۲ سال است که برای یخدان میرفتاح فصل خوبی برای گردشگری نیست، سال گذشته سایه مهیب سیلاب یگانه یخچال غرب کشور را فرو ریخت و امسال نیز سایه کرونا، سکوت را همچنان مهمان یخدان کرده و تکانه‌های طبیعت یکی پس از دیگری لرزه بر پیکر این بنای گنبدی شکل انداخته است.
یخدان میرفتاح یکی از بناهای تاریخی استان همدان بود که فروردینرسال گذشته بخش عظیمی از این بنا بر اثر شدت ریزش برف و باران فرو ریخت، اثری که در کنار دیگر اماکن و آثار تاریخی این شهرستان بخشی از هویت ملایری‌ها را به تصویر می‌کشد و این اتفاق ناخوشایند خاطره تلخی را بر ذهن علاقه‌مندان میراث فرهنگی و بناهای تاریخی گذاشت.
در تشریح ویژگی‌های یخدان میرفتاح باید گفت که این بنای خشتی توسط فردی به نام میرفتاح ساخته شده و در ۲ کیلومتری جاده ملایر به بروجرد واقع شده است، این بنا فرم گنبدی پلکانی دارد و در ساخت آن از مصالح خشت، سنگ نتراشیده و آجر استفاده شده است و برای در امان ماندن یخچال از گرمای هوا ۲ ردیف خشت برای عایق‌بندی بنا بکار رفته و سطح خارجی بنا با خاک رُس سفیدی پوشانده شده تا جذب گرمای کمتری داشته باشد.
این یخچال دارای ۲ ورودی است که یکی به شکل دهلیز و برای ریزش و تخلیه یخ و دیگری به رفت و آمد مردم اختصاص دارد و با پلکانی به بخش انتهایی یخدان و محل برداشت یخ منتهی می‌شود و دارای ارتفاعی حدود ۱۲ متر از سطح تا گنبد و چهار متر ارتفاع از سطح تا منبع ذخیره یخ است.
این اتفاق به اندازه‌ای ناراحت‌کننده بود که از همان زمان وقوع حادثه مسوولان امر به دنبال راهی بودند تا هر چه سریعتر بتوانند مرمت و بازسازی یخدان میرفتاح را به سرانجام برسانند، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان در مراحل نخست آسیب‌شناسی، ضعف‌های ساختاری، دلایل ریزش و برآورد اعتبار مورد نیاز این بنا را بررسی و در کنار آن فرماندار ویژه ملایر نیز در تکاپو برای تخصیص اعتبار و کمک به مرمت و بازسازی یخدان میرفتاح بود و موضوع به طور جد در دستور کار قرار گرفت.
در این باره معاون استاندار همدان و فرماندار ویژه ملایر در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: سال گذشته برای مرمت و بازسازی یخدان میرفتاح ۶۰۰ میلیون تومان اعتبار اختصاص دادیم که تاکنون ۵۰ درصد این مبلغ معادل ۳۰۰ میلیون تومان آن اختصاص یافته است.
اختصاص ۶۰۰ میلیون تومان برای مرمت یخدان
قدرت الله ولدی افزود: امسال نیز پس از توزیع بودجه در شورای برنامه‌ریزی استان و ابلاغ آن به کمیته برنامه‌ریزی شهرستان، اعتبار مورد نیاز برای بازسازی این بنا اختصاص داده خواهد شد.
فرماندار ویژه ملایر: سال گذشته برای مرمت و بازسازی یخدان میرفتاح ۶۰۰ میلیون تومان اعتبار اختصاص دادیم که تاکنون ۵۰ درصد این مبلغ معادل ۳۰۰ میلیون تومان آن اختصاص یافته است.
وی ادامه داد: هر اندازه اعتبار مورد نیاز این بنا باشد، اختصاص می‌دهیم تا مرمت و بازسازی یخدان میرفتاح امسال به اتمام برسد.
یخدان یا همان یخچال میرفتاح به طور قطع یکی از ظرفیت‌های مهم گردشگری استان است که میراث فرهنگی استان و شهرستان قبل از تخریب این بنا در صدد آماده‌سازی و فراهم ساختن امکان بازدید گردشگران از داخل بنا بودند و نرده چوبی و راه‌پله برای ورود به فضای داخلی یخدان نصب شده بود، اقدامی نیک که پیش از این صورت نگرفته بود.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان نیز در این باره به ایرنا گفت: برای مرمت و بازسازی یخدان میرفتاح با معمار با تجربه‌ای که در اینگونه طاق‌ها مهارت دارد، رایزنی کرده‌ایم و از بنا نیز بازدید شده است.
کرونا علت تعویق مرمت میرفتاح
علی مالمیر بیان کرد: تاکنون ۲۲۰ میلیون تومان اعتبار برای مرمت این بنا تامین شده است که به دلیل شیوع کرونا کار به تعویق افتاده است.
وی افزود: به محض فروکش کردن بیماری کرونا و رفع محدویت‌ها، به‌زودی کار مرمت و بازسازی یخدان میرفتاح نیز آغاز می‌شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان گفت: عملیات مرمت و بازسازی یخدان کار ظریف و حساسی است و کمی زمان‌بر است.
از فراز و نشیب سالی که گذشت، شاید امسال با پشت سر گذاشتن کرونا سالی خوش برای یخدان میرفتاح باشد، بنایی که مرمت آن در راس مجموعه اولویت‌های مهم ملایر قرار گرفته و نهادهایی همچون فرمانداری ویژه، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان، اداره راه و شهرسازی و شهرداری ملایر و اداره میراث فرهنگی این شهر عزم خود را پس از بازسازی کامل، برای گردشگرپذیر کردن این اثر تاریخی جزم کرده‌اند.
