدود هشت درصد افزایش می یابد و مبلغ اختصاص‌یافته به خرید مواد خوراکی و غذایی ۲۷ درصد بیشتر می‌شود (۱).
تورم سالیانه این کشور بیش از ۳۰ درصد برآورد می‌شود اما در آستانه ماه مبارک، قیمت اقلام خاص مانند شیر، آرد، شکر، مرکبات، حبوب، خرما، ادویه و روغن بیش از همیشه افزایش می‌یابد (۲).
همچنین پاکسازی، تزیین و چراغانی خانه‌ها، خیابان‌ها و ساختمان‌های اداری و مذهبی چهره شهرها را دگرگون می‌کند و نویدبخش آغاز ماه نزول قرآن است.
پیشواز ماه مبارک با «لیله القرش»
آخرین شب ماه شعبان که از فردای آن ماه مبارک آغاز می‌شود، اهمیت خاصی در تونس دارد.
بسیاری از افراد با روزه‌داری به استقبال ماه مغفرت می‌روند و در وعده غذایی شب از خوراکی‌های مقوی بویژه گوشت گوسفند استفاده می‌کنند.
همچنین بانوان تونسی در این روز انواع کوفته، حلوا، باقلوا و شیرینی‌هایی به شکل ستاره و هلال می‌پزند.
پخت «رفیسه» با برنج پخته شده، خرما و کشمش، «مدموجه» خمیر لایه‌ای مملو از خرما و شکر، فرنی «عصیده» شامل آرد و عسل یا کشمش و «برکوکش» مشتمل بر آرد و انواع سبزی‌ها در برنامه بانوان قرار دارد که همراه با خوراک‌هایی مانند «حُمُص» ذخیره می‌کنند.
ماه مبارک و خوراک‌های رنگارنگ
برنامه غذایی بسیاری از خانواده‌های تونس در ماه رمضان تغییر می‌کند و مملو از انواع شیرینی و دسر است. مصرف شیر، نان و میوه‌های خشک نیز افزایش می‌یابد.
غذاهایی مانند «بریک» (توپک‌های سرخ‌کرده تخم‌مرغ، گوشت قرمز یا سفید، پیاز و سیب‌زمینی)، «فریک» (سوپ جو با گوشت جوجه یا ماهی)، سوپ ماکارونی «زبان گنجشکی»، سوپ سبزی و عدس «حلالم» و «طاجین» (کیک پنیر، تخم‌مرغ، سبزی و گوشت) در سفره‌های افطاری دیده می‌شود.
در وعده سحری نیز «بوزه الدرع» (نوعی دسر شیری)، «مسفوف» (بلغور عربی، خرما و انواع مغز) و حلوای «بسیسه» خورده می‌شود (۳).
متاسفانه مردم تونس در ماه مبارک رمضان به سبب زیاده‌روی در مصرف، مواد غذایی زیادی را به سطل‌های زباله می‌ریزند.
برپایه آمار پژوهشکده ملی مصرف در ماه مبارک رمضان به طور متوسط روزانه ۲۶۰ هزار قرص نان از بین می‌رود (۱).
آمارهای دیگر نشان می‌دهد به طور متوسط یک‌سوم غذاهای پخته‌شده به زباله تبدیل می‌شود (۲).
برنامه‌های فرهنگی و مذهبی
تا پیش از همه‌گیری ویروس کرونا که امسال محدودیت‌هایی را برای تجمع‌های مذهبی به همراه آورده است بسیاری از تونس‌ها قبل از اذان مغرب به مسجد می‌رفتند و با شیر و خرما افطار می‌کردند و پس از نماز مغرب به خانه‌های خود برای صرف افطاری بازمی‌گشتند.
پس از آن نیز به خواندن نمازهای «تراویح» که نوعی نافله‌های مستحب در شبهای ماه رمضان است، اقدام می‌کردند اما امسال به سبب تعطیلی مساجد برای رعایت فاصله اجتماعی، انجام این رسوم به محیط خانه‌ها محدود شده و حتی شب‌نشینی و صله‌رحم کاهش یافته است.
یکی از سنت‌های قدیمی تونسی‌ها، طبل‌زنی توسط فردی مشهور به «بوطبیله» یا «المسحراتی» هنگامه سحر برای بیدار کردن خانواده‌ها است. این فرد پس از گذر از هر کوچه آن را با یک پرچم مشخص می کند (۴).
ماه رمضان فرصتی برای برنامه‌های فرهنگی با عنوان «جشنواره شهرها»، «جشنواره شبهای باردو» و مسابقه‌های مختلف بویژه حفظ قرآن بوده است.
شب های شعر و موسیقی‌های بومی، مجالس سخنرانی و سرودهای مذهبی و تلاوت قرآن بویژه در مسجد باستانی «زیتونه» در پایتخت تونس و مسجد «عقبه بن نافع» در شهر تاریخی «قیروان» تا پیش از امسال پرشکوه برگزار می‌شد اما امسال با دستور اداره فتوای تونس متوقف و به فضای مجازی منتقل شده است.
با این همه، پخش آیات قرآن از مناره مسجدها، توزیع بسته‌های نیکوکاری و هدیه به نیازمندان همچنان فضای معنوی به شهرها می‌دهد.
مناسبت‌های ویژه
ماه ضیافت الهی در تونس زمان برگزاری بسیاری از شب‌نشینی‌ها و جشن‌های خانوادگی موسوم به آیین «اللمه» است. خانواده‌ها نیمه ماه موسوم به «لیله‌النص» را برای پیوند زناشویی و نامزدی غنیمت می‌شمارند.
آنان همچنین شب بیست‌وهفتم ماه مبارک را «لیله‌القدر» (شب نزول قرآن) می‌دانند و با خواندن دعا و استغفار، احیا می‌گیرند.
بسیاری از خانواده‌ها جشن‌های خواستگاری و ختنه‌سوران فرزندان خود (موسوم به مجلس السلامیه) را در این زمان برگزار می‌کنند.
پسرانی که نامزد دارند در این شب هدایایی به نام «الموسم» برای خانواده عروس می‌برند و دست و پای عروس را با حنا نقاشی می‌کنند.
در کل، دهه آخر ماه دوباره خیابان‌ها و بازارها شلوغ می‌شود؛ زیرا شبهای قدر و عید فطر در پیش است و باید شیرینی‌های عید را آماده کرد.
تونسی‌ها عید قربان را «عید اکبر» و عید فطر را «عید اصغر» می‌نامند. آنان در عید قربان برای خود و در عید پایان ماه مبارک رمضان برای کودکان لباس نو می‌خرند.
...........................................................................
منابع:
https://www.alaraby.co.uk/society/۲۰۱۵/۶/۲۸/
https://iqna.ir/fa/news/۳۸۱۵۸۶۰/
https://www.omandaily.om/?p=۷۰۰۰۰۶
http://www.noonpost.com/content/۲۳۳۳۷