امسال درحالی به ماه مبارک رمضان و میهمانی الهی وارد می‌شویم که ویروس کرونا همچنان مردم را خانه‌نشین کرده؛ با وجود سختی‌های ناشی از قرنطینه و طرح‌های مرتبط آن می‌توان با استفاده از فرصت قرنطینه، مقدمات ورود به ضیافت الهی را با دعاهای امام سجاد (ع) فراهم کنیم. سیدالساجدین در دعای چهل و دوم، پس از ختم قرآن به راز و نیاز به درگاه الهی پرداختند که فرازهایی از این دعا را به منظور بهره برداری بیشتر هنگام تلاوت آیات الهی در ماه مبارک ذکر کردیم.
اینک بخش‌هایی از دعای چهل و چهارم صحیفه را مرور می کنیم؛ دعایی که امام سجاد (ع) هنگام ورود به ماه رمضان زمزمه کردند. صحیفه سجادیه پس از قرآن و نهج البلاغه به عنوان مهم‌ترین میراث مکتوب شیعه به نام‌های خواهر قرآن و انجیل اهل بیت مشهور است. امام سجاد (ع) بسیاری از معارف دینی مانند خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی، فرشتگان، رسالت انبیا، جایگاه پیامبر(ص) و اهل بیت (ع)، گرامی داشت اعیاد، مسائل اجتماعی و اقتصادی و اشارات تاریخی را به زبان دعا مطرح کردند.
سیدالساجدین در دعاهای خود به نعمت‌های مختلف خدا اشاره کرده و درباره فضایل و رذایل اخلاقی، آداب دعا، تلاوت قرآن، ذکر، نماز و عبادت نکات فراوانی را بیان کرده اند و دعای بیستم صحیفه سجادیه به نام مکارم الاخلاق یکی از معروف‌ترین دعاهای آن حضرت است.
امام خمینی (ره) در وصیت نامه سیاسی الهی خود از صحیفه سجادیه به عنوان نمونه کامل قرآن صاعد یاد کرده و افزودند: صحیفه سجادیه از بزرگترین مناجات عرفانی در خلوتگاه انس است که دست ما کوتاه از نیل به برکات آن است؛ آن کتابی است الهی که از سرچشمه نور اللَّه نشأت گرفته و طریقه سلوک اولیای بزرگ و اوصیای عظیم الشأن را به اصحاب خلوتگاه الهی می آموزد.
آیت الله حسن ممدوحی کرمانشاهی استاد حوزه در کتاب چهارجلدی شهود و شناخت به ترجمه و شرح صحیفه سجادیه پرداخته است و آیت الله عبدالله جوادی آملی مفسر قرآن کریم در مقدمه این کتاب از ممدوحی به صاحب علم صائب و عمل صالح یاد کرده است.
امام سجاد (ع) هنگام ورود به ماه مبارک رمضان اینگونه دعا کردند «خداوند متعال یکی از شب های ماه رمضان را از هزار ماه بهتر دانسته و آن را شب قدر نامیده است که پیوسته فرشتگان به اذن پروردگار تا طلوع سپیده دم (بر قلب مقدس ولی زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف) نازل شده و تمامی مقررات را در آن شب بدون کم و کاست بر برکات پیوسته و فضای استوار الهی نسبت به هر یک از بندگان را به هر صورت که خدا می خواهد، فرود می آورند.»
ممدوحی نوشت: ماه مبارک رمضان در طول سال، آغاز سال عبادی مومن است. زیرا در این ماه توشه قرب به درگاه خدا برای تمام سال را فراهم می کند و در طول سال از آن بهره مند می گردد. بدین لحاظ ماه رمضان در نزدم امام معصوم از اهمیت والا برخوردار است. امام سجاد (ع) در این دعا ضمن برشمردن فضایل این ماه عظیم، با زبان دعا به وظایف و تکالیف مومن در طول این ماه پرداخته است.
وی افزود: در این بخش امام معصوم به این که شب قدر در ماه رمضان است، اشاره فرموده و با اقتباس از آیات قرآن کریم چند ویژگی این شب عظیم از جمله این که عبادت در آن شب از عبادت هزار ماه بهتر است را یادآور شده است.