اساس بنای یخدان میرفتاح سالم است
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ملایر نیز در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: نخستین اقدام ما پس از تخریب یخدان میرفتاح بر اثر حجم زیاد بارش برف و باران در فروردین سال گذشته، حصارکشی اطراف بنا بود که حدود ۱۲۵ میلیون تومان برای این اقدام هزینه شد.
ابراهیم جلیلی گفت: در مرحله بعدی فتوگرامتری(برداشت وضع موجود) بنا قراردادی بسته شد و حدود یک‌هزار عکس هوایی از وضعیت موجود بنا با هزینه‌کرد پنج میلیون تومان گرفته شد.
وی با بیان اینکه برای طرح مرمت یخدان نیز قراردادی بسته و هم اکنون طرح تهیه شده است ادامه داد: حدود ۴۵ میلیون تومان مصالح همچون آهک مخصوص و آجر خریداری و برای حفاظت فیزیکی بنا نیز یک نگهبان در یخدان مستقر کردیم.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ملایر یادآور شد: برای مرمت و بازسازی منتظر تامین اعتباری بودیم که سال گذشته از محل مدیریت بحران به بسیاری از دستگاه‌های اجرایی اختصاص یافت، اما با وجود تمام مکاتباتی که انجام شد، اعتباری از مدیریت بحران به این بنا اختصاص پیدا نکرد.
جلیلی گفت: در همین رابطه سال گذشته با پیگیری فرماندار ویژه ملایر ۶۰۰ میلیون تومان در کمیته برنامه‌ریزی این شهرستان برای مرمت یخدان مصوب شد که تاکنون حدود نیمی از این اعتبار تخصیص یافته است.
جلیلی: برای مرمت و بازسازی منتظر تامین اعتباری بودیم که سال گذشته از محل مدیریت بحران به بسیاری از دستگاه‌های اجرایی اختصاص یافت، اما با وجود تمام مکاتباتی که انجام شد، اعتباری از مدیریت بحران به این بنا اختصاص پیدا نکرد.
وی بیان کرد: وزارت میراث فرهنگی با مشاور و پیمانکار رایزنی کرده که مرحله نخست مرمت یخدان میرفتاح را شروع کند، اما با وضعیتی که با شیوع کرونا ایجاد شده، عملیات مرمت بنا به تعویق افتاده و منتظر فروکش کردن این بیماری هستیم.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ملایر اضافه کرد: انتظار داریم مدیریت بحران و دستگاه‌های دیگر در حوزه اعتبارات استانی، کمک کنند تا بتوانیم این بنای تاریخی را امسال مرمت کرده و انتظار علاقه‌مندان و مردم این شهرستان برآورده شود.
جلیلی تاکید کرد: بازسازی بنا کار سختی نیست و به طور قطع به صورت اولیه بازسازی خواهد شد.
وی ادامه داد: قسمتی از یخدان که یخ داخل آن ریخته می‌شود، به ارتفاع ۶ متر داخل زمین می‌رود و بدنه و کف سنگی دارد و به ارتفاع سه متر بدنه سنگی از سطح زمین بالاتر می‌رود.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ملایر تاکید کرد: این ارتفاع ۹ متر و بالاتر محل نگهداری یخ و انبار و اصل و اساس بنا کاملا سالم است و گنبدی که از تابش نور مستقیم خورشید و آب شدن یخ‌ها جلوگیری می‌کرد، تخریب شده است.
جلیلی درباره ایجاد سازه‌ای برای حفاظت از بنای تاریخی یخدان میرفتاح نیز اینگونه عنوان کرد که طبق قانون وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ایجاد هر نوع سازه‌ای که دید و منظر بنا را به هم بزند، ممنوع است و چنانچه حفاظ یا سازه دیگری روی اثر تاریخی ایجاد شود، از نظر چارچوب‌های این وزارتخانه مورد قبول نیست.
وی یادآور شد: در حالی‌که بنایی همچون یخدان میرفتاح که نماد و اثر تاریخی شهر است، باید به گونه‌ای اصولی مرمت شود که روی پای خود بایستد و بتواند خود را حفظ کند.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ملایر گفت: با توجه به اینکه این بنا در اوایل دهه هشتاد در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و توسط میراث فرهنگی مرمت شده بود، تا فروردین سال گذشته سالم و پابرجا بود.
جلیلی همچنین درباره محوطه‌سازی و ساماندهی این بنا و گردشگرپذیر شدن این اثر تاریخی ابراز داشت: اداره مسکن و شهرسازی و شهرداری ملایر برای ایجاد بوستان میرفتاح و محوطه‌سازی این بنا طرحی را آغاز کردند که مسکن و شهرسازی در این رابطه اعتباری یک میلیارد تومانی برآورد کرد.
وی ادامه داد: شهرداری ملایر نیز برای محوطه‌سازی بنا با عنوان «بوستان میرفتاح» طرحی ساماندهی را در دست اجرا قرار داد، به گونه‌ای که آماده بهره‌برداری بود.
یخدان میرفتاح ملایر ۲۵ اسفند سال ۱۳۹۷ با شماره ثبت ۳۲۴۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
تاکنون بیش از ۳۴۰ اثر تاریخی و طبیعی در این شهرستان شناسایی شده که از این تعداد حدود ۲۰۰ اثر آن در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.