تاکنون بارها گفته شده که برای رسیدن یک واکسن از مرحله پیش از آزمایش بالینی به عرضه تجاری در بازار حدود ۱۰ سال زمان لازم است و با تلاش دولت‌ها و محققان می‌توان این زمان را برای کووید ۱۹ به ۱۲ تا ۱۸ ماه رساند. اما این مدت تنها زمان لازم برای خروج واکسن از آزمایشگاه و رسیدن آن به تولید تجاری را بیان می‌کند. در واقع پس از سپری شدن این مدت، کار اصلی یعنی ایمن‌سازی هفت میلیارد نفر جمعیت جهان شروع می‌شود. برای این منظور باید مشخص شود که چطور می‌توان این حجم عظیم از واکسن را تولید کرد، رساندن واکسن به دست تمام ساکنین زمین چه مدت طول می‌کشد و چه کسی قبل از سایرین واکسن را دریافت می‌کند؟
در این گزارش تلاش شده تا به برخی از این سوالات پاسخ داده شود.
چه زمانی آزمایشات واکسن به پایان می رسد و می‌توان آن را به طور انبوه تولید کرد؟
پروفسور کیم مالهالند که ۳۰ سال از عمر خود را صرف تحقیق برای تولید واکسن و شناسایی راهکارهای عرضه این واکسن‌ها به جوامع محلی کرده و سال‌ها با سازمان جهانی بهداشت در ژنو همکاری داشته، معتقد است برای دستیابی به بیشترین اثرگذاری لازم است تحقیقات و آزمایشات بالینی در نقطه مناسبی متوقف شده و فرآیند تولید تجاری آغاز شود.
در واقع برای تولید انبوه یک واکسن باید اطلاعات زیادی درباره آن گردآوری شود و این کار با استفاده از آزمایشات بالینی انجام می‌شود. اما همواره با ادامه آزمایشات می‌توان اطلاعات بیشتری به دست آورد. بنابراین لازم است محققان در یک نقطه به این جمع‌بندی برسند که اطلاعات کافی را به دست آورده‌اند و زمان تولید واکسن فرارسیده است.
این نقطه از مدت‌ها قبل یکی از موانع اصلی تولید و عرضه سریع واکسن‌ها بوده است. برای مثال می‌توان به واکسن دانشگاه آکسفورد اشاره کرد. مرحله اول آزمایش بالینی این واکسن توسط گروهی از داوطلبان ۲۰ تا ۵۰ ساله در حال انجام است. معمولا پس از تایید ایمنی و اثرگذاری واکسن در این آزمایش، لازم است در مرحله بعدی آزمایشات بالینی با کمک گروه بزرگتری از داوطلبان انجام شود. اما با توجه به وضعیت اضطراری فعلی، انتظار می رود این واکسن بدون اجرای روش‌های سنتی آزمایش واکسن و در زمانی کوتاه روانه بازار شود.
چه کسانی اولین واکسن را دریافت می‌کنند؟
به اعتقاد متخصصان در صورتی که واکسن موثری ساخته شود، تا پایان سال جاری میلادی می‌توان حداکثر ۱۰ تا ۲۰ میلیون واحد از آن را تولید کرد. پرسش اینجاست که چه کسانی این واکسن‌ها را مورد استفاده قرار می‌دهند؟
به اعتقاد ست برکلی، مدیر ارشد موسسه Gavi, the Vaccine Alliance که در سال ۲۰۰۰ میلادی با هدف کمک به کشورهای در حال توسعه برای دسترسی به واکسن‌های مورد نیاز آن‌ها راه‌اندازی شد، پس از تولید تجاری واکسن کووید۱۹ این خطر وجود دارد که کشورهای ثروتمند محصول تولید شده را برای مصرف خود خریداری کنند یا از صادرات واکسنی که درون مرزهای آن‌ها تولید شده، ممانعت به عمل آورند تا از شهروندان خود محافظت کنند یا واکسن را برای مقابله با شیوع بعدی بیماری انبار کنند. همچنین ممکن است تولیدکنندگان، واکسن را تنها به خریدارانی عرضه کنند که بالاترین پیشنهاد را برای خرید آن ارائه می‌کنند.
بنابراین پاسخ به این پرسش که اولین مصرف‌کنندگان واکسن کووید ۱۹ چه کسانی هستند، بستگی دارد که کدام گروه از محققان موفق به ساخت یک واکسن موثر شوند و این واکسن در کجای جهان تولید شود.
برکلی اخیرا دشواری‌های پیش‌رو برای دسترسی عمومی به واکسن موثر کووید ۱۹ را در قالب مقاله‌ای در نشریه New York Times منتشر کرده است.
تولید موفق یک واکسن به معنای تولید تعداد زیاد آن است
با وجود این که در حال حاضر بیش از ۱۰۰ گروه تحقیقاتی برای تولید واکسن کووید ۱۹ تلاش می‌کنند، تمام این واکسن‌ها دارای نوآوری نیستند. در واقع بسیاری از این واکسن‌ها بر اساس یک نظریه و با استفاده از روش‌های مختلف در جریان توسعه قرار گرفته‌اند. بنابراین موفقیت آمیز بودن فرایند ساخت یک واکسن می‌توان به معنای تولید موفقیت‌آمیز چندین واکسن دیگر باشد.
تولید انبوه
بر فرض که ۱۰ تا ۲۰ میلیون واحد واکسن تولید شد و به دست مصرف‌کنندگان رسید، چطور می‌توان این واکسن را به طور انبوه و برای پاسخگویی به نیاز هفت میلیارد انسان ساکن در زمین تولید کرد؟
موسسه Coalition for Epidemic Preparedness Innovation یا به اختصار CEPI در سال ۲۰۱۷ میلادی و با هدف توسعه برنامه‌های لازم برای این منظور بنیان‌گذاری شده است. این موسسه علاوه بر همکاری در انجام برخی از آزمایشات مورد نیاز به منظور تولید واکسن تولید کووید۱۹، در حال توسعه راهکارهایی به منظور توزیع وسیع واکسن احتمالی است.
تولید انبوه و توزیع جهانی این واکسن نیازمند سرمایه چند میلیارد دلاری بوده و لازم است کارخانه‌هایی در نقاط مختلف جهان راه‌اندازی شوند. انجام این کار توسط یک کارخانه یا یک کشور، امکان‌پذیر نیست و مستلزم تلاش هماهنگ جهانی است.
اخیر یک برنامه جهانی موسوم به Access to COVID-۱۹ Tools یا (ACT) راه‌اندازی شده است که انتظار می‌رود به عنوان یکی از بخش‌های کلیدی این تلاش جهانی عمل کند. این برنامه سازمان‌های CEPI، Gavi، WHO، Wellcome Trust و تعدادی از موسسات خصوصی و تجاری را برای تولید و عرضه جهانی واکسن کووید ۱۹ گردهم می‌آورد.
بسیاری از موسسات خیریه خصوصی مانند موسسه بیل و ملیندا گیتس نیز در حال هزینه کردن میلیون‌ها دلار برای ساخت و راه‌اندازی کارخانجات تولید واکسن هستند تا به محض آماده شدن واکسن کووید بتوانند تولید انبوه آن را آغاز کنند.
در نهایت با وجود اما و اگرهای بسیاری که در رابطه با امکان دستیابی به یک واکسن موثر برای کووید ۱۹ وجود دارد، نمی‌توان از همکاری کشورهای جهان برای عرضه واکسن احتمالی به ۷ میلیارد انسان ساکن کره زمین نیز مطمئن بود.
ترجمه از سپیده کاشانی