ممدوحی به نقل از سید علیخان مدنی در شرح صحیفه سجادیه افزود: در ادیان گذشته به کسی لقب عابد نمی دادند مگر آن که هزار ماه معادل ۸۳ سال و چهار ماه عبادت کند. این مقدار عبادت در زمان ما مساوی با تمام عمر بلند یک مکلف است که اگر ایام پیش از بلوغ نیز محاسبه شود، حداقل ۹۸ سال و چهار ماه در مورد مردان و ۹۲ سال و چهار ماه درمورد زنان می شود.
وی با اشاره به شان نزول آیات ۲۰۵ تا ۲۰۷ سوره شعرا نوشت: در روایتی آمده است که روزی پیامبر اکرم (ص) بسیار متاثر و نگران دیده شد. جبرئیل امین علت نگرانی حضرت را سوال کرد و آن حضرت پاسخ داد که دیدم پس از من بنی امیه حکومت مرا غصب می کند و خطیبان و گویندگان آنان بر بالای منبرها جای می گیرند و امت مرا به گمراهی می کشانند. طولی نکشید که جبرئیل امین مجددا بر پیامبر نازل شد و این آیات را قرائت کرد. «مگر نمی دانی که اگر سال ها آنان را برخوردار کنیم و آنگاه آن چه که بدان بیم داده می شود، به ایشان برسد، آنچه از آن برخوردار می شدند، به کارشان نمی آید و عذاب را از آنان دفع نمی کند؟»
این استاد اخلاق افزود: سپس آیات سوره قدر نازل شد و معنای آن این است که خداوند شب قدر را در آیین مقدس اسلام از هزار ماه سلطنتی که بنی امیه غصب نمودند، بهتر و موثرتر قرار داد. در واقع این نویدی به امت اسلام است که خدا آیین مقدس اسلام را چنان قرار داده که اگر به طور دقیق به دستورهای آن عمل کنند، آن آمادگی در آنان پیدا می شود که می توانند یک شبه راه هزار ماه را طی کنند.
وی ادامه داد: البته این حرکت سریع، آمادگی قبلی می خواهد و برای کسانی که حال روحی آنان در شب های قدر با سایر شب و روزها مساوی است، این حرکت پرشتاب ناممکن می باشد. گواه این گفتار آن که عده بسیاری، پس از ماه رمضان آنها با قبل از ماه رمضان هیچ گونه فرقی نمی کند و این نشان می دهد که هیچ گونه تغییری در ساختار روحی آنان اتفاق نیفتاده است. کسی که شب قدر را به گونه ای گذرانده باشد که عبادتش مساوی با ستایش و نیایش ۸۰ سال و اندی است، می بایست انسانی باشد که یک شبه راه هزار ماه را طی کرده و تغییر شگرف در ساختار وجودی او رخ داده باشد.
ممدوحی اضافه کرد: بنابر این سوره قدر، معرف قدر و منزلت اسلام است؛ بدین معنا که اگر به دستورهای مترقی اسلام عمل شود، هر سالش شب قدری را در پی خواهد داشت که به حکم ۸۰ سال و اندی عبادت در ادیان دیگر است. بر این اساس آن چه از مبدا وحی دریافت می شود، گزاف و مبالغه آمیز نیست و به هیچ وجه اعتبار و قراردادی دروغین برای تشویق مردم نمی باشد، بلکه واقعیتی راستین است که باید بسیار دقیق و عمیق بررسی شود.
وی تاکید کرد: بر این اساس اگر در اسلام شب قدر مساوی با هزار ماه قرار داده شده، به سادگی عاید هر کسی که عمری را به مسامحه و عوام زدگی سپری کرده، نمی گردد بلکه یک سال مراقبت شدید را می طلبد که عبادت شب قدر، اثر خاص خود را بگذارد؛ یعنی مراقبت و مواظبت یک سال مسلمانی آن چنان اثر می گذارد که در شب قدر انقلابی در وجود او پدید می آورد و یک سجده آن، کار ۸۰ و چند سال سجده و یک رکعت نماز کار ۸۰ سال و اندی نماز را می کند، نه آن که به صورت گزاف هر مسلمانی در هر حال و وضعی دارای چنین امتیازی باشد؛ چنان که احوال برخی گویای آن است که آخر عمر آنان با اول عمرشان تفاوت محسوس در نظام معرفتی، شعور و معنویت آنان ندارد.
این استاد حوزه اضافه کرد: البته امکان دارد که عبادت هر کس در شب قدر مساوی با عبادت هزار ماه باشد ولی باید گفت که مساوی با عبادت هزار ماه همان فرد است نه آن که مساوی با عبادت هزار ماهه عابدان راستین باشد.